Mi Pasim Tok Long Kamap Strong
EM STORI BILONG CARL DOCHOW
“Bai Yu Kamap Strong o Kirap Gen Long Mekim Sin?,” em het-tok bilong wanpela stori long Wastaua (tok Inglis) bilong Jun 15, 1948. Dispela stori i kirapim mi long lusim ol samting em inap pundaunim mi long ol samting bilong spirit taim mi stap long hap bilong ol bikpela gaden bilong Amerika, na i kirapim mi long go mekim wok misineri long Saut Amerika, winim 43 yia pinis.
MAMA i karim mi long Mas 31, 1914, long wanpela liklik haus ol i wokim long diwai, long Vergas, Minesota, na mi namba 3 bilong 4-pela pikinini man. Taim mi yangpela yet, mi stap amamas. Mi tingim taim mi wantaim Papa i go hukim pis. Tasol planti taim Mama i sik, olsem na mi lusim skul long gret 5 bilong helpim em long mekim wok long haus. Taim mi gat 13 krismas, dokta i tok em i gat sik kensa long wetlewa bilong em.
Mama i save klostu bai em i dai, olsem na em i kirap lainim mi long wok bilong haus. Em i lainim mi long kukim kaikai, wasim klos, klinim gaden, na lukautim 100 kakaruk. Na em i strongim mi long kaunim wanpela sapta bilong Baibel long olgeta de, na mi bin mekim olsem, maski mi no save gut long rit. Mama i skulim mi inap 10-pela mun, na long Janueri 27, 1928, em i dai.
Pait i Senisim i Stap Bilong Mipela
Namba 2 Pait i kirap long Septemba 1939, na long olgeta Sande, long haus lotu Luteran mipela i save go long en, ol i beten askim God long helpim ol soldia. Bikbrata bilong mi, Frank, em i no laik tru long kilim man i dai, olsem na taim em i no laik insait long ami na go long pait, polis i holim em. Long kot em i tok: “Mi no ken kilim i dai man i no gat asua; pastaim yu mas sutim mi!” Kot i givim wanpela yia kalabus long em long ailan Maknil klostu long nambis bilong provins Wosington.
Long kalabus Frank i kisim save olsem winim 300 Witnes Bilong Jehova i kalabus i stap, long wanem, ol i no laik insait long ol samting bilong dispela pait. (Aisaia 2:4; Jon 17:16) Liklik taim na em i kirap long bung wantaim ol, na long kalabus em i kisim baptais. Em i bihainim gutpela pasin, olsem na kot i sotim taim bilong em inap 3-pela mun. Long Novemba 1942 mipela kisim tok olsem Frank i lusim kalabus, na liklik taim bihain em i tokim mipela long ol gutpela tok bilong Kingdom. Mipela skelim gut dispela tok wantaim Baibel, na nau mipela olgeta i save, ol samting Frank i lainim mipela long en em i tru.
Ol Samting Bilong Pasim Mi Long Kamap Strong
Long 1944, mi go stap wantaim ankol bilong mi long Malta, Montana. Ankol i bin marit 6-pela mun tasol na meri bilong em i bin lusim em—wankain samting i bin painim mi tu. Em i amamas mi kam helpim em long mekim wok long gaden na kukim kaikai, na mipela save hapim ol winmani—ankol i kisim hap na mi kisim hap. Ankol i tok, sapos mi stap wantaim em, orait, taim em i dai, mi ken kisim bikpela gaden bilong em (260 hekta). Mi kisim bikpela amamas long mekim wok gaden! Long olgeta yia, gaden bilong ankol i save kamapim planti kaikai, na mipela save kisim K3.00 long olgeta 35 35 lita wit mipela i maketim—em bikpela mani tru long dispela taim.
Tasol ankol i no amamas long mi go long ol miting bilong liklik kongrigesen bilong ol Witnes long Malta. Mi no tokim ankol, na long Jun 7, 1947, mi kisim baptais long wanpela kibung sekit bilong ol Witnes Bilong Jehova long Wulf Poin. Long kibung wanpela brata Kristen i singautim mi long mekim wok bilong God long olgeta de, olsem painia. Mi laik tru long mekim olsem, tasol mi tokim em, bai ankol i no larim mi long lusim bikpela hap taim long wok bilong autim tok.
