Ol Kristen Bilong Bipo na Gavman

SAMPELA aua paslain long em i dai, Jisas i tokim ol disaipel bilong em olsem: “Yupela i no man bilong dispela graun. Nogat. Mi makim yupela pinis bai yupela i lusim pasin bilong dispela graun. Olsem na ol manmeri bilong graun i save birua long yupela.” (Jon 15:19) Olsem wanem? Dispela i makim olsem ol Kristen i mas bel nogut long ol gavman bilong graun?

Ol i No Bilong Graun na Ol i No Bel Nogut

Aposel Pol i bin tokim ol Kristen i sindaun long Rom olsem: “Olgeta man i mas i stap aninit long ol gavman.” (Rom 13:⁠1) Na aposel Pita i kamapim wankain tok olsem: “Yupela i mas tingting long Bikpela na bihainim tok bilong olgeta kain gavman. King i stap namba wan tru, na yupela i mas bihainim tok bilong en. Na . . . bihainim tu tok bilong ol namba wan gavman bilong ol provins. King i bin putim ol i stap bilong bekim pe nogut long ol man i mekim pasin nogut, na bilong litimapim nem bilong ol man i mekim gutpela pasin.” (1 Pita 2:​13, 14) Ol Kristen bilong bipo i save ol i mas daun long gavman na ol man gavman i makim, na em wanpela lo ol i bin bihainim. Ol i bin wok strong long bihainim ol lo bilong kantri na stap isi wantaim ol narapela man.​—⁠Rom 12:⁠18.

Aninit long het-tok “Misin na Gavman,” wanpela buk (The Encyclopedia of Religion) i tok: “Inap 300 handet yia bihain long taim bilong Krais, lotu Kristen i no bin insait long ol samting bilong gavman bilong Rom . . . Tasol, ol bikman Kristen . . . i skulim lain bilong ol long bihainim ol lo bilong Rom na long stap gut long king sapos dispela samting i no pait wantaim bilip Kristen.”

Givim Biknem Long Em​—⁠No Ken Lotuim Em

Ol Kristen i no bin bel nogut long king bilong Rom. Ol i daun long em na givim biknem long em, long wanem, em wanpela bikman. Long taim King Niro i bosim Rom, aposel Pita i raitim pas i go long ol Kristen i sindaun long ol kantri Gavman Rom i bosim, na em i tok: “Mekim gutpela pasin long olgeta man, . . . givim biknem long king.” (1 Pita 2:17) Ol man i save tok Grik i bin kolim dispela tok “king” long ol king insait long ol provins yet na long king bilong Rom tu. Aposel Pol i givim sampela tok long ol Kristen i sindaun long nambawan taun gavman bilong Rom i bosim, na em i tok: “Wanem samting yupela i mas givim long gavman, orait yupela givim . . . Na sapos man i stap bikman, orait yupela i mas givim biknem long em.” (Rom 13:⁠7) King bilong Rom em wanpela bikman, olsem na i stret ol i givim biknem long em. Bihain, em i laik ol man i lotuim em. Tasol em wanpela samting ol Kristen bilong bipo i no bin mekim.

Wanpela bikman i olsem maus bilong king bilong Rom, em i mekim kot long Polikap long yia 155 samting. Taim em i kot, Polikap i tok: “Mi wanpela Kristen. . . . Ol i lainim mipela long givim biknem . . . long ol gavman God i bin makim.” Tasol maski ol i laik kilim i dai Polikap, em i no orait long lotuim king. Long yia 180 samting, Tiofilus bilong Antiok, em i tok: “Mi bai givim biknem long king, tasol mi no ken lotuim em, nogat; mi tingim em long beten bilong mi. Tasol God, trupela God i save stap oltaim, mi save lotuim em.”

Taim ol i bin tingim king long beten bilong ol, i no olsem ol i bin lotuim em o litimapim ples o kantri, nogat. Aposel Pol i kamapim as bilong kain beten olsem, em i tok: “Namba wan samting yu mas mekim, em i olsem. Yu mas tokim ol manmeri long mekim ol prea na beten long God na tenkyu long em na askim em long helpim olgeta manmeri. Na ol i mas askim em tu long helpim ol king na olgeta gavman. Olsem bai yumi olgeta i ken sindaun gut na i stap bel isi, na yumi ken bihainim tru olgeta pasin God i laikim.”​—⁠1 Timoti 2:​1, 2.

