Amamas Long Nupela Taim Bilong i Stap Fri Em God Bai Kamapim
“[God] bai i mekim drai wara i stap long ai bilong olgeta bilong ol. Na ol manmeri bai i no i dai moa, na ol bai i no bel hevi moa na krai moa, na ol bai i no inap kisim pen gen.”—KAMAPIM TOK HAIT 21:4.
1, 2. Husat tasol inap helpim olgeta man long i stap fri tru? Baibel i stori olsem wanem long dispela Man?
YUMI tingim ol samting i bin kamap bipo na yumi save, tok bilong profet Jeremaia i stret, em i tok: “Mipela man i no inap bosim wokabaut bilong mipela yet na bihainim ol rot mipela i laikim. [Jehova], yu ken stretim mipela.” (Jeremaia 10:23, 24) Tru tumas, Jehova tasol inap stretim ol hevi i wok long bagarapim yumi ol man—em tasol inap helpim yumi long kamap fri tru.
2 Baibel i gat planti stori i kamapim klia olsem Jehova inap helpim ol wokboi bilong em long kamap fri. “Olgeta tok bipo ol i bin raitim long buk bilong God, em ol i bin raitim bilong skulim yumi. Dispela tok i bilong strongim bel bilong yumi na mekim yumi sanap strong na wetim God i kisim yumi.” (Rom 15:4) Baibel i stori tu long Jehova i mekim save long ol lotu giaman na daunim ol, na ol dispela stori tu i “bilong givim tingting long yumi ol man i stap long dispela taim nau, em taim dispela graun klostu i laik pinis.”—1 Korin 10:11.
Em i Helpim Lain Bilong Em Long Kamap Fri
3. Jehova i mekim wanem na em i kamapim klia strong bilong em long helpim lain bilong em long lusim wok kalabus long Isip?
3 Taim lain bilong Jehova long bipo i wok kalabus long Isip, Jehova i bin mekim save long lotu giaman na helpim lain bilong em long kamap fri. Long Kisim Bek 2:23-25, Baibel i stori olsem: “Ol Israel i wok . . . long krai nogut na singaut long God long helpim ol. Na God i harim krai bilong ol na . . . em i sori long ol na em i ting long helpim ol.” Em i kirap mekim bikpela wok i kamapim klia strong bilong em, em i winim tru ol god giaman bilong ol Isip. Em i kamapim 10-pela hevi long lain Isip, na olgeta wan wan hevi i bilong daunim tru wanpela god bilong ol. Dispela i kamapim klia olsem ol dispela god i god giaman tasol na ol i no gat strong; ol i no inap helpim ol Isip i save lotu long ol. Long dispela rot God i helpim lain bilong em long kamap fri, na em i bagarapim king bilong Isip wantaim ami bilong em long Solwara Retsi.—Kisim Bek, sapta 7 i go 14.
4. Olsem wanem i stret God i bin mekim save long ol Kenan?
4 Taim God i bringim ol Israel i go long graun Kenan, ol i bagarapim ol lain bilong Kenan, em ol i save lotuim ol spirit nogut. God i tekewe dispela graun long ol Kenan na givim long lain bilong em. God Jehova em i Nambawan Bikpela bilong heven na graun, olsem na i stret em i ken mekim save long ol lotu giaman i mekim pasin nogut tru na em i ken daunim ol. (Stat 15:16) Wanpela buk (Bible Handbook bilong Halley) i stori long lotu bilong ol Kenan na i tok: “Bilong lotuim . . . ol god bilong ol, ol Kenan i save mekim pasin sem nogut tru; ol haus lotu bilong ol i as ples bilong pasin pamuk. . . . Ol i save mekim pasin pamuk long ai bilong god bilong ol, olsem pasin bilong lotu; na ol i kilim i dai ol namba wan pikinini bilong ol olsem ofa bilong ol dispela god. Ples Kenan i kamap olsem ples Sodom na Gomora.” Man bilong raitim dispela buk i tok moa olsem: “Ol Kenan i bin mekim pasin doti na pasin bilong bagarapim man i nogut nogut tru, olsem na yu ting i stret ol i ken i stap? . . . Sampela saveman i wok long painim ol samting long ol taun bilong ol Kenan bilong bipo, em ol taun i bagarap pinis, na ol i tingting olsem: Bilong wanem God i no bin kirap kwik na bagarapim ol Kenan long bipo yet?”