Bihain liklik, ankol i opim pas wanpela pren i bin salim long mi bilong strongim mi long go insait long wok painia. Em i kaunim na em i kros nogut tru. Em i tokim mi—lusim wok autim tok o lusim wok gaden. Gutpela tru em i bin tok olsem, long wanem, mi laikim tru wok bilong gaden na ating long strong bilong mi yet mi no inap lusim dispela wok. Olsem na mi go bek long famili bilong mi long Minesota; olgeta i baptais pinis na insait long kongrigesen bilong Detroit Leks.
Pastaim famili bilong mi i strongim mi long mekim wok painia, tasol long 1948 ol i kirap long lusim pasin bilong givim bel long ol samting bilong spirit. Tasol dispela stori “Bai Yu Kamap Strong o Kirap Gen Long Mekim Sin?” i strongim mi. Em i tok, “sapos yumi no laik bihainim nupela save lain bilong yumi i save long en, samting nogut bai kamap.” Na i tok moa: “Yumi no ken i stap olsem tasol; yumi mas bihainim moa yet ol stretpela pasin. Sapos yumi wok long kamap strong, dispela bai helpim yumi na bai yumi no ken kirap gen long mekim sin.”
Ating as tru na famili bilong mi i no kamap strong long spirit, i olsem: ol i laik kisim planti mani. Ol i save, sapos ol i lusim sampela hap taim moa long wokim gaden, na ol i no autim tok tumas, bai ol inap kisim bikpela mani. Mi no laik bai pasin bilong kisim planti mani i pulim mi, olsem na mi stretim rot bilong mekim wok painia. Mi save bai i gat hatwok bilong en na mi ting mi no inap. Olsem na long 1948, bilong skelim wanem samting tru i stap long bel bilong mi, mi wokim pepa bilong mekim wok painia kirap long mun Disemba—em taim bilong bikpela kol.
Wok Painia
Jehova i blesim hatwok bilong mi. Olsem: Wanpela taim i kol nogut tru na strongpela win i mekim na i olsem kol moa yet. Mi sanap long rot na autim tok; wanpela han i stap insait long poket na wanpela han i holim nius—taim han i holim nius i kamap kol nogut tru, mi putim i go insait long poket na kamautim narapela han na holim nius. Mi wok long mekim olsem, na wanpela man i kam. Em i tok inap longtaim liklik em i bin lukim mi i wok i stap, na em i askim mi: “Nius hia i stori long wanem bikpela samting na yu sanap long kol? Tupela i kam. Mi laik kaunim.”
Mi save famili bilong mi inap pundaunim mi long ol samting bilong spirit, olsem na mi toksave long Sosaiti Was Taua na ol i salim mi i go long Mails Siti, Montana, bilong mekim wok olsem siaman bilong kongrigesen. Mi slip long wanpela liklik haus i gat wil, olsem trela, braitpela bilong en, em 2 mita; longpela bilong en, em 3 mita. Mi wok haptaim long wanpela stua bilong wasim klos, olsem dry-cleaning. Sampela taim mi mekim wok bilong katim kaikai long gaden, em dispela wok mi laikim tumas.
Insait long dispela taim mi kisim save olsem famili bilong mi i no stap gut long spirit. Bihain, famili bilong mi, na sampela narapela tu long kongrigesen bilong Detroit Leks, ol i birua long oganaisesen bilong Jehova. Long 17 pablisa long kongrigesen, 7 tasol i stap gut long Jehova. Famili i strong long mi tu mi mas lusim oganaisesen bilong Jehova. Mi no laik tru long mekim dispela samting, olsem na mi save mi mas wok long kamap strong moa. Tasol bai mi mekim olsem wanem?
Wok Misineri
Long 1950, long taim kibung intenesenel i kamap long Nu Yok Siti, mi lukim ol misineri bilong namba 15 klas bilong Wastaua Baibel Skul Bilong Gileat i mekim bung bilong winim skul. Mi ting: ‘Mi tu mi laik go mekim wok bilong Jehova long narapela kantri.’
Mi wokim pepa bilong go long Skul Gileat na Sosaiti i orait long mi insait long namba 17 klas em i kirap long Februeri 1951. Skul i stap long wanpela naispela fam long distrik Nu Yok. Mi gat bikpela laik long mekim wok long fam taim skul i pinis long olgeta de, olsem lukautim ol bulmakau o mekim wok long gaden! Tasol John Booth, em wasman bilong Kingdom Fam long dispela taim, em i tok, mi tasol i gat save long dispela narapela kain pasin bilong wasim klos, olsem dry-cleaning. Olsem na ol i givim dispela wok long mi.
