“Wok Strong Long Lukautim Bilip Bilong Yupela”!
“Yupela i mas [pait] strong long lukautim bilip bilong yupela . . . God i bin givim dispela wanpela pasin bilong bilip long yumi ol manmeri bilong en.”—JUT 3.
1. Olsem wanem ol Kristen tru long nau ol i stap insait long wanpela pait?
LONG bipo na i kam inap nau, ol soldia i stap long pait ol i gat hatwok tru. Ol i mas pasim olgeta klos pait, na wokabaut i go i go inap planti planti kilomita, maski em taim nogut bilong bikpela ren o kol samting, na ol i mas skul long mekim wok long ol gan samting bilong pait na dispela i gat hatwok tru long en, na ol i mas wok strong long lukautim skin bilong ol, nogut wanpela samting nogut i painim ol na ol i kisim hap bagarap, o ol i bagarap olgeta. Tasol ol Kristen tru i no save insait long pait bilong ol kantri. (Aisaia 2:2-4; Jon 17:14) Tasol yumi no ken lusim tingting olsem yumi olgeta i stap insait long wanpela pait olsem pait bilong spirit. Satan i birua tru long Krais Jisas na lain bilong em long graun. (KTH 12:17) Olgeta manmeri i tingting pinis long mekim wok bilong God Jehova, i olsem ol i putim nem bilong ol long kamap soldia bilong mekim pait bilong spirit.—2 Korin 10:4.
2. Jut i tok wanem long pait bilong ol Kristen? Olsem wanem pas bilong em inap helpim yumi long sanap strong na mekim yet dispela pait?
2 Olsem na brata bilong Jisas, em Jut, em i raitim pas olsem: “Ol pren tru, pastaim mi gat bikpela laik long raitim pas bilong tokim yupela long wok God i bin mekim bilong kisim bek yumi olgeta. Tasol nau mi ting mi mas raitim narapela tok long yupela olsem, yupela i mas wok strong [“pait strong,” NW] long lukautim bilip bilong yupela na long sakim tok bilong ol birua bilong gutnius. God i bin givim dispela wanpela pasin bilong bilip long yumi ol manmeri bilong en, na i no inap wanpela man i senisim tok bilong ol samting yumi bilip long en.” (Jut 3) Taim Jut i tokim ol Kristen long “pait strong,” em i kolim wanpela tok i kain olsem tok yumi tanim olsem “pen.” Tru tumas, dispela pait inap givim hatwok na bikpela pen long yumi! Olsem wanem long yu? Sampela taim i hatwok long yu long sanap strong na mekim yet dispela pait? Pas bilong Jut i gat strong na em inap helpim yumi, maski em i sotpela pas tasol. Em i tok strong long yumi mas sakim pasin pamuk, na daun long ol man em God i bin givim namba long ol bilong bosim yumi, na mekim ol samting bambai God i ken laikim yumi oltaim. Orait nau bai yumi stori long olsem wanem yumi ken bihainim dispela tok.
Sakim Pasin Pamuk
3. Wanem samting nogut i kamap na i laik bagarapim kongrigesen Kristen long taim bilong Jut?
3 Jut i lukim olsem i no olgeta wanwok Kristen i wok long winim pait ol i mekim long Satan. Wanpela samting nogut i kamap na i laik bagarapim lain sipsip. Jut i tok, sampela man nogut i bin “hait i kam insait” long lain bilong ol. Long pasin hait ol dispela man i wok long kirapim ol Kristen long mekim pasin pamuk. Na long pasin bilong giaman ol i kamapim tingting olsem samting ol i mekim i orait tasol, na ol i “senisim tok bilong marimari bilong God, na mekim em i kamap tok bilong ol kain kain pasin nogut.” (Jut 4) Ating ol i kain olsem ol lain Nostik bilong bipo yet na ol i tingting olsem sapos ol i mekim rong inap planti taim, orait God bai sori long ol inap planti taim—olsem na i gutpela sapos ol i mekim rong planti taim! O ating ol i tingting olsem God bilong mekim gutpela pasin em i no inap givim strafe long ol. Tasol dispela tingting bilong ol i kranki tru.—1 Korin 3:19.
