Wastaua INTENET LAIBRERI
Wastaua
INTENET LAIBRERI
Tok Pisin
  • BAIBEL
  • Ol PABLIKESEN
  • Ol MITING
  • w89 4/1 p. 26-30
  • Namba Siks Bikpela Gavman Long Graun−Rom

No gat vidio bilong dispela seksen.

Sori, popaia kamap long lodim vidio.

  • Namba Siks Bikpela Gavman Long Graun−Rom
  • Wastaua i Tokaut Long Kingdom Bilong Jehova—1989
  • Ol Liklik Het Tok
  • Wankain Infomesen
  • Ami Bilong Rom
  • Ol Rot na Ol Bikpela Nem Bilong Ol Rom
  • Dispela Bikpela Gavman na Lotu Kristen
  • Lain Sisa
  • Strong Bilong Rom i Wok long Pinis
  • Tupela King i Senis
    Putim Yau Long Tok Profet Bilong Daniel!
  • Olsem Wanem Ol Misin i Bin Kamap Samting Bilong Dispela Graun
    Wastaua i Tokaut Long Kingdom Bilong Jehova—1993
  • Ol i No Lusim Bilip!
    Wastaua i Tokaut Long Kingdom Bilong Jehova—1993
  • Ol Kristen Bilong Bipo na Gavman
    Wastaua i Tokaut Long Kingdom Bilong Jehova—1996
Lukim Moa
Wastaua i Tokaut Long Kingdom Bilong Jehova—1989
w89 4/1 p. 26-30

Namba Siks Bikpela Gavman Long Graun−Rom

Rom i stap nambawan bikpela gavman long taim lotu Kristen i kamap nupela. Sapos yumi save gut long Rom bilong bipo, dispela bai helpim yumi long save wanem kain pasin i stap taim Jisas i autim tok, na wanem kain pasin i stap taim ol disaipel bilong em long pastaim i wok long kisim lotu Kristen i go long ol man long olgeta hap ol i save long en long dispela taim bipo.

ROM em i namba siks bikpela gavman em Baibel i stori long en. Dispela gavman i stap nambawan bikpela gavman long taim mama i karim Jisas na long taim ol aposel bilong em i autim tok. Paslain long dispela gavman, Grik i stap nambawan bikpela gavman long graun na tok Grik i kamap tok ples bilong olgeta lain. Olsem na Jisas na ol disaipel inap autim tok long tok Grik na lainim ol man long dispela hap long ol tok bilong lotu Kristen. Taim Rom i kamap nambawan bikpela gavman, ol i wokim ol rot samting na nau tok i tru bilong lotu Kristen i go kamap kwik long planti hap.

Taun Rom i stap long Latiam, long Itali, na pastaim em liklik ples tasol. Tasol bihain em i kamap nambawan biktaun bilong bikpela gavman i winim olgeta narapela bikpela gavman long taim bilong Baibel long bipo. Dispela taun i kamap strong na i kirap bosim olgeta hap bilong poin bilong Itali. Bihain ol Rom i daunim strongpela taun Katas long nambis long hap bilong not long Afrika, na ol i daunim tu hap bilong Spen na Masedonia na Grik, na biktaun Rom i bosim ol dispela hap tu. Na long yia 63 paslain long Krais ol i kisim Jerusalem, na long yia 30 paslain long Krais, ol i daunim Isip na Isip i kamap wanpela provins bilong Rom. Taim dispela bikpela gavman i kamap strong olgeta, em i bosim planti hap bilong graun, kirap long hap bilong Englan i go olgeta long hap bilong Isip, na kirap long hap bilong Potyugal i go olgeta long hap bilong Mesopotemia, em bipo ol i kolim Babilon. Rom i bosim olgeta hap i banisim Solwara Mediterenian, em ol Rom i kolim “Solwara Bilong Yumi” (Mare Nostrum).

