Tok Bilong God i Save Stap Oltaim
“Tok bilong God bilong yumi i save stap oltaim oltaim.”—AISAIA 40:8.
1. (a) Wanem insait bilong dispela tok olsem “tok bilong God bilong yumi”? (b) Skelim ol tok promis bilong ol man wantaim tok bilong God.
OL MAN bilong graun i save bilip long ol tok promis bilong ol man na meri i gat biknem. Tasol maski ol dispela tok promis i gutpela tru long tingting bilong ol man i laik tru bai sindaun bilong ol i ken kamap gutpela, ol dispela tok promis i olsem ol plaua i laik drai taim yumi skelim wantaim tok bilong God bilong yumi. (Song 146:3, 4) Inap 2,700 yia samting i go pinis, God Jehova i bin kirapim profet Aisaia long raitim tok olsem: “Olgeta manmeri i no save stap longpela taim long graun. Ol i save pinis hariap olsem gras na biknem bilong ol i save pundaun olsem ol plaua nabaut. . . . Gras i save drai, na ol plaua i save pundaun. Tasol tok bilong God bilong yumi i save stap oltaim oltaim.” (Aisaia 40:6, 8) Wanem dispela “tok” i save stap oltaim oltaim? Em tok bilong God i tokaut long ol samting em i laik mekim. Long nau yumi gat dispela “tok” em ol man i bin raitim na i stap long Baibel.—1 Pita 1:24, 25.
2. Wanem kain tingting na pasin i bin stap tasol Jehova i truim ol tok em i bin mekim long ol Israel na Juda?
2 Ol man i bin stap long taim bilong Israel bilong bipo ol i pilim pinis olsem dispela tok Aisaia i bin raitim i stret tru. Long maus bilong ol profet bilong em, Jehova i tok profet olsem: Pastaim lain Israel i gat 10-pela lain long en na bihain lain Israel i gat tupela lain long en ol bai i go kalabus long ol narapela kantri, long wanem, ol i no stap gut long em. (Jeremaia 20:4; Amos 5:2, 27) Ol i bin mekim nogut long ol profet bilong Jehova na kilim i dai sampela, na ol i kukim wanpela buk i gat tok lukaut bilong God long en, na ol i singaut long Isip long helpim ol long ol samting bilong pait na bai ol samting dispela tok profet i kolim i no ken painim ol. Tasol tok bilong Jehova i no lus nating—em i kamap tru. (Jeremaia 36:1, 2, 21-24; 37:5-10; Luk 13:34) Na tok promis bilong Jehova long helpim hap lain Juda i bin tanim bel na ol i ken kam bek long graun bilong ol, dispela tok promis tu i kamap tru.—Aisaia, sapta 35.
3. (a) Wanem ol tok promis Aisaia i bin raitim na yumi tingting tru long en? (b) Olsem wanem yu bilip tru olsem ol dispela samting bai kamap tru?
3 Long rot bilong Aisaia, Jehova i tok profet tu long stretpela wok gavman bai kamap long rot bilong Mesaia, na em bai kisim bek ol man long sin na dai, na dispela graun bai kamap olsem paradais. (Aisaia 9:6, 7; 11:1-9; 25:6-8; 35:5-7; 65:17-25) Olsem wanem? Ol dispela samting tu bai kamap tru? Tru tumas, ol bai kamap tru! “God . . . i no save giaman.” Em i laik helpim yumi na em i kirapim ol man long raitim ol tok profet bilong em long Baibel, na em i bin lukautim gut i kam inap long nau.—Taitus 1:2; Rom 15:4.
4. Tru, God i no bin lukautim ol rait bilong Baibel ol i bin raitim long pastaim tru, tasol olsem wanem yumi inap tok olsem tok bilong God “i gat laip”?