5. God i helpim lain bilong em long bipo long kamap fri na olsem wanem dispela i olsem piksa na i makim taim bilong yumi?
5 God i bin daunim lotu giaman, na helpim lain i kontrak wantaim em na ol i kamap fri, na em i givim graun long ol olsem em i promis pinis, na stori bilong dispela i olsem piksa na i makim samting bilong bihain. Em i makim taim God bai daunim ol lotu giaman bilong dispela graun na ol lain i bihainim ol dispela lotu giaman, na em bai bringim ol wokboi bilong em bilong nau i go insait long nupela taim i gat stretpela pasin tasol i stap long en. Klostu nau bai dispela samting i kamap.—Kamapim Tok Hait 7:9, 10, 13, 14; 2 Pita 3:10-13.
Long Nupela Taim Bilong God Bai Yumi Stap Fri Tru
6. Long nupela taim God bai helpim ol manmeri long i stap gutpela o i stap fri olsem wanem?
6 Long dispela nupela taim, bai God i mekim gut long lain bilong em na bai ol i stap gutpela tru, olsem fri tru, olsem em i laik bai ol manmeri i ken i stap. Bai ol samting bilong politik i no inap i stap moa na givim hevi long ol, na ol bai no gat hevi moa long ol samting bilong mani, na ol lotu giaman tu i no ken i stap. Sin na dai tu bai pinis, na bai ol manmeri inap i stap oltaim long graun. Baibel i tok: “Ol stretpela man bai i kisim graun God i givim ol, na bai ol i stap oltaim long en.”—Buk Song 37:29; Matyu 5:5.
7, 8. Olsem wanem ol kain kain sik bai pinis long skin bilong ol manmeri long nupela taim?
7 Nupela taim i kamap pinis, orait liklik taim bihain bai God i wokim mirakel na bai olgeta sik i pinis long skin bilong olgeta manmeri i stap long dispela nupela taim. Long Jop 33:25, Baibel i tok: “Bodi bilong . . . man bai i kamap gutpela na strongpela gen, wankain olsem em i bin i stap long taim em i yangpela man.” Na long Aisaia 35:5, 6 i gat tok promis olsem: “Ol aipas bai ol i lukluk, na ol yaupas bai ol i harim toktok. Na ol lek nogut bai ol i kalap olsem ol dia, na ol mauspas bai ol i singaut na amamas.”
8 Sapos yu gat sampela kain sik, long wanem, yu lapun o skin bilong yu i no strong, orait yu ken tingting long dispela nupela taim bihain: Long dispela nupela taim, long olgeta de, taim yu kirap long moningtaim bai yu amamas, long wanem, skin bilong yu i stap gutpela moa, winim bilong asde, na yu gat strong bilong mekim wok. Na skin long pes bilong yu i no slek moa, i kamap olsem bilong yangpela, na i no gat wok moa long putim marasin samting long en. Na ai bilong yu, ating nau i tudak o i pas, long nupela taim bai i kamap gutpela o i op—no gat wok moa long aiglas. Na sapos yu yaupas, bai yau bilong yu i op na yu inap harim gut—yu ken tromoi ol liklik masin samting bilong helpim yu long harim. Na sapos nau yu lek nogut o baksait i bruk, long nupela taim bai lek i kamap gutpela na baksait i strong gen—yu ken rausim ol stik wokabaut na wilsia samting. Bai i no gat sik moa—yu ken tromoi olgeta marasin bilong oraitim sik. Olsem na Aisaia 33:24 i tok profet olsem: “Long dispela taim, i no gat man . . . bai i tok olsem, ‘Mi gat sik.’ ” Nogat. Na Aisaia i tok moa olsem: “Ol manmeri . . . bai ol i gat gutpela sindaun tru na ol i amamas moa yet, na dispela amamas bilong ol bai i no inap pinis. Na pen na bel hevi bai i no inap i stap wantaim ol moa.”—Aisaia 35:10.