Mi bin skul inap namba 5 gret tasol, olsem na Skul Gileat i hatwok liklik. Long nait ol i laik bai mipela i pasim lait long 10:30, tasol planti taim mi stadi i go inap 12 klok biknait. Wanpela taim wanpela tisa i singautim mi long kam long ofis bilong em. Em i tok: “Carl, yu no save kisim gutpela mak taim yu mekim tes.”
Mi tingting planti: ‘Ating bai ol i askim mi long lusim skul.’
Tasol long gutpela pasin sori tisa i tokim mi long rot bilong mekim gut stadi na bai mi no ken stadi i go inap biknait. Mi pret liklik na mi askim em: “Mi inap stap yet long Gileat?”
Em i bekim tok: “Yes, yu ken i stap. Tasol bai yu kisim pepa bilong makim olsem yu winim skul o nogat, mi no save.”
Mi tingim sampela tok presiden bilong skul, Nathan H. Knorr, i bin givim long ol sumatin na dispela i mekim gut bel bilong mi. Em i tok, long tingting bilong em, ol mak i no bikpela samting tumas—ol misineri i stap yet long ples wok bilong ol, em bikpela samting.
Mi hatwok tru long lainim tok Spen, tasol mi ting bai ol i salim mi i go long Alaska, em ples kol wankain olsem as ples bilong mi. Na tu, bai mi inap autim tok long tok Inglis. Olsem na mi kirap nogut tru taim ol i tokim mi long go long Ekwado, Saut Amerika. Yes, mi mas mekim tok Spen, na em ples i hat nogut tru!
Wanpela de, wanpela polis i kam lukim mi long Skul Gileat. Em i laik save long pikinini man bilong siaman bilong kongrigesen long Detroit Leks em i lusim pinis oganaisesen bilong mipela. Pait Bilong Korea i stap, na dispela yangpela man i bin tok em i wanpela Witnes Bilong Jehova na gavman i orait long em i no ken insait long ami. Mi tokim plisman, bipo em i wanpela Witnes Bilong Jehova, tasol nau, nogat. Taim plisman i gutbai long mi, em i tok: “Mi laik bai God bilong yu i mekim gut long wok bilong yu.”
Bihain mi kisim save, dispela yangpela i dai long wanpela pait long Korea. Tru tumas, samting nogut i bin painim dispela yangpela em i no laik kamap strong insait long oganaisesen bilong God!
Long Julai 22, 1951, mipela i mekim bung bilong winim skul. No gat wanpela long famili bilong mi i stap, tasol mi amamas tru taim mi kisim pepa bilong makim olsem mi bin mekim gutpela wok.
Mekim Wok Long Narapela Kantri
Long Ekwado, ol samting Mama i bin lainim mi long en em i helpim mi. Olsem na wok bilong kukim kaikai, wasim klos long han, kisim wara long baket, i no nupela samting long mi. Tasol autim tok long tok ples Spen, em nupela samting! Olsem na inap longtaim liklik, taim mi autim tok, mi save mekim wok long wanpela liklik kat i gat rait long en long tok Spen. Na inap 3-pela yia mi no mekim pablik-tok long tok Spen, na taim mi mekim, mi wok long lukim bikpela autlain mi bin raitim.
Taim mi kamap long Ekwado long 1951, inap olsem 200 pablisa tasol i stap. Insait long 25 yia mipela i no kamapim planti disaipel. Ol tok bilong Baibel mipela i lainim ol man long en em i narapela kain olgeta long bilip bilong ol Katolik, em ol i bihainim ol tok bilong ol tumbuna, na Baibel nogat. Na planti man i no laikim dispela tok bilong Baibel olsem man i mas stap gut long wanpela poroman tasol, nogat.—Hibru 13:4.
Tasol mipela tilim planti buk bilong Baibel. Wok mipela i mekim long Makala long hap bilong ol plantesen banana, i kamapim klia dispela samting. Taim mitupela Nicholas Wesley i kamap long dispela hap long 1956, no gat narapela Witnes i stap; mipela tasol. Mipela save kirap long moningtaim tru na kalap long wanpela kain trak ol man i mekim wok long en long wokim ol bikpela rot. Trak i save go longwe liklik, na nau mipela lusim trak. Taim mipela i wokabaut i go bek long ples slip, mipela autim tok.
Wanpela de, mitupela Nick i laik save husat bai tilim planti nius moa. Long belo mi win tru, tasol long apinun pinis, mi bin tilim 114, na Nick tu, 114. Long olgeta mun mipela save tilim planti handet nius wantaim ol man i laik kisim long olgeta taim. Inap 6-pela taim mi tilim 1,000 nius long wanpela mun. Tingim hamas man inap kisim save long ol tok tru bilong Baibel long rot bilong ol dispela nius!