4. Jut i kolim wanem 3-pela kot bilong Jehova i bin painim ol man long bipo?
4 Bilong daunim ol dispela tingting nogut bilong ol, Jut i kolim 3-pela kot bilong Jehova i bin painim ol man long bipo: Kot i bin painim ol Israel em ol “i no bilip”; kot i painim “ol dispela ensel . . . ol i lusim ples bilong ol” bambai ol i ken mekim rong wantaim ol meri; na kot i painim ol lain bilong Sodom na Gomora, em ol i bin “mekim ol narakain pasin pamuk i nogut tru.” (Jut 5-7; Stat 6:2-4; 19:4-25; Namba 14:35) Long ol dispela wan wan kot, Jehova i bin givim bikpela strafe long ol dispela sinman.
5 Bihain, Jut i toktok long wanpela kot i mas painim ol man long bihain tru. Em i kamapim wanpela tok profet bilong Enok—em wanpela tok yumi no inap painim long narapela hap bilong Baibel.a (Jut 14, 15) Enok i tok profet long wanpela taim bai kamap na Jehova bai mekim kot long olgeta manmeri i givim baksait long God, na em bai skelim long kot olgeta pasin nogut ol i mekim. Yumi lukim wanpela samting long tok bilong Enok, olsem: Em i mekim tok olsem dispela kot bilong Jehova i kamap pinis, long wanem, em i save ol kot bilong Jehova bai kamap tru tru na i no inap popaia liklik. Tru, ol man i bin tok bilas long Enok, na bihain ol i mekim olsem long Noa, tasol ol dispela man bilong tok bilas ol i bagarap long Bikpela Tait.
6. (a) Jut i mas kirapim ol Kristen long taim bilong em long tingim gen wanem samting? (b) Bilong wanem yumi mas harim gut tok bilong Jut?
6 Bilong wanem Jut i raitim tok bilong ol dispela kot bilong God? Long wanem, em i save sampela man insait long ol kongrigesen Kristen long taim bilong em ol i mekim ol bikpela rong tru, wankain olsem ol pasin nogut tru ol man bilong bipo i bin mekim na God i mekim kot long ol na ol i kisim strafe. Olsem na Jut i tok, em i mas kirapim ol kongrigesen long tingim gen sampela bikpela as tok i tru bilong ol samting bilong spirit. (Jut 5) Ating ol i lusim tingting olsem God Jehova i lukim pinis ol samting ol i mekim. Tru tumas, taim ol wokman bilong em i brukim ol lo bilong em na long laik bilong ol yet ol i mekim olsem, na ol i mekim ol yet na ol narapela tu i kamap doti, em i save lukim. (Sindaun 15:3) Taim ol i mekim ol kain pasin olsem, dispela i save bagarapim tru bel bilong em. (Stat 6:6; Song 78:40) Yumi kirap nogut tru long yumi ol man nating bilong graun inap amamasim o bagarapim bel bilong Bikpela King bilong heven na graun. Em i save lukluk long yumi long olgeta de, na taim yumi wok strong tru long bihainim lek bilong Pikinini bilong em, pasin bilong yumi i save mekim bel bilong em i amamas. Olsem na yumi no ken bel nogut long ol tok Jut i givim long yumi—yumi mas harim gut.—Sindaun 27:11; 1 Pita 2:21.
7. (a) Ol man i mekim sampela bikpela rong, bilong wanem ol i mas hariap na singaut long ol elda long helpim ol? (b) Yumi olgeta i ken mekim wanem bilong abrusim pasin pamuk?
7 Jehova i no save lukim tasol ol samting ol man i mekim—em i save kirap mekim sampela samting tu. Em i God bilong stretpela pasin, olsem na long taim em yet i makim, em i save givim strafe long ol man i mekim pasin nogut. (1 Timoti 5:24) Ol man i save tok ol dispela kot God i bin mekim em i samting bilong bipo tasol, na em i no save tingim ol pasin nogut ol man i mekim, ol i giamanim ol yet. Sapos sampela long nau ol i mekim pasin pamuk, kwiktaim ol i mas singaut long ol elda long helpim ol! (Jems 5:14, 15) Ating yumi olgeta bai tingting gut taim yumi save, maski yumi mekim pait bilong spirit, pasin pamuk inap pundaunim yumi. Long olgeta yia i gat sampela ol i pundaun long dispela pait bilong spirit—em ol manmeri ol i raus long lain bilong yumi, em planti bilong ol i bin mekim sampela kain pasin pamuk na ol i no pilim rong bilong ol na tanim bel. Yumi mas pasim tok strong long bel bilong yumi olsem yumi bai sakim olgeta traim i laik kirapim yumi long wokabaut long kain rot olsem.—Skelim wantaim Matyu 26:41.