9. Olsem wanem ol pait bai pinis na i no gat moa inap long olgeta taim bihain?
9 Na i no gat sampela man moa bai bagarap long pait, olsem ofa bilong god bilong ol pait, long wanem, Baibel i tok, God bai i “mekim i dai pait long olgeta hap graun. Em i save brukim olgeta banara na spia, na i save kukim ol hap plang long paia.” (Buk Song 46:9) King bilong Kingdom bilong God, em Krais Jisas, em i no ken larim ol man i wokim moa ol samting bilong pait. Long Aisaia 9:6, Baibel i tok Krais Jisas em i “King bilong kamapim gutpela sindaun na bel isi,” na Aisaia 9 ves 7 i tok: “Strong bilong gavman bilong en bai i wok long kamap bikpela oltaim, na bai i no gat pait na ol manmeri bai i sindaun gut oltaim.”
10, 11. Taim i no gat pait moa, olsem wanem long graun?
10 Taim ol samting bilong pait i pinis, ol dispela samting i no inap bagarapim moa graun o ol man. Sampela ol samting bilong ol pait bilong bipo i stap yet na i save bagarapim ol man. Long wanpela kantri, em Frans, wanpela lain man i gat wok long rausim ol bom bilong pait, na kirap long 1945 i kam inap nau winim 600 long lain bilong ol i kisim bagarap na i dai taim ol i laik rausim ol bom samting bilong ol pait bilong bipo. Bos bilong dispela lain i tok: “Mipela bin painim sampela ol samting bilong pait bilong yia 1870, taim ol Frans na Prasia i bin pait. Na i gat sampela raunwara em ol hanbom bilong Namba Wan Pait i pulap long en. Na wan wan taim sampela fama i kisim bagarap taim trakta bilong ol i krungutim bom bilong Namba 2 Pait. Ol dispela bom samting i stap long olgeta hap.” Tupela yia bipo wanpela nius (The New York Times) i tok: “Insait long 45 yia bihain long Namba 2 Pait, lain bilong rausim ol bom long Frans i bin rausim 16 milion bom bilong sut long ol kain bikpela gan, na 490,000 narapela bom, na 600,000 bom bilong wara. . . . Ol i banisim yet bikpela hap graun tru, inap planti milion hekta, long wanem, ol bom samting i pulap long en, na ol i putim ol toksave olsem: ‘No Ken Holim. Em Bai Kilim Yu i Dai!’ ”
11 Tasol nupela taim bai narapela kain tru! Long nupela taim bai ol man i no ken pait—bai olgeta man i gat gutpela haus, na planti kaikai, na bai ol i gat gutpela wok long mekim olgeta hap bilong graun i kamap gutpela ples paradais. (Buk Song 72:16; Aisaia 25:6; 65:17-25) Ol bom samting i no ken bagarapim moa ol man o bagarapim graun. Jisas i bin tingim dispela nupela taim bai kamap long graun taim em i tokim wanpela man i bilip long em, ‘Bai yu stap wantaim mi long Paradais.’—Luk 23:43.
Em i Skulim Ol Man Long Olgeta Hap na Bai Ol Inap Kisim Laip
12, 13. I gat wanem wok bilong skulim ol man long taim bilong yumi, em Jisas na Aisaia i bin tok profet long en?
12 Taim man i kisim save long nupela taim God i laik kamapim, em i kisim save tu olsem God Jehova i gat lain bilong em yet, em ol i stap long olgeta hap bilong graun. Ol bai kamap namba wan lain bilong nupela graun, na nau God i givim wok long dispela lain bilong skulim ol narapela man long ol samting em i laik mekim. Long nau dispela lain Kristen i mekim bikpela wok tru long olgeta hap bilong graun long skulim ol man. No gat kain bikpela wok olsem i bin kamap long bipo. Nogat tru. Jisas i bin toktok long dispela wok bai kamap, em i tok profet olsem: “Bai ol i autim dispela gutnius bilong kingdom bilong God long olgeta hap bilong graun, bai olgeta lain manmeri i ken harim, na bihain tasol bai las de i kamap.”—Matyu 24:14.
13 Aisaia tu i toktok long dispela bikpela wok bilong skulim ol man long olgeta hap, em i tok: “Wanpela taim bai i kamap bihain [na nau yumi stap long dispela taim] na dispela maunten, haus bilong Bikpela i sanap long en [lotu tru bilong Jehova], em bai i stap antap tru . . . Na olgeta lain manmeri bai i kam bung long en. Ol lain manmeri bilong olgeta hap bai i tok olsem, ‘Kam, yumi go long maunten Saion, em maunten bilong Bikpela. Yumi go long haus bilong God bilong Israel, bilong em i ken skulim yumi long ol pasin em i laik yumi mekim, na bai yumi ken wokabaut long rot em yet i makim.’ ”—Aisaia 2:2, 3.