Long nau, long olgeta dispela longwe longwe hap em Rom i bin bosim, yu ken lukim ol brukpela banis na ston samting bilong ol haus na rot ol Rom i bin wokim. Long hap bilong Englan yu ken lukim draipela banis ston wanpela bos bilong Rom, nem bilong em Hadrian, em i bin kirapim ol man long wokim. Long Segovia long Spen i gat gutpela baret ston bilong kisim wara i go, em ol Rom i bin wokim olsem bris. Long hap bilong saut long Frans, olsem long Orens na long Al, i gat bikpela haus bung ol Rom i bin wokim. Yu ken wokabaut insait long taun Ostia Antika, klostu long Rom, na lukim ol brukpela haus samting bilong ol Rom bilong bipo. Na yu ken i go lukim taun Pompei bilong bipo, em i stap klostu long biktaun Nepels long hap bilong saut, na bai yu kirap nogut long ol samting ol i bin wokim long bipo. Sapos yu go long biktaun Rom long nau, yu ken lukim bikpela haus bung bilong ol Rom bilong bipo, ol i kolim Kolesiam, na yu ken tingim bikpela lain manmeri ol i bin bung long dispela ples na amamas long ol pilai na resis na pait samting ol i lukim. Na yu ken lukim ol ston ol i bin sanapim na katim piksa long en bilong litimapim nem bilong bikpela man Taitas taim em i bagarapim Jerusalem na haus lotu bilong en long yia 70 C.E., olsem Jisas i bin tok profet pinis 35 yia paslain long en.

Long taun Rom long bipo ol maniman i gat ol bikpela haus na bikpela lain wokboi na planti man i wok kalabus long ol, sampela i gat planti handet wokboi. Ol rabisman i pas pas insait long ol haus i gat planti plua i go antap, em ol i sanap arere arere long ol rot i baut planti na i doti. Wan wan man tasol i stap olsem long namel, olsem em i no maniman, tasol em i no rabisman. Gavman i save givim wit long ol rabisman, olsem skel, na ol i putim ol samting bilong amamas tu bambai ol rabisman i no ken kros na kirapim pait. Ol i save kisim takis long ol provins na long dispela mani ol i baim ol dispela samting bilong amamasim ol rabisman.

Ami Bilong Rom

Ami bilong Rom i gat biknem na em i bikpela ami tru. I gat narapela narapela lain bilong en. Wanpela lain em inap olsem 4,500-7,000 soldia, na dispela lain yet i olsem wanpela liklik ami; na kepten bilong en i stap aninit long empera tasol, em nambawan bos o king bilong Rom. Olgeta wan wan bikpela lain ol i brukim long 60 liklik lain i gat wan handet wan handet soldia long en. Olgeta wan wan lain 100 soldia i gat kepten bilong en. Kepten i bosim fopela soldia i nilim Jisas long pos em i wanpela kepten bilong 100 soldia. Taim Jisas i dai na ol narapela kain samting i kamap, dispela kepten i tok, “Tru tumas, dispela man em i Pikinini Bilong God.” (Matyu 27:54; Jon 19:23) Na wanpela kepten bilong 100 soldia, em Konilias, em i namba wan man i no bilong lain Juda na em i kamap Kristen.−Aposel 10:⁠22.

Ol bikpela bikpela lain soldia i gat samting olsem plak bilong ol, olsem stik diwai o stik ain ol i pasim ol piksa na mak long en. Ol i tingim ol dispela samting i holi na ol i redi long i dai bilong lukautim. Wanpela bikpela buk (Encyclopcedia Britannica) i tok: ‘Ol Rom i save putim ol dispela stik long ol haus lotu long Rom na lukautim olsem samting ol i lotu long en. Sampela taim jenaral bilong ami i save tromoi i go pundaun namel long ol soldia long ami bilong ol birua. Em i mekim olsem bambai ol soldia bilong em i givim bel long mekim pait na kisim bek dispela samting ol i ting em i holi tru winim olgeta narapela samting long graun.’

Ol Rot na Ol Bikpela Nem Bilong Ol Rom

Gavman Rom i bosim planti lain na i bungim ol olsem wanpela lain tasol aninit long en. Bilong mekim olsem, gavman i wokim ol rot i go long olgeta hap ol i bosim. Na ol dispela rot i no i stap nating! Ol man i raun long en i go long ol narapela narapela hap! Ol manmeri i kam long Jerusalem long yia 33 C.E. bilong lukim bikpela bung bilong Pentikos, ol i bilong ol longwe longwe ples. Sampela i bin lusim Midia long hap bilong not-is na ol i kam, na sampela i bin lusim Rom na Not Afrika longwe long hap bilong san i go daun, na planti ples namel long ol dispela ples, na ol i kam.−Aposel 2:​9-11.