4 Jehova i no bin lukautim ol dispela pepa em ol lain bilong em bilong bipo i bin raitim ol tok profet bilong em long en long pastaim. Tasol ol samting i kamapim klia pinis olsem “tok” bilong em, em ol tok em i bin mekim bilong tokaut long ol samting em i laik mekim, em tok i gat laip. Dispela laik bilong Jehova i wok long kamap i go i go, na taim em i wok long mekim olsem, dispela i kamapim long ples klia tingting na bel bilong ol manmeri i save long laik bilong Jehova. (Hibru 4:12) Na tu, stori bilong ol samting i bin kamap bipo i soim yumi olsem God yet i bin stiaim ol samting na ol man inap lukautim gut Baibel na tanim long ol narapela narapela tok ples.
Taim Ol i Laik Tambuim Baibel
5. (a) Wanpela king bilong Siria i bin mekim wanem bilong bagarapim Ol Skripsa Hibru? (b) Bilong wanem wok bilong em i lus nating?
5 Planti taim ol king na gavman i laik bagarapim ol dispela rait em God i bin kirapim ol man long raitim. Long yia 168 B.C.E., king bilong Siria, em Antiokas Epifanis (yumi lukim long pes 10), em i sanapim wanpela alta bilong Sus long wanpela haus lotu em ol i dediketim pinis long Jehova. Na em i wok long painim ol buk bilong Lo Bilong Moses na em i kukim long paia, na em i tok, ol man i holim wanpela buk bilong God ol i mas i dai. Maski em i bin kukim planti buk tru long Jerusalem na Judia, em i no inap pasim olgeta man long kaunim buk bilong God. Long dispela taim bipo i gat sampela lain Juda i stap nabaut long planti kantri, na long olgeta wan wan haus lotu bilong ol i gat buk bilong God i stap long en.—Skelim wantaim Aposel 13:14, 15.
6. (a) Ol i bin wok strong long mekim wanem bilong bagarapim Baibel em ol Kristen bilong bipo i bin mekim wok long en? (b) Wanem samting i kamap long dispela?
6 Long yia 303 C.E., King bilong Rom, em Daioklisen, em tu i putim tok olsem ol i mas brukim olgeta haus ol Kristen i save bung long en, na kukim ol buk bilong God long paia. Ol i bin mekim olsem inap tenpela yia. Tasol maski ol i bin mekim nogut tru long ol Kristen, Daioklisen i no inap pinisim lotu Kristen, na God i no larim ol wokman bilong king i bagarapim wanpela hap bilong Tok Bilong God, em Baibel. Na ol samting ol dispela birua i bin mekim long wok bilong tilim na autim Tok Bilong God, dispela i kamapim bel bilong ol dispela birua. Ol i kamapim long ples klia olsem Satan i bin mekim ol i kamap olsem aipas na ol i mekim laik bilong em.—Jon 8:44; 1 Jon 3:10-12.
7. (a) Ol i bin mekim wanem bilong daunim wok bilong helpim ol man long kisim save long Baibel long hap wes bilong Yurop? (b) Wanem gutpela samting i kamap long wok bilong tanim na prinim ol Baibel?
7 Ol i painim ol narapela rot tu bilong daunim wok bilong helpim ol man long kisim save long Baibel. Taim ol manmeri i no mekim moa tok Latin, ol man i tok ol i Kristen—olsem Pop Gregori Namba 7 (yia 1073-1085) na Pop Inosen Namba 3 (yia 1198-1216)—ol i strong long daunim wok bilong tanim Baibel long tok ples bilong ol man nating; i no ol king haiden i laik daunim dispela wok. Misin Katolik i laik pinisim pasin bilong bikhet long wok bos bilong misin, olsem na long wanpela bung bilong Misin Katolik long Tulus, Frans, long yia 1229, misin i putim tok olsem i tambu long ol man nating i holim ol buk bilong Baibel ol man i bin tanim long tok ples bilong ol. Kot Bilong Misin i strong tru long ol man i mas bihainim dispela tok bilong misin. Tasol maski Kot Bilong Misin i mekim dispela wok inap 400 yia, ol man i laikim tumas Tok Bilong God ol i bin tanim Baibel olgeta long 20 tok ples na sampela liklik tok ples, na ol i tanim bikpela hap bilong Baibel long 16 tok ples moa, na ol i mekim wok bilong tilim ol dispela Baibel ol i prinim pinis.