Daun Long Ol Man i Gat Wok Long Bosim Yumi
8. Dispela ol “nambawan ensel” em Jut 8 i toktok long en, ol i husat tru?
8 Narapela hevi em Jut i toktok long en, em sampela i no daun long ol man God i bin givim namba long ol bilong bosim kongrigesen. Olsem: Long ves 8 Jut i sutim tok long ol dispela man nogut yet olsem “ol i save tok nogut long ol nambawan ensel.” Husat ol dispela “nambawan ensel”? Ol i no ensel tru—ol i man bilong graun tasol, tasol spirit holi bilong Jehova i bin givim namba long ol long mekim sampela bikpela wok. Olsem: Ol kongrigesen i gat ol elda, em ol i holim wok olsem wasman bilong lukautim lain sipsip bilong God. (1 Pita 5:2) Na i gat ol wasman bilong raun tu, olsem aposel Pol. Na lain elda long Jerusalem ol i stap olsem lain bilong bosim ol Kristen, na ol dispela elda i mas skelim na pasim tok long ol samting ol bai mekim bilong helpim lain Kristen olgeta. (Aposel 15:6) Jut i tingting planti, long wanem, sampela man insait long ol kongrigesen ol i save tok nogut, olsem tok bilas, long ol dispela wasman.
9 Bilong kamapim klia olsem ol dispela tok bilas em i pasin nogut tru, long ves 11, Jut i kolim 3-pela samting moa bilong kirapim tingting bilong ol: Em i kolim stori bilong Kein, Balam, na Kora. Kein i sakim gutpela tok God i givim long em bilong stretim em, na em i bihainim rot em yet i makim—em i bihainim pasin birua i kirapim em long kilim man i dai. (Stat 4:4-8) Balam i bin kisim planti tok lukaut em inap save tru olsem God i as bilong en—donki bilong em yet i givim tok long em! Tasol Balam i tingim skin bilong em yet na em i wok yet long tingim rot bilong bagarapim lain bilong God. (Namba 22:28, 32-34; Lo 23:5) Na Kora yet i gat namba na bikpela wok insait long lain bilong God, tasol em i laikim bikpela namba moa. Em i kirapim sampela man long bikhet long Moses, em man i gat pasin daun tru, winim olgeta narapela man long graun.—Namba 12:3; 16:1-3, 32.
10. Wanem samting inap mekim na sampela i kirap na “tok nogut” long ol elda? Bilong wanem yumi mas abrusim ol kain tok olsem?
10 Stori bilong ol dispela man i skulim yumi long putim gut yau long ol tok bilong stretim yumi na daun long ol man Jehova i givim wok long ol bilong bosim yumi! (Hibru 13:17) I no hatwok long sutim tok long sampela pasin kranki bilong ol elda, long wanem, ol i man bilong graun tasol olsem yumi olgeta. Tasol sapos oltaim yumi wok long tingim na kamapim ol pasin kranki bilong ol na dispela i mekim na ol narapela i no laik daun moa long ol, em nau, yumi “tok nogut” long ol man God i bin givim namba long ol bilong bosim yumi, a? Long ves 10, Jut i toktok long ol man “i save tok nogut long olgeta samting ol i no save long as bilong en.” Sampela taim, sampela i save skelim skelim wanpela samting em lain elda o komiti bilong harim kot ol i pasim tok long mekim. Tasol ol dispela man i no save long olgeta liklik liklik samting ol elda i mas tingim bambai ol inap pasim tok olsem. Olsem na i no stret ol dispela man i tok nogut long ol samting ol i no save long en, a? (Sindaun 18:13) Ol man i strong long mekim ol kain tok olsem, ol inap brukim kongrigesen, na long ol bung bilong ol wanbilip ating ol bai kain olsem ol rip i stap hait insait long solwara na ol inap bagarapim sip. (Jut 12, 16, 19) Yumi no laik tru long i stap olsem wanpela samting inap bagarapim ol narapela long ol samting bilong spirit. Yumi olgeta wan wan i mas tingting strong olsem yumi bai amamas long ol man i holim wok wasman, long wanem, ol i save wok strong na givim bel long lukautim lain sipsip bilong God.—1 Timoti 5:17.