Planti rot ol Rom i bin wokim i stap yet na ol man i raun long en. Sapos yu lusim Rom i go long hap bilong saut, yu ken wokabaut long rot aposel Pol i bihainim taim em i go insait long Rom, ol i kolim Rot Apias. (Aposel 28:​15, 16) Sampela man i tok, ol rot ol Rom i wokim i helpim ol man long raun long graun, na i no gat narapela samting i bin helpim ol long raun olsem i go inap long taim ol man i wokim rot bilong ol tren.−Buk The Westminster Historical Atlas to the Bible.

Ol Rom i bosim ol longwe longwe hap na planti taim ol i larim ol man bilong ol dispela hap i holim yet ol pasin bilong ples. Olsem na ol bikman long ol narapela narapela hap i gat narapela narapela bikpela nem. Wanpela man i raitim buk na em i tok, ‘Ol Rom i raitim stori bilong bipo ol i no tingting tumas long kolim stret bikpela nem bilong ol bikman, tasol wanpela man bilong raitim Baibel, em Luk, em i kolim stret tru bikpela nem bilong ol.’ (Buk Modern Discovery and the Bible, bilong A. Rendle Short) Olsem na Luk i kolim Herot olsem “namba wan” bilong distrik Galili, na em i kolim Herot Agripa olsem “king,” na em i kolim ol bikman bilong Tesalonaika olsem “ol hetman bilong dispela taun,” na em i kolim Sesias Polas olsem “namba wan gavman” bilong Saipras. (Luk 3:1; Aposel 25:13; Aposel 17:6; Aposel 13:⁠7) Sampela taim ol i bin lukim rait long wanpela mani bilong bipo, o wanpela rait ol lain bilong bipo i bin katim long ston samting, na nau ol i save, dispela man bilong raitim sampela tok bilong Baibel em i kolim stret bikpela nem bilong ol man long taim stret bilong en. O1 narapela man bilong raitim Baibel tu ol i was gut bambai ol inap raitim stret ol tok, na dispela samting tu i helpim yumi long save, stori bilong Baibel long taim bilong Jisas na long ol samting Jisas i bin mekim, em i stret.

Dispela Bikpela Gavman na Lotu Kristen

Long taim bilong ol aposel i gat strongpela kongrigesen Kristen long Rom. Ol manmeri i bin kisim lotu Kristen long Jerusalem long de Pentikos long yia 33 C.E. na ol i go bek long Rom, ating ol i bin kamapim dispela kongrigesen. (Aposel 2:10) Long yia 56 C. E. samting Pol i raitim pas long dispela kongrigesen na dispela pas i stap long Baibel, ol i kolim Pas Pol I Raitim Long Ol Rom. Bihain Pol i go kalabus long Rom, na inap tupela yia em i wok strong long autim tok long ol man i kam lukim em long haus em i stap kalabus long en. Long dispela rot sampela soldia i lukautim haus bilong Sisa ol i kisim save long tok bilong Kingdom, na “sampela ol i wok long haus bilong Sisa” ol i kamap Kristen.−Filipai 1:​12, 13; 4:⁠22.

Planti taim Baibel i kolim sampela pasin na lo bilong ol Rom. Baibel i kolim lo bilong Ogastas, em dispela lo i mekim na Josep tupela Maria i go long Betlehem, na mama i karim Jisas long Betlehem. Wanpela lo bilong ol Rom i tok, ol man i mas givim takis long Sisa, na Jisas i tok i stret ol i mas mekim. Ol pris bilong lotu Juda i giaman long bihainim lo bilong Sisa bilong kirapim ol Rom long kilim i dai Jisas. Na aposel Kristen Pol i bihainim lo bilong Rom na em i singaut long Sisa i mas harim kot bilong em.−Luk 2:​1-6; 20:​22-25; Jon 19:​12, 15; Aposel 25:​11, 12.

Pol i stori long ol klospait bilong soldia bilong Rom, olsem hat bilong em, na siot kapa, na hap plang, na su, na bainat. Pol i stori olsem bilong helpim yumi long save, olsem wanem tok i tru, na tok promis bilong God long kisim bek yumi, na stretpela pasin, na bilip, na wok bilong autim tok, na Baibel, em inap helpim yumi long sanap strong na sakim Seten. (Efesas 6:​10-18; 1 Tesalonaika 5:⁠8) Ol i save skulim gut ol soldia long ami bilong Rom na ol soldia i no save mekim nabaut. Pol i tingim dispela samting na em i tokim Timoti em i mas i stap “gutpela soldia bilong Krais Jisas.” (2 Timoti 2:​3, 4) Tasol pait bilong ol Kristen em i bilong spirit, i no bilong skin. Olsem na ol Kristen bilong pastaim i no save insait long ami bilong Rom. Jastin Martir (yia 110-165 C.E.) em i tok, lotu Kristen i ‘kirapim mipela long senisim ol samting bilong mipela em bilong mekim pait−mipela wokim bainat bilong mipela i kamap samting bilong brukim graun, na mipela i wokim ol spia bilong mipela i kamap samting bilong wokim gaden.’ Ol Rom i bin kilim i dai planti Kristen, long wanem ol i no laik insait long ami.