8. Kirap long yia 1820 samting, wanem wok i kamap long Rasia long tanim Baibel na tilim long ol man?
8 Na i no Misin Katolik tasol i strong long pasim ol man nating long kaunim Baibel. Long yia olsem 1820 samting, Pavsky, em wanpela profesa long bikpela skul bilong lotu long Sen Pitasbek, em i lukim Gutnius bilong Matyu long tok Grik na em i tanim i go long tok Rasia. Na ol i tanim sampela buk moa bilong Ol Skripsa Grik i go long tok Rasia, na Pavsky i stap olsem edita bilong dispela wok. Ol i tilim long planti man, tasol bihain misin i mekim na long yia 1826 em i kirapim king bilong Rasia long makim Lain Bilong Bosim Misin Otodoks Bilong Rasia long bosim wok bilong Sosaiti Bilong Baibel long Rasia, na nau Misin i pasim wok bilong en. Bihain Pavsky i lukim Ol Skripsa Hibru i stap long tok Hibru na em i tanim long tok Rasia. Long dispela taim, Makarios, em wanpela kain pris bilong Misin Otodoks, em tu i tanim Ol Skripsa Hibru i go long tok Rasia. Tupela wantaim i kisim strafe long dispela wok, na ol dispela Baibel ol i tanim, em misin i kalabusim insait long rum buk bilong haus lotu. Misin i strong long Baibel i mas i stap long olpela tok ples Slavonik, tasol long dispela taim ol man nating i no save kaunim, na ol i no klia long tok bilong en. Orait ol manmeri i strong long kisim save long tok bilong Baibel na ol i mekim mekim i go, na misin i no inap pasim ol moa, olsem na bihain, long yia 1856, Lain Bilong Bosim Misin ol yet i kirap na tanim tok bilong Baibel em dispela lain yet i orait long en, na ol i mas was gut tru na bai ol tok ol i raitim i stret wantaim ol bilip bilong misin. Olsem na dispela wok bilong tilim Baibel i go long ol man, dispela i mekim na tingting i stap long bel bilong ol bikman bilong lotu i kamap ples klia long ol tok na pasin bilong ol.—2 Tesalonaika 2:3, 4.
Lukautim Tok Bilong Baibel
9. Olsem wanem sampela man bilong tanim Baibel ol i kamapim klia olsem ol i laikim tru Tok Bilong God?
9 Sampela man i bin tanim tok bilong Baibel na raitim gen Baibel ol i laikim tumas Tok Bilong God na ol i wok strong tru bambai olgeta man inap kisim. Wiliam Tindel i bin wok strong bambai ol man inap kisim Baibel long tok Inglis, na long dispela as ol i bin kilim em i dai (long yia 1536). Kot Bilong Misin Katolik i bin kalabusim Fransisko de Entinas (bihain long yia 1544), long wanem, em i bin tanim Ol Skripsa Grik i go long tok Spen na prinim. Na Robet Morison (kirap long yia 1807 i go inap 1818) i tanim Baibel i go long tok Saina, maski em inap kisim bagarap long dispela wok.
10. Wanem sampela samting i bin kamap na i soim olsem i gat ol narapela samting i bin kirapim sampela man long tanim tok bilong Baibel na i no olsem ol i laikim tru Tok Bilong God?