11 Jut i stori long wanpela man em i daun long man i gat namba long bosim em. Em i tok: “Taim namba wan ensel Maikel i pait long toktok wantaim Satan long husat bai i kisim bodi bilong Moses, Maikel i no bikhet, na em i no mekim tok nogut long Satan. Nogat. Em i tok olsem, ‘Bikpela yet i ken krosim yu na tokim yu long pasim maus.’ ” (Jut 9) Dispela stori em Jut tasol i kamapim na i no stap long narapela hap bilong Baibel, em i skulim yumi long tupela samting. Wanpela i olsem: Yumi mas larim Jehova yet i mekim kot long ol man. Ating Satan i laik mekim wok long bodi bilong gutpela man Moses bilong kirapim ol man long mekim lotu giaman. Dispela em i pasin nogut tru! Tasol long pasin daun Maikel i bosim maus na em i no kolim wanpela strafe i mas painim Satan, long wanem, Jehova tasol i gat namba long mekim olsem. Em nau, yumi no ken tru skelim pasin bilong ol man i stap gut long Jehova na ol i wok strong long mekim wok bilong em.
12. Ol man i holim bikpela wok insait long kongrigesen Kristen, pasin bilong Maikel inap skulim ol long wanem samting?
12 Narapela samting i olsem: Pasin bilong Maikel inap skulim tu ol man i gat namba long bosim sampela wok insait long kongrigesen. Tingim dispela: Maikel em i “namba wan ensel,” olsem em i nambawan bilong olgeta ensel, tasol em i no mekim wok nogut long dispela namba na strong em i holim, maski em inap kros long samting Satan i mekim. Ol elda i stap gut long Jehova ol i bihainim gut dispela pasin bilong Maikel, long wanem, ol i save sapos ol i mekim wok nogut long namba ol i holim, i olsem ol i no daun long Jehova, em i Nambawan Bos. Jut i mekim bikpela tok long ol man i gat namba insait long kongrigesen tasol ol i kirap mekim wok nogut long dispela strong ol i holim. Olsem: Long ves 12 i go inap 14, Jut i raitim strongpela tok i hatim tru ol wasman em “ol i no save sem long kaikai olsem ol i stap long bikpela pati, na ol i tingting long ol yet tasol.” (Skelim wantaim Esekiel 34:7-10.) Em nau, namba wan tingting bilong ol, em bilong helpim ol yet—i no bilong helpim lain sipsip bilong Jehova. Dispela inap skulim ol elda bilong nau. Tok bilong Jut i kamapim klia tru samting yumi no laik mekim. Taim yumi larim pasin bilong tingim yumi yet i bosim yumi, yumi no inap i stap soldia bilong Krais—yumi mekim pait bilong helpim yumi yet. Olsem na yumi olgeta i mas bihainim tok bilong Jisas, olsem: “Amamas bilong man i givim samting long ol arapela man, dispela i winim amamas bilong man i kisim samting bilong em yet.”—Aposel 20:35.
‘Larim God i Laikim Yupela Oltaim’
13. Bilong wanem yumi olgeta i mas laik tru bai God i ken laikim yumi oltaim?
13 Klostu long pinis bilong pas bilong em, Jut i givim dispela gutpela tok long yumi: “Larim [God] i laikim yupela oltaim.” (Jut 21) Samting bilong helpim yumi moa yet long mekim pait Kristen, em olsem: Yumi mas mekim ol samting bambai God Jehova i ken laikim yumi oltaim. Yumi save, pasin bilong laikim tru ol man em i wanpela pasin Jehova i strong tru long mekim. (1 Jon 4:8) Pol i tokim ol Kristen long Rom: “God i save laikim yumi tru, na mi bilip tru olsem, i no gat wanpela samting inap pasim laik bilong God i kamap long yumi. Dai o laip, o ol ensel o ol strongpela spirit, o samting nau i stap o samting bai i kamap bihain, o kain kain samting i gat strong, o samting bilong antap o samting bilong daunbilo, o ol arapela samting i stap nabaut, dispela olgeta i no inap pasim laik bilong God, em dispela laik em i givim yumi long Krais Jisas, Bikpela bilong yumi.” (Rom 8:38, 39) Tasol yumi mas mekim wanem na bai Jehova i ken laikim yumi oltaim? Tingim dispela 3-pela samting yumi ken mekim, olsem Jut i tok.