Lain Sisa

Gavman Rom i kamap strong tru taim ol Sisa i stap namba wan gavman. Gutpela sapos yumi kisim save long sampela Sisa, long wanem ol i insait long stori bilong Baibel.

Long yia 44 paslain long Krais, ol birua i kilim i dai Julias Sisa, na bihain Oktevian i kamap namba wan bos. Long yia 30 paslain long Krais, Oktevian i daunim Isip na em i pinisim wok bos bilong ol Grik long dispela hap; em i pinisim lain Tolemi. Long dispela taim bikpela gavman Grik em i pinis olgeta. Dispela gavman i bin bosim graun inap 300 yia, kirap long taim bilong Aleksanda i go inap long dispela yia 30 paslain long Krais.a

Long yia 27 paslain long Krais, Oktevian i kamap namba wan gavman o empera. Em i kisim nem olsem “Ogastas.” Insait bilong dispela nem i olsem “i win tru; i holi.” Em i senisim nem bilong wanpela mun na kolim nem bilong em yet long dispela mun, em mun Ogas. Na em i rausim wanpela de long mun Februeri na skruim i go long mun Ogas bambai dispela mun i gat nem bilong em i gat planti de wankain olsem mun ol i bin kolim nem bilong Julias Sisa long en. Taim Sisa Ogastas i stap namba wan gavman, mama i karim Jisas. Ogastas i stap bos i go inap long yia 14 C.E.−Luk 2:⁠1.

Bihain long Ogastas, Taibirias i kamap namba wan gavman, na em i stap bos kirap long yia 14 i go inap long yia 37 C.E. Long namba 15 yia bilong Taibirias Sisa, Jon Bilong Baptais em i kirap long autim tok. Na long taim bilong Taibirias, Jisas i kisim baptais, na inap tripela yia hap em i mekim ol wok God i bin salim em i kam bilong mekim, na em i dai olsem wanpela ofa. Taibirias i stap empera o king yet na ol disaipel bilong Jisas i kirap autim ol tok bilong lotu Kristen long olgeta hap ol man i save long en long dispela taim bipo.−Luk 3:​1-3, 23.

Gaias, narapela nem bilong em Kaligula, em i stap empera kirap long yia 37 i go inap long yia 41 C.E. Bihain long em, Klodias (41-54 C.E.) i kamap empera na em i rausim olgeta Juda long Rom, olsem Aposel 18:​1, 2 i tok. Bihain meri bilong em i putim marasin nogut o gip long kaikai bilong em na em i kaikai gip na em i dai, na yangpela pikinini man bilong dispela meri, em Niro, em i kamap king. Long mun Julai long yia 64 C.E., bikpela paia i bagarapim planti hap bilong Rom. Man bilong raitim stori bilong bipo, em Takitas, em i tok, Niro i laik abrusim asua na em i sutim tok long ol Kristen na tok, ol i bin kirapim dispela paia. Olsem na ol man i holim ol Kristen na tromoi ol long ol dok na ol dok i bagarapim ol, na ol i kukim ol long paia bilong kamapim lait long tudak taim san i go daun pinis. Niro i orait long ol i mekim ol dispela samting long graun bilong em long banis bilong haus king. Ol i mekim nogut tru long ol Kristen na long dispela taim Pol, em i bin autim tok long Jerusalem i go inap long Rom na ating long Spen tu, em i kalabus long namba tu taim. Ating Niro i bin kilim em i dai long yia 66 C.E. samting.