10 Tasol sampela taim i gat ol narapela samting i stiaim tingting bilong ol man i gat wok long raitim gen o tanim tok bilong Baibel. Yumi ken tingim 4-pela samting olsem: (1) Ol Samaria i bin wokim wanpela haus lotu long maunten Gerisim bilong pulim ol man na ol i no ken go long haus lotu long Jerusalem. Bilong helpim dispela samting, ol i skruim wanpela tok i go long Pentatuk bilong ol Samaria long Kisim Bek 20:17. Ol i skruim tok olsem ol i mas wokim wanpela alta ston long maunten Gerisim na wokim ol ofa long en—ol i mekim olsem dispela tok i insait long Tenpela Lo. (2) Man i bin tanim Buk Daniel pastaim bilong Baibel Grik ol i kolim Septuagint, em i no bihainim stret lo bilong tanim tok. Em i skruim sampela hap tok em i ting bai kamapim klia ol tok i stap long Baibel Hibru. Na sampela tok em i ting ol man bilong kaunim ol i no ken orait long en, em i lusim ol dispela tok. Taim em i tanim tok profet i stap long Daniel 9:24-27, i tok long taim Mesaia bai kamap, em i senisim ol dispela yia samting em Baibel i makim, na em i skruim na senisim sampela tok—ating em i mekim bambai dispela tok profet i olsem i helpim pait bilong ol Makabi. (3) Long yia olsem 350 C.E. samting, long wanpela pepa i gat ol tok long en long tok Latin, wanpela man i strong tumas long helpim tok bilong God Triwan, em i skruim ol tok olsem “long heven, Papa, Tok, na spirit holi; na dispela tripela i wanpela tasol”—i olsem dispela em i wanpela tok bilong 1 Jon 5:7. Bihain ol i putim dispela tok i go insait long wanpela rait Latin bilong Baibel. (4) Lui Namba 13 (1610-1643), long Frans, i tokim Sak Korban long tanim Baibel i go long tok Frans, long wanem, ol Talatala tu i bin mekim olsem. Korban i tingim dispela samting na em i skruim sampela tok long en—wanpela i toktok long “ofa holi bilong Misa,” long Aposel 13:2.
11. (a) Olsem wanem na Tok Bilong God i stap yet, maski sampela man bilong tanim tok ol i mekim pasin giaman? (b) Hamas olpela rait tru i stap yet na yumi inap save long ol tok Baibel i bin mekim long pastaim tru? (Lukim blok.)
11 Jehova i no bin pasim ol dispela man long paulim sampela tok bilong em long Baibel, na dispela tok ol i paulim, em i no senisim laik bilong Jehova. Dispela pasin bilong ol i bin mekim wanem? Maski ol i bin skruim sampela tok bilong maunten Gerisim long Pentatuk bilong ol Samaria, lotu bilong ol Samaria i no kamap olsem rot bilong God long mekim gut long olgeta lain man, nogat. Dispela samting ol i mekim i kamapim klia olsem maski ol Samaria i tok ol i bilip long Buk Stat i go inap Buk Lo, ol man i no inap bilip olsem dispela lotu bai skulim man long tok i tru. (Jon 4:20-24) Na maski ol i paulim sampela tok long Baibel Septuagint, dispela i no pasim Mesaia long kamap long taim stret olsem Jehova i bin tok profet long en long maus bilong profet Daniel. Na tu, maski ol man i mekim wok yet long Baibel Septuagint long taim bilong ol aposel, ol Juda i save go long haus lotu bilong ol na harim man i kaunim Baibel long tok Hibru. Olsem na taim ol manmeri i lukim olsem taim bilong truim dispela tok profet i kam klostu pinis, ol i wet i stap. (Luk 3:15) Na dispela tok ol i bin skruim long 1 Jon 5:7 bilong helpim tok bilong God Triwan, na tok ol i skruim long Aposel 13:2 bilong helpim Misa, dispela i no senisim tok i tru. Na bihain ol dispela tok giaman i kamap ples klia. Long nau i gat planti rait bilong Baibel long tok ples ol i bin raitim Baibel long en long pastaim, na ol inap lukim ol dispela rait taim ol i laik skelim wanpela Baibel ol man i bin tanim, olsem tok bilong en i stret o nogat.
12. (a) Sampela man bilong tanim Baibel ol i bin senisim wanem ol bikpela samting? (b) Dispela i mekim na wanem samting i kamap?
