Bilong Wanem Narapela i No Bilip Long Narapela?
‘I GAT wanpela man long nau yumi inap bilip tru long em?’ Ating yu bin harim wanpela man em i les tru na i kamapim dispela askim. O ating yu yet yu bin kamapim dispela askim taim sampela samting i bin kamap long i stap bilong yu na tingting na bel bilong yu i no stap isi.
Tru tumas, ol man long olgeta hap ol i no bilip tumas long ol man na long ol oganaisesen bilong dispela graun. Tasol planti taim i gat as na i stret ol i no bilip long ol. Ating ol i no bilip olsem ol man bilong politik bai bihainim olgeta tok promis ol i bin mekim long taim bilong eleksen. Long 1990, wanpela lain i skelim tingting bilong 1,000 sumatin long Jemani na ol i kisim save olsem 16.5 pesen bilong ol i bilip olsem ol man bilong politik inap stretim ol hevi bilong graun, tasol planti moa yet, olsem 33 pesen, ol i no ting olsem. Planti i tok ol man bilong politik ol i no gat strong long stretim ol hevi na ol i no gat laik long mekim.
Wanpela nius (Stuttgarter Nachrichten) i toktok planti olsem: ‘Planti man bilong politik ol i tingim laik bilong ol yet pastaim, na bihain, ating ol bai tingim laik bilong ol man i bin vot long ol.’ Ol man long ol narapela kantri ol tu i gat wankain tingting. Wanpela nius (The European) i tok long wanpela kantri olsem: ‘I gat as tru na ol yangpela i no bilip tumas long ol man bilong politik, na ol man i bikpela pinis, ol tu i no bilip tumas long ol.’ Nius i tok: ‘Planti taim ol man long dispela kantri ol i vot na rausim ol lain bilong politik long wok bilong ol.’ Nius i tok moa: ‘Sapos yu bung wantaim ol yangpela long dispela kantri, wantu bai yu save olsem ol i no bilip long ol man bilong politik na ol i pilim olsem ol i trip tasol.’ Tasol sapos ol man i no bilip long ol lain politik, orait gavman demokratik i no inap mekim gut wok bilong en. John F. Kennedy, bipo em i presiden bilong Amerika, em i tok: “Bilong gavman i ken mekim gut wok bilong en, ol man i mas bilip long en.”
Na planti i no bilip tumas long strong bilong mani—ol i lukim pinis olsem wantu mani inap lusim strong, na wok bisnis long kisim kwik bikpela mani inap bagarap. Long Oktoba 1997, taim bikpela hevi bilong mani i kamap na strong bilong mani i mekim nabaut, wanpela nius i tok: ‘Planti man i no bilip long strong bilong mani na sampela taim i no gat as na ol i no bilip, na dispela pasin inap pulim ol narapela na ol tu i no bilip long strong bilong mani.’ Na nius i tok moa: ‘Long wanpela kantri long Esia, ol man i no bilip long strong bilong mani na ating dispela i mekim na gavman i laik bagarap.’ Olsem na nius i tok: ‘Bilong mani i ken stap strong, ol man i mas bilip long strong bilong en.’
Lotu tu i pundaun long kirapim ol man long bilip long en. Wanpela nius bilong Jemani (Christ in der Gegenwart) i tok: ‘Planti man moa yet i wok long lusim pasin bilong bilip long Misin.’ Long 1986, inap 40 pesen bilong ol Jeman i bilip strong long misin, tasol long 1992, inap 33 pesen tasol i bilip long misin. Long kantri bipo ol i kolim Is Jemani, namba i go daun tru—inap olsem 20 pesen tasol i bilip long misin. Tasol long kantri bipo ol i kolim Wes Jemani, ol man i no bilip long misin ol i kamap planti—pastaim em 56 pesen i no bilip long misin na nau em i go antap inap 66 pesen; na long kantri bipo ol i kolim Is Jemani, em i go antap inap 71 pesen.
Em nau, ol man i no bilip tumas long wok bilong politik, mani, na lotu—em 3-pela strongpela samting bilong dispela graun. Tasol i gat sampela samting moa ol man i no bilip tumas long en. Em kot na polis samting. Sampela lo bilong pasim ol raskol ol i no gat strong, na i gat hatwok long givim strafe long ol man long stretpela pasin, na sampela tok ol jas i pasim long kot, i olsem i no stret, na ol dispela samting i save mekim na ol man i no bilip tumas long ol kot. Wanpela nius (Time) i tok: ‘Ol man na polis i no save bilip tumas long ol kot—planti taim kot i orait long ol raskol nogut i ken lusim kalabus, maski ol i no pinisim taim bilong ol.’ Na ol man i no bilip tumas long ol polis tu, long wanem, sampela i save kisim grismani, na paitim nogut tru ol man ol i holim.