14. Olsem wanem yumi inap luksave long lain bilong God long nau?
14 Dispela bikpela wok bilong autim tok bilong Kingdom bilong God long olgeta hap em i stap nau, na dispela i kamapim klia olsem klostu nau bai dispela taim nogut i pinis na bai yumi inap i stap fri tru. Ol manmeri i save go long haus bilong ol man na tokim ol long dispela gutpela samting ol i ken wetim i kamap, em nupela taim God bai kamapim, ol dispela manmeri i “lain bilong [God] yet,” olsem Aposel 15:14 i tok. Nem bilong God i stap long ol. Orait, nem bilong Jehova i stap long wanem lain na ol i autim tok bilong em na Kingdom bilong em long olgeta hap? Ol samting i bin kamap long taim bilong yumi i makim klia olsem dispela lain em ol Witnes Bilong Jehova tasol. Long nau lain bilong ol i kamap planti, winim 4 milion, na ol i gat planti kongrigesen, winim 66,000 long olgeta hap bilong graun.—Aisaia 43:10-12; Aposel 2:21.
15. Ol wokboi tru bilong God i mekim wanem long ol wok politik na yumi inap luksave long ol?
15 Long Aisaia 2:4, Baibel i kolim narapela samting i makim ol Witnes Bilong Jehova tasol i truim ol tok profet long mekim dispela wok bilong autim tok bilong Kingdom. Dispela ves i tok: “Bai ol i paitim ol bainat bilong ol i kamap olsem ol ain bilong brukim graun, na bai ol i paitim ol spia bilong ol i kamap olsem ol naip. Na olgeta lain manmeri bai i no ken pait moa, na bai ol i no skul moa long pait.” Em nau, ol manmeri i mekim wok bilong autim tok bilong Kingdom bilong God long olgeta hap, ol i no ken “skul moa long pait.” Jisas i tok, “ol i no bilong dispela graun.” (Jon 17:16) Olsem na ol i no ken tru insait long ol wok politik o ol kros na pait bilong ol lain bilong dispela graun. Husat tru ol i no insait liklik long ol wok “bilong dispela graun” na ol i no lain moa long pait? Sapos yumi skelim ol samting ol lain bilong nau i bin mekim, yumi mas tok gen olsem: Em ol Witnes Bilong Jehova tasol.
16. Wok bilong God long skulim ol man bilong olgeta hap bai gutpela olsem wanem?
16 Dispela bikpela wok bilong ol Witnes Bilong Jehova bilong skulim ol man long olgeta hap, em bai stap bihain long taim God i pinisim pasin nogut bilong dispela graun. Long Aisaia 54:13 God i tok: “Bai mi yet mi skulim ol pikinini bilong yu.” Em bai skulim ol gut tru, olsem na Aisaia 11:9 i tok: “Olgeta samting long graun bai i save tru long [Jehova]. Dispela save bai inapim olgeta hap graun olsem solwara i inapim mak bilong en olgeta.” Ol manmeri i abrusim bagarap long taim God i pinisim pasin nogut bilong dispela graun, ol bai stap long nupela taim, na ol i mas skul yet. Na sapos sampela pikinini i kamap long dispela taim, ol dispela pikinini wantaim ol planti tausen milion manmeri i kirap bek long matmat, ol tu i mas skul. Bihain bai olgeta manmeri long graun i lain long mekim stret wok long strong bilong ol long bihainim laik bilong ol na no ken kalapim ol lo bilong God. Orait, wanem samting bai kamap? Baibel i tok: “Ol manmeri i daunim nem bilong ol yet bai God i givim olgeta graun long ol. Bai ol i sindaun gutpela tumas na amamas i stap.”—Buk Song 37:11.