12 Na ol man i bin mekim sampela samting moa bilong senisim tok bilong Baibel—ol i no senisim wan wan ves tasol. Ol i wok strong long daunim nem bilong trupela God yet. Ol tok ol i senisim long Baibel i kamapim klia tru olsem wanpela man i stiaim tingting bilong ol, na em i gat bikpela strong tru, winim ol man o oganaisesen bilong ol man. Dispela man i stiaim ol, em nambawan birua bilong Jehova, em Satan. Sampela man bilong tanim tok bilong Baibel na man bilong raitim gen Baibel, ol i larim Satan i stiaim ol—sampela i amamas long mekim na sampela i no amamas—na ol i kirap rausim nem bilong God yet, Jehova, long planti tausen ples dispela nem i bin stap long en long Baibel. Long bipo, sampela Baibel long tok Hibru ol i bin tanim long ol tok ples olsem tok Grik, Latin, Jeman, Inglis, Itali, Holan, na sampela moa, ol i lusim nem bilong God olgeta o ol i larim i stap long wan wan hap tasol bilong Baibel. Na ol i bin rausim tu long Ol Skripsa Grik.
13. Maski ol man i bin wok strong long senisim ol tok bilong Baibel, olsem wanem na dispela i no rausim nem bilong God long tingting bilong ol man?
13 Tasol ol i no bin rausim dispela gutpela nem long tingting bilong ol man. Ol Skripsa Hibru sampela man i bin tanim long tok Spen, Potugal, Jeman, Inglis, Frans, na planti tok ples moa, ol i bihainim pasin i stret na ol i putim nem bilong God insait long ol dispela Baibel. Long yia olsem 1500 samting, nem bilong God i kamap gen insait long sampela Baibel long hap bilong Ol Skripsa Grik, em ol i tanim long tok Hibru; long yia 1700 samting, long tok Jeman; long yia 1800 samting, long tok Kroesia na tok Inglis. Tru, sampela man i laik haitim nem bilong God, tasol taim De bilong Jehova i kamap, long dispela taim olsem God i tok, “bai [olgeta lain manmeri] ol i save gut olsem, mi yet mi Bikpela [Jehova].” Dispela laik bilong God em i tokaut pinis long en, em i no ken lus nating—em bai kamap tru.—2 Pita 3:10; Esekiel 38:23; Aisaia 11:9; 55:11.
Tok Bilong En i Go Long Olgeta Hap
14. (a) Inap long yia 1900 samting, ol i prinim pinis Baibel long hamas tok ples long Yurop? Wanem samting i kamap long dispela wok? (b) Long pinis bilong 1914, ol man inap kisim Baibel long hamas tok ples bilong Afrika?
14 Inap long yia 1900, ol i wokim pinis Baibel long 94 tok ples long hap bilong Yurop. Em i kirapim tingting bilong ol sumatin bilong Baibel long ol dispela hap olsem sampela bikpela samting tru bai kamap long graun long pinis bilong taim bilong ol arapela lain long 1914, na tru tumas, ol dispela bikpela samting i kamap tru! (Luk 21:24) Taim dispela bikpela yia 1914 i no pinis yet, ol i bin wokim Baibel olgeta o sampela hap bilong en long 157 tok ples bilong Afrika, na i gat sampela tu long ol tok ples em planti man i save mekim long dispela hap, olsem tok Inglis, tok Frans, na tok Potugal. Dispela i mekim na ol inap givim ol tok i tru bilong Baibel long ol manmeri bilong planti lain na tok ples em ol i sindaun long ol dispela hap na ol i gat pasin daun, na ol dispela tok inap mekim ol i kamap fri long ol samting bilong spirit.
15. Taim bilong las de i kirap na long dispela taim ol man long ol hap bilong Amerika ol inap kisim Baibel long tok ples bilong ol o olsem wanem?
15 Taim bilong las de i kirap, na long dispela taim planti manmeri i stap long ol hap bilong Amerika ol inap kisim Baibel. Ol manmeri bilong kain kain tok ples ol i bin lusim Yurop na i kam sindaun long ol hap bilong Amerika, ol i karim Baibel bilong ol i kam. Em nau, wanpela bikpela wok i kamap bilong skulim ol man long tok bilong Baibel, na ol i mekim ol pablik-tok na tilim ol buk na nius bilong Baibel em ol Intenesenel Sumatin Bilong Baibel i bin wokim—em nem bilong ol Witnes Bilong Jehova long dispela taim bipo. Na long dispela taim tu, sampela sosaiti bilong Baibel i kirap pinis long prinim ol Baibel long 57 tok ples moa, bilong helpim ol kain kain lain i sindaun long hap bilong Wes.