Ol i No Insait Long Ol Narapela Samting

Dispela gutpela pasin daun bilong ol Kristen bilong bipo i no bin helpim ol long kamap pren bilong ol man long hap ol i sindaun long en, nogat. Wanpela saveman bilong Frans bilong raitim stori bilong ol samting i bin kamap bipo (A. Hamman), em i stori long ol Kristen bilong bipo olsem: “Ol i no bin insait long ol samting ol narapela man i mekim.” Ol i stap namel long tupela lain, em lain Juda na lain Rom, na tupela lain wantaim i bel nogut tru long ol; ol i no save gut long ol Kristen.

Yumi ken tingim tok bilong aposel Pol taim ol hetman bilong lotu Juda i sutim tok giaman long em. Bilong helpim em yet Pol i tok long namba wan gavman bilong Rom olsem: “Mi no bin mekim wanpela rong. Mi no bin brukim lo bilong ol Juda, na mi no mekim wanpela samting nogut long tempel, na mi no bin mekim rong long Sisar. . . . Mi laik bai Sisar yet i mas harim kot bilong mi.” (Aposel 25:​8, 11) Pol i save ol Juda i laik kilim em i dai, olsem na em i laik King Niro i harim kot bilong em, long wanem, em i save king bilong Rom i gat strong. Taim Pol i kot namba wan taim long Rom, kot i tok em i no gat asua. Tasol bihain em i kalabus gen na ol stori i tok, King Niro i bin tok na ol i kilim i dai Pol.

Ol Kristen bilong bipo i hatwok long bihainim bilip Kristen namel long ol Rom, na wanpela saveman na tisa bilong lotu, em Ernst Troeltsch, em i stori long dispela samting olsem: “Ol i no ken insait liklik long sampela kain wok sapos em hap bilong lotu long ol god giaman o long King, o wanpela kain wok bilong kilim i dai man o givim strafe long man nogut na kilim em i dai, o wanpela wok i mekim na ol Kristen i insait long ol pasin sem bilong ol haiden.” Olsem wanem? Ol Kristen i strong long bihainim ol dispela pasin, olsem na ol i no inap stap isi na stap gut wantaim gavman?

Givim “Samting” Long Sisar

Jisas i bin givim tok bilong stiaim tingting bilong ol Kristen long ol samting ol i mas mekim long Gavman Rom, o long ol narapela gavman, na em i tok: “Samting bilong Sisar, em yupela i mas givim long Sisar. Na samting bilong God, em yupela i mas givim long God.” (Matyu 22:21) Dispela tok Jisas i givim long lain bilong em i narapela kain long tingting bilong planti Juda, em ol i gat strongpela laik long ol yet i mas bosim kantri, na ol i bel nogut long ol Rom i bosim ol, olsem na ol i tok, i no stret ol i mas givim takis long narapela lain.

Bihain, Pol i tokim ol Kristen i sindaun long Rom olsem: “Olsem na yumi mas aninit long gavman. Na yumi no ken pret long dispela pe nogut tasol na bihainim tok bilong em. Nogat. Yumi mas save long bel bilong yumi yet olsem dispela pasin i stret, olsem na yumi bihainim. Long dispela as tasol yupela i save tromoi takis tu, long wanem, ol gavman i stap wokman bilong God, na oltaim ol i save strong long lukautim dispela wok God i givim ol. Wanem samting yupela i mas givim long gavman, orait yupela givim long ol. Yupela i mas givim ol kain kain takis long man bilong kisim takis.” (Rom 13:​5-7) Tru ol Kristen i no insait long ol samting bilong graun, tasol ol i gat wok long tromoi stret takis long gavman, olsem givim pe long gavman long ol samting em i save givim bilong helpim sindaun bilong ol.​—⁠Jon 17:⁠16.

Tasol olsem wanem? Tok bilong Jisas i makim olsem Kristen i mas tromoi takis tasol? Jisas i no kolim olgeta samting em i bilong Sisar na olgeta samting em i bilong God, olsem na long sampela samting yumi mas skelim ol narapela tok Jisas i bin mekim o tingting yumi bin kisim long Baibel olgeta. Olsem na taim wanpela Kristen i laik tingim gut wanem ol samting em i mas givim long Sisar, sampela taim em i mas tingim maus bilong bel em ol lo bilong Baibel i stiaim.