14 Namba wan, em Jut i tok ‘oltaim yumi mas larim bilip bilong yumi i strongim yumi, em dispela gutpela bilip God yet i bin givim long yumi.’ (Jut 20) Olsem yumi bin lukim long stori i kamap paslain long dispela, yumi mas wok oltaim long kamap strong, no gat pinis bilong en. Yumi kain olsem haus em bikpela win, ren, na san i wok long bagarapim na yumi mas wok long strongim strongim oltaim. (Skelim wantaim Matyu 7:24, 25.) Olsem na yumi no ken hambak na ting yumi no gat wok long strongim bilip bilong yumi. Yumi mas tingim wanem wanem samting long bilip bilong yumi em yumi inap mekim i kamap strong moa, na bai yumi kamap strongpela soldia bilong Krais i stap gut long em. Yumi ken tingim ol hap bilong klos pait bilong spirit em Efesus 6:11-18 i stori long en.
14, 15. (a) Olsem wanem yumi ken larim bilip bilong yumi i strongim yumi, em “dispela gutpela bilip God yet i bin givim” long yumi? (b) Yumi ken mekim wanem bilong skelim gut klos pait bilong spirit yumi pasim, em i stap gutpela yet o nogat?
15 Olsem wanem long klos pait bilong spirit yumi pasim? Em i stap gutpela yet? Dispela “hap plang” olsem bilip bilong yumi, em i strong yet? Taim yumi tingim ol samting yumi bin mekim long ol yia i go pinis, yumi lukim olsem yumi slek long mekim pait, olsem yumi no save go oltaim long miting, o yumi no strong moa long autim tok, o yumi no givim bel tumas long stadi? Sapos yumi lukim kain pasin olsem i kamap long yumi, yumi mas lukaut! Yumi mas mekim hariap sampela samting bambai yumi ken kamap strong insait long tok i tru.—1 Timoti 4:15; 2 Timoti 4:2; Hibru 10:24, 25.
16 Namba 2 samting yumi inap mekim na bai God i ken laikim yumi oltaim, em oltaim yumi mas “prea long strong bilong Holi Spirit.” (Jut 20) Em i olsem: Taim yumi beten, yumi mas larim spirit bilong Jehova i stiaim yumi, na beten bilong yumi i mas stret wantaim tok bilong Baibel, em spirit bilong em i bin kamapim. Beten em i bikpela samting bilong helpim yumi long i go klostu long Jehova na tokaut olsem yumi givim bel olgeta long em. Yumi no ken les na lusim dispela pasin bilong beten—em i wanpela gutpela samting tru yumi ken mekim! Na taim yumi beten, yumi ken askim em—o wok long askim askim em—long givim spirit holi long yumi. (Luk 11:13) Em i nambawan strongpela samting yumi inap kisim bilong helpim yumi. Sapos yumi gat dispela helpim, long olgeta taim yumi inap mekim ol samting bambai God i ken laikim yumi oltaim, na yumi inap sanap strong olsem soldia bilong Krais.
17 Namba 3, em Jut i tok yumi mas wok yet long mekim pasin marimari. (Jut 22) Jut yet i stap olsem gutpela piksa tru long dispela samting, na yumi kirap nogut long en. I stret em i tingting planti long ol pasin nogut, na pasin pamuk, na pasin bilong lusim bilip tru i kamap insait long kongrigesen Kristen. Tasol em i no larim dispela hevi i paulim tingting bilong em na em i ting, dispela em i taim nogut na i no taim bilong mekim pasin marimari. Em i no kisim dispela tingting. Em i laik kirapim ol brata long wok yet long mekim pasin marimari sapos i gat rot long mekim, na long gutpela pasin ol i mas toktok gut wantaim ol man em bilip bilong ol i no strong na ol man i laik lusim rot na mekim bikpela rong na “i olsem ol i stap pinis long paia,” na kwiktaim ol brata i mas kisim bek ol long dispela paia. (Jut 23; Galesia 6:1) Em gutpela tok tru ol elda i ken bihainim nau long dispela taim bilong planti hevi! Ol tu i wok strong long mekim pasin marimari sapos i gat as bilong mekim olsem, tasol ol i save givim strongpela tok long man sapos ol i mas mekim olsem. Yumi olgeta i ken bihainim pasin bilong ol elda na mekim pasin marimari long ol narapela narapela. Olsem: Yumi ken lusim tingting long ol liklik rong ol narapela i mekim long yumi, na no ken larim i stap long bel bilong yumi na tingim tingim oltaim.—Kolosi 3:13.