16, 17. (a) Long taim bilong kirapim wok bilong autim tok long olgeta hap, planti lain ol inap kisim Baibel long tok ples bilong ol o olsem wanem? (b) Olsem wanem yumi save, Baibel em i wanpela buk i bin stap longtaim tru na em i gat strong long stiaim tingting bilong ol man?
16 Orait, taim i kamap bilong autim gutnius long olgeta hap bilong graun paslain long taim “las de i kamap,” na long dispela taim Baibel i no nupela samting long hap bilong Esia na ol ailan bilong solwara Pasifik. (Matyu 24:14) Long dispela taim bipo ol i wokim pinis Baibel long 232 tok ples bilong ol man bilong ol dispela hap. Sampela em Baibel olgeta; planti em Ol Skripsa Grik ol i bin tanim; sampela em wanpela buk tasol bilong Baibel.
17 Em nau, yumi save pinis, Baibel i no bin stap olsem wanpela buk bilong bipo yet i stap nating tasol, nogat. Ol i bin tanim Baibel i go long planti tok ples moa na ol i bin tilim long planti hap moa, winim olgeta narapela buk i stap long graun. Dispela i makim olsem God i orait long dispela buk, na tu, ol tok ol i bin raitim long dispela buk i wok long kamap tru. Ol tok bilong en na spirit holi i bin kirapim ol man long raitim ol dispela tok, em i bin kamapim sampela bikpela senis long i stap bilong ol manmeri long planti hap. (1 Pita 1:24, 25) Tasol i gat planti samting moa i mas kamap.
Yu Tingim Yet?
◻ Wanem dispela “tok bilong God bilong yumi” i save stap oltaim oltaim?
◻ Ol i bin mekim wanem bilong pasim ol man na ol i no ken kisim Baibel? Wanem ol samting i kamap long dispela?
◻ Olsem wanem God i bin lukautim gut ol tok bilong Baibel?
◻ Tok bilong God i tokaut long ol samting em i laik mekim, olsem wanem yumi save em tok i gat laip?
[Blok long pes 12]
Yumi Save Tru Long Ol Tok Baibel i Bin Mekim Long Pastaim Tru?
I gat olsem 6,000 rait bilong Baibel long tok Hibru em ol i bin raitim long han, na ol i strongim tok i stap long Ol Skripsa Hibru. Wan wan em ol i bin raitim paslain long taim bilong ol Kristen. Inap 19 rait bilong Ol Skripsa Hibru ol i stap yet, ol i bin raitim paslain long taim ol i kirap wokim masin bilong prinim buk. Na i gat sampela Baibel i stap, em ol i bilong dispela taim bipo, ol i bin tanim long 28 tok ples moa.
Bilong Ol Skripsa Grik, i gat olsem 5,000 rait long tok Grik ol i bin skelim na wokim lista bilong en. Wanpela bilong ol dispela rait, ol man i ting ol i bin raitim paslain long yia 125 C.E., em sampela yia tasol bihain long taim ol i bin raitim dispela hap bilong Baibel long pastaim. Na sampela hap rait i stap, ol man i ting ol i bin raitim paslain tru long dispela taim. Long 22 bilong ol 27 buk bilong Ol Skripsa Grik, i gat olsem 10 i go inap 19 rait i no gat sampela hap bilong ol i lus, em ol i bin raitim long han long wanpela kain bikpela rait. Tasol i gat 3-pela tasol bilong buk olgeta bilong Kamapim Tok Hait i stap long dispela kain rait. I gat wanpela rait i stap yet, em bilong olgeta buk bilong Ol Skripsa Grik, ol i tok ol man i bin raitim long yia olsem 300 C.E. samting.
I no gat narapela buk bilong bipo yet em ol i bin painim planti rait olsem bilong strongim ol tok bilong en.