Ol Inap i Stap Fri Long Planti Samting Long Nau Tu
17. Moses i bin tokim lain bilong God long bipo long mekim wanem?
17 Taim lain Israel bilong bipo i laik go insait long graun o kantri God i bin tok promis long givim long ol, Moses i toktok long ol na em i tok: “Mi skulim yupela pinis long olgeta lo, olsem God, Bikpela bilong yumi i bin tokim mi. Nau yupela i laik i go kisim dispela kantri na sindaun long en. Taim yupela i stap long en, orait yupela i mas bihainim ol dispela lo. Yupela i mas bihainim tru ol dispela lo, na bai ol pipel bilong ol arapela kantri i ken save olsem, yupela i gat gutpela tingting na planti save. Taim ol i harim tok bilong ol dispela lo bilong yupela, bai ol i tok, ‘Man, ol dispela lain manmeri i gat gutpela tingting na bikpela save. Ol i winim yumi tru.’ Yupela tingim ol arapela lain pipel. Maski ol i gat bikpela strong, ol i no gat wanpela god i save sambai long helpim ol, olsem [God bilong yumi, Jehova] i save mekim long yumi. Oltaim [Jehova] i stap klostu tru long yumi na taim yumi singaut long em, orait em i save helpim yumi.”—Lo 4:5-7.
18. Ol man i mekim wok bilong God, long nau tu ol i stap fri moa olsem wanem?
18 Long nau planti milion manmeri i save lotuim God Jehova na ol tu i laik go insait long wanpela ‘graun’ o ‘kantri’ em God i tok promis long givim long ol—em nupela taim. Ol i save bihainim ol lo bilong Jehova, olsem na em i save stap klostu tru long ol, olsem sambai long helpim ol, na dispela i makim ol i narapela kain tru long olgeta narapela lain. God i mekim na ol i kamap fri pinis long planti samting—ol i no kalabus moa long ol bilip giaman bilong ol lotu, o pasin bilong tingting nogut long ol man bilong narapela skin, o pasin bilong kisim ol drak, o pasin bilong litimapim kantri bilong ol yet, na ol i no save insait long ol pait, na ol kain kain sik bilong pamuk i kisim planti man moa long nau i no kisim ol. Na God i mekim na ol i pas tru wantaim olsem bikpela lain brata long olgeta hap bilong graun, na narapela i laikim tru narapela. (Jon 13:35) Ol i no tingting planti long ol samting bai kamap long bihain; nogat; ‘ol i amamas na singaut, long wanem, amamas i pulap long bel bilong ol.’ (Aisaia 65:14) Ol i mekim wok bilong God, em Bos bilong ol, na long dispela rot, long nau tu ol i stap fri long planti samting moa!—Aposel 5:29, 32; 2 Korin 4:7; 1 Jon 5:3.
Helpim Ol Narapela Long Lusim Kalabus Bilong Ol Bilip Giaman
19, 20. Tok bilong Baibel long ol samting tru i painim man i dai pinis, dispela tok i helpim ol man long lusim wanem kalabus?
19 Ol Witnes Bilong Jehova i autim tok long ol man na nau planti bilong ol dispela man ol tu i kamap fri long planti samting. Olsem: Long sampela kantri ol man i save lotuim ol tumbuna bilong ol i dai pinis, tasol nau planti ol i save, ol man i dai pinis ol i no gat tewel—ol i no stap laip long wanpela hap—ol i dai tru na ol i no inap mekim nogut long ol man i stap laip yet. Ol Witnes i save tokim ol man long lukim tok bilong Baibel long Saveman 9:5, em i tok: “Ol man i gat laip . . . ol i save bai ol i dai. Tasol ol man i dai pinis, ol i no inap save long wanpela samting.” Na ol Witnes i save kamapim tok bilong Buk Song 146:4 i tok, taim ol man i dai, “ol i tanim i kamap graun gen. Na long dispela taim ol i no inap mekim olgeta samting ol i bin tok long mekim.” Em nau, Baibel i kamapim klia olsem yumi no gat tewel, olsem na ol man i dai pinis ol i dai tru na ol i no inap helpim ol man i stap laip yet, olsem oraitim sik bilong ol, o mekim nogut long ol, olsem mekim pretim ol. Ol man i dai pinis ol i no inap helpim ol man i stap laip yet, olsem na i no gat wok long yumi hatwok long baim ol marilaman o papaitman o pris samting bilong singautim ol long helpim yumi.