18. Olsem wanem yumi inap save tru tru olsem yumi bai winim dispela pait bilong spirit yumi mekim?
18 Dispela pait i no liklik pait tasol—i gat hatwok long en. Olsem Jut i tok, yumi mas “pait strong.” (Jut 3, NW) Ol birua bilong yumi ol i gat strong. I no Satan tasol—ol man nogut bilong dispela graun em i bosim, na ol pasin kranki bilong yumi yet, ol i mekim pait long yumi. Tasol yumi ken bilip tru olsem yumi bai winim pait. Olsem wanem na yumi inap bilip olsem? Long wanem, yumi stap long lain bilong Jehova. Bilong pinisim pas bilong em, Jut i tokim yumi gen olsem i stret yumi mas litimapim nem bilong Jehova, em i “stap namba wan king, na i gat bikpela strong, na em i ken i stap het bilong olgeta samting. Long olgeta taim bipo em i stap olsem, na nau tu em i stap olsem. Na em bai i stap olsem long olgeta taim bihain.” (Jut 25) Taim yumi tingim dispela samting, yumi pilim tru, a? Olsem na i no gat as na bai yumi ken tok, ating dispela God i no inap ‘lukaut gut long yumi na bai yumi no pundaun,’ a? (Jut 24) Nogat tru! Orait yumi olgeta i mas tingting strong olsem yumi bai wok yet long sakim pasin pamuk, na daun long ol man God i bin givim namba long ol bilong bosim yumi, na mekim ol samting bambai God i ken laikim yumi oltaim. Sapos yumi mekim olsem, bai yumi amamas long winim pait.
[Futnot]
a Sampela man bilong skelim ol tok bilong Baibel ol i tok Jut i kamapim wanpela tok bilong Buk Bilong Enok, em wanpela buk nating bilong ol man tasol. Tasol wanpela man, em R. C. H. Lenski, em i tok: “Yumi ken askim olsem: ‘Wanem as bilong dispela Buk Bilong Enok i mekim ol tok nabaut tasol?’ Ol man i bin skruim skruim ol tok long dispela buk, na i no gat wanpela man i save, wanem yia ol i bin raitim ol narapela narapela hap bilong en . . . I no gat wanpela man inap save tru olsem ol i bin kisim sampela tok bilong en long Jut yet o nogat.”
Ol Askim Bilong Tingim Gen
◻ Olsem wanem pas bilong Jut i skulim yumi long sakim pasin pamuk?
◻ Bilong wanem em i bikpela samting tru long yumi mas daun long ol man God i bin givim namba long ol bilong bosim yumi?
◻ Sapos man i mekim wok nogut long namba em i holim insait long kongrigesen, bilong wanem dispela em i bikpela rong?
◻ Yumi ken mekim wanem bambai God i ken laikim yumi oltaim?
5. Jut i kamapim tok bilong wanem profet bilong bipo tru? Dispela tok profet i tok wanem bilong makim olsem truim bilong en bai kamap tru tru?
9. Jut i kolim stori bilong husat em ol i no bin daun long ol man i gat wok long bosim ol?
11. Bilong wanem Maikel i no tok nogut long Satan na kolim wanpela strafe i mas painim em?
16. Wanem insait bilong dispela tok olsem yumi mas “prea long strong bilong Holi Spirit”? Wanem wanpela samting yumi mas askim Jehova long en long olgeta taim?
17. (a) I gat wanem as na yumi kirap nogut long pasin bilong Jut long marimari long man? (b) Olsem wanem yumi olgeta wan wan i ken wok yet long mekim pasin marimari?
[Piksa long pes 15]
Ol Kristen i save mekim pait bilong spirit—ol i no mekim pait olsem ol soldia bilong Rom
[Piksa long pes 18]
Ol wasman Kristen i no tingim ol yet tasol na ol i mekim wok bilong ol—pasin sori i kirapim ol long mekim