BAIBEL Bilong Wanem i Gat Planti?
Bilong wanem i gat planti narapela narapela vesen bilong Baibel long nau? Yu ting ol dispela nupela trenslesen bilong Baibel i helpim yu o pasim yu long kliagut long ol tok bilong en? Sapos yu kisim save long risen na ol i mekim ol dispela trenslesen bilong Baibel, dispela bai helpim yu long skelim gut ol tok bilong ol dispela Baibel.
Husat i bin kirap raitim ol tok bilong Baibel, na long wanem taim?
BAIBEL BILONG PASTAIM
Ol i divaidim Baibel i go long 2-pela seksen. Namba 1 seksen i gat 39 buk em “God i putim ol tok holi bilong en.” (Rom 3:2) Holi spirit bilong God i stiaim ol bilipman long raitim ol dispela buk bilong Baibel. Ol i mekim olsem inap longpela haptaim—em inap olsem 1,100 yia kirap long 1513 B.C.E. i go inap sampela taim bihain long 443 B.C.E. Ol i raitim planti bilong ol dispela buk long tokples Hibru, olsem na yumi kolim Ol Skripsa Hibru, o Olpela Testamen.
Namba 2 seksen i gat 27 buk we i kamapim tu “tok bilong God.” (1 Tesalonaika 2:13) Holi spirit bilong God i stiaim ol disaipel bilong Jisas Krais na ol i raitim ol dispela buk insait long sotpela haptaim—em inap olsem 60 yia kirap long 41 C.E. i go long 98 C.E. Ol i raitim planti bilong ol dispela buk long tokples Grik, olsem na yumi kolim Ol Skripsa Grik, o Nupela Testamen.
Ol i bungim dispela 66 buk na kamapim Baibel olgeta—em ol tok God i givim long ol manmeri. Tasol bilong wanem ol i wokim ol narapela trenslesen bilong Baibel? I gat 3-pela risen na ol i mekim olsem.
Bilong helpim ol manmeri long ritim Baibel long tokples bilong ol yet.
Bilong rausim ol popaia na putim bek ol tok bilong Baibel long pastaim.
Bilong senisim ol olpela tok bilong bipo.
Ol i yusim dispela 3-pela risen na trensletim 2-pela Baibel long pastaim.
BAIBEL GRIK SEPTUAGINT
Inap 300 yia paslain long taim bilong Jisas, ol saveman bilong Juda i kirap trensletim Ol Skripsa Hibru i go long tokples Grik. Ol i kolim trenslesen bilong dispela Baibel olsem Grik Septuagint. Bilong wanem ol i wokim dispela Baibel? Ol i laik helpim lain Juda husat i mekim tokples Grik long kisim save long ol “Rait Holi.”—2 Timoti 3:15.
Baibel Septuagint i helpim tu planti milion manmeri husat i no bilong lain Juda, na ol lain husat i mekim tokples Grik na ol inap kisim save long tok bilong Baibel. Ol i mekim olsem wanem? Profesa W. F. Howard i tok: “Long taim bilong ol aposel, ol misineri bilong lotu Kristen i yusim Baibel Septuagint na ol i go long ol haus lotu bilong ‘kamapim klia olsem Jisas em Mesaia.’” (Aposel 17:3, 4; 20:20) Wanpela saveman bilong Baibel em F. F. Bruce i tok, pasin ol misineri i mekim i kirapim planti lain Juda na “ol i no gat intres moa long Baibel Septuagint.”
Isi isi ol disaipel bilong Jisas i kisim ol buk bilong Baibel long Ol Skripsa Grik na bungim wantaim Baibel Septuagint bilong Ol Skripsa Hibru, na dispela i kamapim Baibel olgeta em yumi gat long nau.
BAIBEL LATIN VULGATE
Jerome, em wanpela saveman bilong lotu husat i stap inap 300 yia bihain long ol i pinis raitim Baibel Septuagint. Em i kamapim Latin trenslesen bilong Baibel, em ol i kolim Latin Vulgate. I gat ol narapela Baibel long tok Latin i stap pinis, tasol bilong wanem ol i mas wokim nupela Baibel gen long tok Latin? Wanpela buk The International Standard Bible Encyclopedia i tok: Jerome i laik stretim “ol hap tok we i no stret, ol popaia, na skelim tu sapos i gat wok long rausim o putim bek sampela tok.”
Jerome i stretim planti bilong ol dispela popaia. Tasol bihain long sampela haptaim, ol bikman bilong lotu i mekim sampela bikpela asua! Ol i tokaut olsem ol manmeri i mas yusim tasol Latin Vulgate na i no ol narapela Baibel ol i trensletim. Olsem na dispela Baibel tasol i stap inap planti handret yia! Ol lain husat i go pas long tokaut long dispela Baibel i no helpim ol manmeri long kisim save long ol tok bilong en, nogat. Olsem na planti manmeri i no save long tok Latin.
PLANTI NUPELA TRENSLESEN BILONG BAIBEL
Long 500 C.E. samting, ol manmeri i wok yet long trensletim ol narapela Baibel—kain olsem Baibel Siria Peshitta em olgeta man i save long en. Tasol long yia 1350, ol trensleta i wok strong moa long trensletim Baibel i go long ol narapela tokples em planti manmeri inap save long en.
Long yia 1358 samting long Inglan, John Wycliffe i wok strong long trensletim ol dispela Baibel i go long tok Inglis na ol manmeri long ples bilong em inap kliagut long tok bilong Baibel. Bihain liklik, Johannes Gutenberg i kamapim ol rot bilong prinim Baibel na dispela i bin helpim planti saveman bilong Baibel long wokim na tilim ol nupela trenslesen bilong Baibel long planti hap bilong Yurop.
Taim Baibel long tok Inglis i kamap planti, ol manmeri i luksave olsem i gat nid long ol i mas trensletim ol narapela vesen bilong Baibel i go long tok Inglis. Long yia 300, wanpela pris long Inglan, em John Lewis i tok: “Ol tokples i wok long senis na sampela tok i no gat mining bilong en moa, olsem na em i bikpela samting long ol i mas skelim gen ol olpela trenslesen na putim ol tok em planti man long nau i save yusim.”
Long nau, ol saveman bilong Baibel inap skelim gut ol olpela trenslesen bilong Baibel winim bipo. Ol i save gut long ol tokples em ol i bin yusim long raitim ol Baibel long bipo, na tu, ol i painim ol manuskrip bilong bipo na dispela i helpim gut wok bilong trensletim Baibel. Dispela i helpim ol long bihainim stret ol tok ol i bin yusim long raitim Baibel long pastaim.
Olsem na ol tok bilong ol nupela vesen bilong Baibel inap tru long helpim yumi. Tasol i gutpela moa long skelim gut sampela bilong ol dispela trenslesen bilong Baibel.a Tasol sapos pasin laikim bilong God i kirapim ol man long skelim gen ol tok bilong ol nupela trenslesen bilong Baibel, orait wok bilong ol inap helpim yumi tru long nau.
a Lukim atikol “Olsem Wanem Yu Inap Makim Wanpela Gutpela Baibel Bilong Yusim?” long Wastaua bilong Me 1, 2008.