Na ol samting i kamap long wok politik bilong ol kantri i makim olsem narapela i no bilip long narapela. Olsem na sampela taim ol kantri i no larim ol toktok bilong kamapim gutaim i mekim gut wok bilong en, na ol tok ol i pasim long lusim pait, ol i brukim na ol i kirap gen na mekim pait. Bill Richardson, em maus bilong gavman bilong Amerika long Yunaitet Nesen, em i makim stret samting i pasim gutaim long kamap long Midel-Is. Em i tok: “Narapela i no bilip long narapela.”
Na tu, planti man i no bilip long ol wanblut na ol pren, em ol man yumi save go lukim ol taim yumi gat hevi—yumi laik bai ol i ken pilim hevi bilong yumi na mekim gut bel bilong yumi. Dispela samting i wankain liklik long samting wanpela profet Hibru, em Maika, i bin stori long en: “Yu no ken bilipim tok bilong wantok o pren bilong yu. Na yu mas was gut tu long olgeta toktok yu save mekim long meri bilong yu.”—Maika 7:5.
Em Mak Bilong Laspela Taim
Wanpela saveman bilong glasim tingting bilong man, em Arthur Fischer bilong Jemani, em i tok: ‘Long nau planti ol i no bilip tumas olsem sindaun bilong ol man i kamap gutpela moa, na ol i no bilip tumas olsem gutpela samting bai painim ol yet long bihain. Ol yangpela i no bilip olsem ol oganaisesen bilong graun inap helpim ol. Sampela i lusim bilip olgeta—ol i no bilip moa long ol samting bilong politik o lotu samting.’ Olsem na Ulrich Beck, em wanpela man bilong skelim sindaun bilong ol man, em i tok, nau yumi stap long wanpela taim ol man i no bilip moa long ol gavman i bin stap longtaim na ol narapela lain olsem, na long ol saveman.
Ol man i stap namel long kain man olsem, ol i kirap na stap wanpis, na ol i sakim olgeta man i gat wok long bosim ol, na ol i bihainim lo bilong ol yet, na taim ol i laik skelim sampela samting ol i laik mekim, ol i no save kisim tingting bilong ol narapela. Sampela man, taim ol i mekim wok wantaim man em ol i pilim olsem ol i no inap bilip moa long em, ol i tingting nogut long em, na ating ol i no mekim gutpela pasin tu long em. Dispela tingting i kamapim ol pasin i no gutpela, em Baibel i stori long en olsem: “Long taim bilong las de planti hevi nogut tru bai i kamap. Ol man bai i laikim ol yet tasol, na ol bai i laikim tumas long kisim mani. Ol bai i litimapim nem bilong ol yet na hambak nabaut, na ol bai i tok kros na tok nogut long ol arapela. Ol bai i sakim tok bilong papamama, na ol bai i no tok tenkyu long ol manmeri i mekim gutpela pasin long ol. Ol bai i givim baksait long ol pasin bilong God. Ol bai i no save long pasin bilong i stap pren bilong ol arapela, na taim ol i kros, bai i no gat rot bilong pinisim kros bilong ol. Ol bai i tok nogut long ol arapela. Ol bai i no bosim laik bilong bodi bilong ol, na ol bai i pait na bagarapim ol man nabaut. Ol bai i birua long olgeta gutpela pasin. Ol bai i mekim nogut long ol pren bilong ol yet, na ol bai i bihainim kwik olgeta kranki tingting bilong ol yet. Ol bai i tingim ol yet i bikpela man tru. Ol bai i laikim tumas ol kain kain pasin bilong amamas bilong dispela graun, na ol bai i no laikim God. Ol bai i bihainim pasin bilong God long skin tasol na ol bai i no save liklik long bikpela strong i stap long pasin tru bilong God.” (2 Timoti 3:1-5; Sindaun 18:1) Tru tumas, dispela pasin bilong nau, olsem narapela i no bilip long narapela, em i mak bilong “taim bilong las de.”
Long nau planti man ol i wankain olsem ol man yumi stori pinis long ol—narapela i no save bilip long narapela. Olsem na yumi no inap i stap amamas tru. Tasol yu ting i stret long yumi ken bilip olsem pasin bilong ol man bai senis? Dispela pasin bilong nau, olsem narapela i no bilip long narapela, yu ting em inap long pinis? Sapos olsem, orait em bai pinis olsem wanem na long wanem taim?