Na long Makala, mipela amamas long wokim namba wan Haus Kingdom long Ekwado em bilong kongrigesen yet. Dispela samting i bin kamap 35 yia i go pinis, long 1960. Long dispela taim bipo, 15 manmeri tasol i save kam long ol miting. Tasol nau long Makala, i gat 11-pela strongpela kongrigesen!
Mi Go Long Amerika
Long 1977 samting, mi go malolo long Amerika na stap wantaim brata bilong mi, Frank, inap sampela aua. Em i kisim mi i go long ka bilong em i go antap long wanpela liklik maunten na bai mipela inap lukluk i go longwe tru long hap bilong Ret Riva Vali. Mi lukim planti wit i mau na win i meknaisim. Long hap i go moa mi lukim wara Saian, na long tupela arere bilong en i gat ol diwai i stap. Mi amamas tru long lukim dispela naispela samting, tasol nau brata bilong mi i kirap na tok:
“Sapos yu no bin bihainim pasin longlong na raun long Saut Amerika, bai yu tu inap kisim dispela gaden!”
Kwiktaim mi katim tok bilong em, olsem: “Mekim i dai dispela toktok.”
Em i no mekim narapela tok. Sampela yia bihain, em i kisim strok na wantu em i dai. Em i lusim tripela naispela fam long Not Dakota [400 hekta olgeta], wantaim bikpela gaden [260 hekta] long Montana em i bin kisim long ankol bilong mi i dai pinis.
Nau olgeta long famili bilong mi i dai pinis. Planti yia bipo long Detroit Leks mipela olgeta i bin kamap ol Witnes Bilong Jehova, tasol nau long dispela hap mi amamas mi gat wanpela famili bilong spirit, winim 90 brata na sista Kristen long en.
Mi Wok Yet Long Kamap Strong Long Spirit
Long Ekwado, insait long 15 yia i go pinis, planti manmeri i bin kam insait long lain bilong Jehova. Long 1980 i gat 5,000 pablisa tasol, tasol nau lain pablisa i winim 26,000. Mi bin helpim 100 samting bilong ol dispela pablisa long kisim baptais.
Nau mi gat 80 krismas. Long 1951 mi wok strong long kisim 150 aua long olgeta mun, tasol nau mi mas wok strong moa long kisim 30 aua. Kirap long 1989, taim mi kisim save olsem mi gat sik kensa long prostet na mi malolo bilong kisim bek strong, mi wok long kaunim planti buk. Mi kaunim pinis ol tok bilong Baibel inap 19 taim, na buk Jehovah’s Witnesses—Proclaimers of God’s Kingdom inap 6-pela taim. Long dispela rot mi wok yet long kamap strong long spirit.
Tru, mi bin lusim planti gutpela samting bilong skin long hap bilong ol bikpela gaden bilong Amerika. Tasol ol dispela samting i olsem samting nating taim mi skelim wantaim amamas mi bin kisim long mekim wok bilong helpim ol man long kam insait long tok i tru. Brens-ofis hia long Ekwado i tokim mi, taim mi mekim wok misineri, mi bin tilim 147,000 nius na 18,000 buk. Mi pilim olsem ol dispela nius na buk i olsem pikinini kaikai bilong spirit; planti i kru pinis, na sampela i no kru yet ating bihain bai ol i mekim wok long bel bilong man i kaunim ol dispela tok i tru bilong Kingdom.
Ol pikinini spirit bilong mi wantaim planti milion narapela i mekim wok bilong God bilong yumi, Jehova, ol i wok long go klostu long nupela taim God bai kamapim na mi amamas long go wantaim ol—mi no inap tingim narapela kain amamas i winim dispela. Mani i no inap lukautim yumi taim pasin nogut bilong dispela graun i pinis. (Sindaun 11:4; Esekiel 7:19) Tasol gutpela kaikai wok bilong yumi i kamapim em bai stap yet—sapos yumi olgeta wan wan i wok yet long kamap strong.
[Piksa long pes 24]
Redi long mekim wok painia long Mails Siti, Montana, 1949
[Piksa long pes 24]
Baim wara bilong haus misineri, 1952
[Piksa long pes 25]
Autim tok long Makala, 1957
[Piksa long pes 25]
Kirap long 1989 taim mi sik, mi kaunim Baibel inap 19 taim