Skelim Gut Wok Bilong Tupela

Planti man i lusim tingting long narapela tok bilong Jisas bihain long em i tok ol Kristen i mas givim long Sisar ol samting bilong Sisar. Jisas i bin tok: “Samting bilong God, em yupela i mas givim long God.” Aposel Pita i helpim ol Kristen long save wanem samting i nambawan bikpela samting long ol. Bihain long em i stori long ol i mas daun long “king,” na “ol namba wan gavman” bilong em, Pita i tok: “Wokabaut olsem ol man i stap fri. Tasol yupela i no ken ting, ‘Nau mipela i stap fri,’ na yupela i go mekim ol kain kain pasin nogut. Nogat. Yupela i mas wokabaut olsem ol wokboi bilong God. Yupela i mas mekim gutpela pasin long olgeta man, na givim bel bilong yupela long ol arapela manmeri bilong God. Yupela i mas pret long God na aninit long em. Na yupela i mas givim biknem long king.” (1 Pita 2:​16, 17) Aposel Pita i tok, ol Kristen i wokboi bilong God, ol i no wokboi bilong wanpela king bilong graun. Ol Kristen i mas daun long gavman na harim tok bilong en, tasol ol i mas save, ol i stap aninit long God, na ol lo bilong em i antap moa long ol lo bilong gavman.

Sampela yia paslain, Pita i kamapim klia olsem ol lo bilong God i antap long ol lo bilong man. Rom i givim namba long Nambawan Kaunsil bilong ol Juda bilong bosim gavman na lotu bilong ol Juda. Taim Kaunsil i tambuim lain bilong Jisas long autim tok long nem bilong Krais, Pita na ol narapela aposel ol i no bikhet, tasol ol i tok strong olsem: “Mipela i mas bihainim tok bilong God tasol. Mipela i no ken bihainim tok bilong ol man.” (Aposel 5:29) Tru tumas, ol Kristen bilong bipo ol i mas skelim gut ol samting ol i mas mekim bilong bihainim tok bilong God wantaim ol samting ol i mas mekim bilong daun long king na gavman. Long yia 200 samting Tetulian i bin tok olsem: “Sapos olgeta samting i bilong Sisar, wanem samting i bilong God?”

Bihainim Gavman

Long ol yia bihain, tingting bilong ol Kristen long gavman i senis, ol i no strong moa long holim wankain tingting olsem ol Kristen bilong pastaim i bin holim. Jisas na ol aposel i tok, pasin bikhet na givim baksait long God bai kamap, na dispela pasin i bin go bikpela namel long yia 100 na 300 samting. (Matyu 13:​37, 38; Aposel 20:​29, 30; 2 Tesalonaika 2:​3-12; 2 Pita 2:​1-3) Ol lotu i gat nem Kristen, em ol i lusim pinis trupela bilip, ol i orait long planti samting bilong ol Rom olsem ol bikpela de haiden bilong ol, tingting bilong ol, na ol i orait long sampela wok bilong ples gavman i makim, na ol i mekim wok ami tu.

Profesa Troeltsch i tok: “Kirap long yia 200 samting hevi bilong sampela Kristen i go bikpela moa, long wanem, planti Kristen i kisim bikpela namba na wok i gat nem long ol wok bilong gavman na ami. Sampela tok bilong ol rait Kristen [ol i no bilong Baibel], i kamapim tok kros bilong sampela Kristen, olsem ol i tok i no stret ol Kristen i insait long ol dispela samting; tasol long sampela rait, mipela lukim ol tok bilong daunim strong bilong ol lo Kristen​—⁠ol tok bilong mekim bel bilong ol man i stap isi . . . Kirap long taim bilong Konstantin ol dispela hevi i pinis; kros namel long ol Kristen na ol haiden i pinis, na rot i op bilong ol Kristen i ken insait long olgeta wok bilong gavman.”

Ol bilip haiden i paulim pinis lotu ol i kolim Kristen, na long yia 380 samting em i kamap lotu bilong Gavman Rom.

Bipo yet i kam inap long nau, ol lotu i holim nating nem Kristen​—⁠em Misin Katolik, Otodoks, na Talatala​—⁠ol i wok yet long bihainim gavman; ol i insait tru long ol wok politik na helpim gavman long taim bilong pait. Planti man i givim bel long misin bilong ol na ol i kirap nogut long ol dispela kain pasin misin i save mekim, ating ol bai amamas long save, long nau sampela Kristen i bihainim wankain tingting ol Kristen bilong pastaim i bin bihainim long ol samting ol i mekim long gavman. Tupela stori i kamap bihain long dispela bai stori gut long dispela samting.

[Piksa long pes 5]

Sisar Niro, em Pita i stori long em olsem: “Givim biknem long king”

[Kredit Lain]

Musei Capitolini, Roma

[Piksa long pes 6]

Maski ol i laik kilim i dai Polikap, em i no orait long lotuim king

[Piksa long pes 7]

Ol Kristen bilong bipo ol i stap isi na ol i tromoi stret takis