I gat sampela empera moa bilong Rom na i gutpela yumi save long ol, olsem Vespesien (69-79 C.E.) na Taitas (79-81 C.E.) na Domisien (81-96 C.E.). Long taim bilong Vespesien, Taitas i bagarapim Jerusalem, na bihain Taitas yet i kamap empera. Domisien em i brata bilong Taitas na taim em i stap empera em i kirapim gavman long mekim nogut gen long ol Kristen. Sampela man i tok, long dispela taim ol i bin putim lapun aposel Jon i stap kalabus long ailan Patmos. Taim Jon i stap kalabus olsem, em i lukim piksa o driman i makim ol samting i mas kamap taim ol dispela gavman nogut bilong graun i pinis na stretpela gavman o Kingdom bilong God i kamap long heven. Jon i raitim tok bilong ol dispela samting long hap bilong Revelesen long Baibel. (Revelesen 1:⁠9) Bihain long Domisien, Neva i kamap empera (96-98 C.E.) na taim em i stap empera, ating Jon i lusim kalabus, na em i raitim Gutnius bilong em na tripela pas bilong em bihain long taim Trejan i kamap empera (98-117 C.E.).

Strong Bilong Rom i Wok long Pinis

Long yia 300 samting bihain long Krais, Empera Konstantin i laik mekim ol manmeri i kamap wanbel, olsem na em i kamapim wanpela lotu tasol bilong olgeta man. Dispela kain lotu ol i save kolim ‘Katolik.’ Ol i givim ol nem “Kristen” long ol pasin na de holi na bikpela bung bilong lotu haiden, tasol ol i bihainim yet ol pasin nogut. Long yia 325 C.E. ol hetman bilong lotu i bung na Konstantin i bosim dispela bung. Long dispela bung ol i orait long tok bilong God Triwan. Konstantin em i no wanpela Kristen tru. Em i kilim i dai bikpela pikinini man bilong em, em Krispas, na meri bilong em yet, em Fausta.

Pastaim gavman i stap long biktaun Rom, tasol Konstantin i putim long narapela biktaun, em Bisantiam. Em i senisim nem bilong dispela taun na kolim Nupela Rom, na bihain em i kolim Konstantinopel (olsem Taun Bilong Konstantin). Dispela taun i stap long liklik pasis ol i kolim Bosporas, namel long Yurop na Esia, na em i stap olsem nambawan biktaun bilong bikpela gavman Rom long hap bilong san i kamap inap 1,100 yia, na long yia 1453 ol Otoman Tek i daunim.

Long yia 476 C.E., King Odoasa bilong lain Jeman i daunim empera bilong Rom, na long dispela taim wok gavman bilong Rom long hap bilong san i go daun em i pinis. Bihain long dispela taim i no gat wanpela empera bilong Rom. Bihain Salamen i laik bosim ol dispela hap na long yia 800 C.E. Pop Leo Namba 3 i putim Salamen i stap king o empera bilong dispela hap. Long yia 962 C.E. Pop Jon Namba 12 i putim Oto Namba 1 stap empera bilong Gavman Holi Bilong Rom long lain Jeman. Ol i holim dispela nem i go inap long yia 1806.

Long dispela taim namba seven bikpela gavman bilong graun, em laspela bikpela gavman Baibel i stori long en, em i wok long kamap. Baibel i tok, dispela gavman tu bai pinis na wanpela gavman i no ken pinis em bai senisim dispela gavman, em Kingdom bilong God long heven.−Revelesen 17:10; Danyel 2:⁠44.

[Futnot]

a Olsem na taim Rom i stap nambawan bikpela gavman long graun, ensel inap stori long ol dispela bikpela gavman na tok, i gat “7-pela king. 5-pela ol i bagarap pinis [Isip, Asiria, Babilon, Midia wantaim Pesia, Grik], na wanpela nau i stap [Rom], na wanpela i no kamap king yet [Englan wantaim Amerika].”−Revelesen 17:⁠10.

[Mep long pes 28]

(Bilong save ol dispela rait i stap we long pes, lukim buk o magasin)

Ol hap Bikpela Gavman Bilong Rom i bosim

Solwara Atlantik

ENGLAN

FRANS

SPEN

ITALI

Rom

GRIK

Solwara Mediterenian

Solwara Blak Si

Solwara Kaspian

ISIP

Jerusalem

Wara Taigris

Solwara Yufretis

[Piksa long pes 30]

Rot Apias em Pol i bihainim taim em i go long Rom

    Tok Pisin Pablikesen (1983-2025)
    Log Aut
    Log In
    • Tok Pisin
    • Serim
    • Preferens
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Ol Lo Bilong Yusim
    • Privacy Policy
    • Ol Praivesi Seting
    • JW.ORG
    • Log In
    Serim