20 Stretpela save bilong Baibel i helpim ol man long lusim ol tok giaman bilong ol lotu long bikpaia na klinpaia. Taim man i kisim save long tok bilong Baibel na em i save, taim ol man i dai i olsem ol i slip i dai, orait ol i no tingting planti moa long ol samting i painim ol famili o gutpela pren bilong ol i dai pinis. Nogat. Ol i wetim gutpela taim i kamap, em aposel Pol i bin tok long en taim em i tok: “Mi bilip na mi wet long God bai i kirapim bek ol man i dai pinis, em ol stretpela man na ol man nogut wantaim.”—Aposel 24:15.
21. Yumi ken ting husat tu ol bai kirap bek long matmat? Taim ol i kirap bek, ating ol bai ting olsem wanem?
21 Taim ol man i kirap bek long matmat, bai ol i stap long taim dai ol i kisim long Adam i pinis olgeta. Ol pikinini ol Kenan i bin kilim i dai bilong givim ofa long ol god giaman bilong ol, olsem god Molek, yumi ken ting olsem ol tu bai kirap bek. Na ol yangpela man, em ol Astek i bin kilim ol i dai olsem ofa bilong ol god giaman bilong ol, na ol yangpela man i bin bagarap long ol pait, olsem ofa, yumi ken ting olsem ol tu bai kirap bek. Ol dispela man em bilip giaman bilong ol man i bin bagarapim ol, taim ol i kirap bek bai ol i kirap nogut na amamas tru! Long dispela taim ol dispela lain i kirap bek bai ol inap amamas na tok: “Dai, we stap strong bilong yu long daunim ol man? Dai, we stap spia bilong yu bilong bagarapim ol man?”—1 Korin 15:55.
Wok Long Painim Jehova
22. Sapos yumi laik i stap long nupela taim God bai kamapim, yumi mas tingim wanem samting?
22 Yu laik stap long nupela stretpela taim God bai kamapim, na bai yu inap i stap fri tru? Sapos olsem, orait yu mas tingim gut tok bilong 2 Stori 15:2, em i tok: “Sapos yupela i stap klostu long [Jehova], orait bai em i stap wantaim yupela. Na sapos yupela i wok long painim em, orait bai yupela inap i kam klostu long em. Tasol sapos yupela i givim baksait long em, orait bai em i givim baksait long yupela.” Na sapos yu wok strong long kisim save long God Jehova na mekim ol samting em i laik bai yu mekim, orait yu ken save, em bai lukim na em bai tingim. Hibru 11:6 i tok: “God i save mekim gut tru long ol man i wok long painim em.” Na Rom 10:11 i tok: “Ol man i bilip long [God], ol bai i no inap kisim sem.”
23. Bilong wanem yumi mas amamas long nupela taim bilong i stap fri em God i laik kamapim?
23 Nupela taim bilong i stap fri tru em God i laik kamapim, klostu nau bai kamap. Long dispela taim “God bai i pinisim dispela kalabus bilong bagarap nau olgeta samting i stap long en, na bai olgeta samting i stap gutpela tru [olsem] ol pikinini bilong God.” Na “[God] bai i mekim drai wara i stap long ai bilong olgeta . . . Na ol manmeri bai i no i dai moa, na ol bai i no bel hevi moa na krai moa.” (Rom 8:21; Kamapim Tok Hait 21:4) Na long dispela taim olgeta wokboi bilong Jehova bai litimapim het bilong ol na amamas long nupela taim bilong i stap fri em God i kamapim—bai ol i tok, ‘Tenkyu, Jehova, yu yet yu mekim na nau mipela i stap fri tru!’
Bai Yu Bekim Wanem Tok?
◻ Olsem wanem Jehova i bin kamapim strong bilong em, em inap tru long helpim lain bilong em long kamap fri?
◻ Long nupela taim God bai kamapim, bai ol manmeri i stap gutpela tru o fri tru olsem wanem?
◻ Olsem wanem Jehova i skulim ol man bambai ol inap kisim laip?
◻ Long nau tu lain bilong Jehova ol i stap fri long wanem sampela samting, long wanem, ol i mekim wok bilong em?
[Piksa long pes 10]
Jehova i kamapim klia strong bilong em, em i winim tru ol god giaman bilong ol Isip, na long dispela rot em i helpim lain bilong em long kamap fri
[Ol Piksa long pes 12, 13]
Yumi inap luksave long ol wokboi tru bilong God long nau, long wanem, nem bilong God i stap long ol na ol i save mekim wok bilong God long skulim ol man long olgeta hap