Mi Wok Strong ‘Long Kamap Wokman i No Sem Long Wanpela Samting’
Em Stori Bilong André Soppa
Long taim bilong Namba Tu Pait, bikpela bagarap nogut tru i painim planti milion man na bel bilong ol man i bagarap stret. Taim mi mekim wok olsem man bilong mekim ol sain long Nevi Bilong Jemani na mipela i stap klostu long Narvik, long Nowe, mi inap lukim ol pasin nogut tru ol man i mekim long ol narapela man. Long nait, taim mi stap long hap bilong ol wara i stap namel long ol traipela maunten, na ol gutpela lait i gat kala kala ol i kamap long skai, dispela i kirapim mi long skelim gut i stap bilong mi. Mi bilip olsem dispela God em i bin wokim ol dispela samting, em i no gat asua long ol pasin nogut bilong pait.
MAMA i karim mi long 1923 long liklik ples Lasot (nau em long hap bilong Polan), klostu long boda bilong kantri Sek, na mi go bikpela insait long wanpela famili i rabis na i stap long wanpela fam. Papamama bilong mi ol i save go long misin Katolik, na lotu em i bikpela samting long i stap bilong mipela. Tasol taim mi yangpela yet, mi gat tupela tingting long lotu bilong mi. Long ples bilong mipela i gat 3-pela famili bilong lotu Talatala, na ol Katolik i givim baksait olgeta long ol. Mi no klia bilong wanem ol i mekim olsem. Long skul ol i lainim mipela long katekismo. Tasol wanpela taim mi askim pris long kamapim gut insait bilong God Triwan, na bilong bekim askim bilong mi em i paitim mi long kanda inap 10-pela taim. Tasol wanpela samting i kamap taim mi gat 17 krismas, na dispela i strongim tingting bilong mi olsem pasin bilong misin i no stret. Papamama bilong mama bilong mi ol i dai, narapela i dai wanpela mun bihain long narapela, na mama bilong mi em i no gat mani long baim misin 2-pela taim bilong planim ol. Olsem na em i askim pris sapos bihain em inap givim mani long em. Pris i tok: “Papamama bilong yu ol i gat sampela kago, a? Salim ol dispela kago, na long mani yu kisim, baim misin bilong planim tupela.”
Inap sampela yia paslain long dispela, em bihain long taim Hitler i kisim namba long 1933, ol i no larim mipela long toktok moa long tok Polan, mipela i mas tok Jeman. Ol man i sakim dispela tok, o ol man ol i no inap lain long tok Jeman, isi isi ol i lus nating—bihain sampela i tokim mipela olsem ol i bin salim ol i go long ol banis kalabus. Na tu, ol i senisim nem bilong ples bilong mipela na givim nem Jeman long en, em Grunflis. Mi lusim skul taim mi gat 14 krismas, na mi no go insait long lain ol i kolim Hitler Yut, olsem na mi hatwok tru long painim wok mani. Tasol bihain mi kamap aprentis bilong wokim ol samting long ain. Taim pait i kirap, long haus lotu ol i beten askim God long helpim Hitler na ol lain ami bilong Jemani. Mi tingting, ol birua i mekim wankain beten bilong winim pait o nogat.
Wok Long Nevi Bilong Jemani
Long Disemba 1941, mi sainim pepa bilong insait long Nevi Bilong Jemani, na long kirap bilong 1942, ol i salim mi i go long nambis bilong Nowe, bilong wok long wanpela sip bilong kisim save long ol samting ol birua i laik mekim. Ol i makim mipela long raun long sip namel long taun Tronhem na Oslo, bilong was long ol narapela sip ol i karim lain ami, na ol gan samting, na kago. Taim mi raun long sip mi harim tupela boskru i toktok long pinis bilong pasin nogut bilong dispela graun olsem Baibel i tok profet long en. Ol i pret long tokaut klia long dispela, tasol ol i tokim mi olsem papamama bilong ol i save bung wantaim ol Witnes Bilong Jehova, tasol ol yet i no bin bihainim lotu bilong ol. Dispela em i namba wan taim mi harim nem bilong ol Witnes Bilong Jehova.
Long taim bilong pinis bilong pait, ol Briten i kalabusim mipela na ol i givim mipela long han bilong ol Amerika bilong ol i kisim mipela i go bek long Jemani. Ples bilong sampela bilong mipela i stap long hap ol Soviet i bosim, olsem na ol i salim mipela long wanpela kalabus long Lievan, long noten Frans, bilong wok long ol main bilong kisim blakpela ston ol i save kolim kol. Dispela i kamap long Ogas 1945. Mi tingim yet mi bin askim wanpela man bilong Frans i was long mipela ol kalabusman, em i bilong wanem lotu. Em i tok: “Mi bilong misin Katolik.” Mi tu bilong misin Katolik, olsem na mi askim em, yumi bin mekim wanem na pasin birua i kamap namel long yumi? Em i tok: ‘Maski long skelim dispela samting, bai yumi no inap klia long en. Dispela samting i olsem tasol.’ Taim ol wanlotu i pait na narapela i kilim i dai narapela, long tingting bilong mi dispela em i longlong pasin stret.
Lait i Kamap Insait Long Main
Long namba wan de bilong mi long wok long main wantaim ol narapela wokman, wanpela man nem bilong Evans Emiot, em i givim sampela sanwis bilong em long mi. Em i bilong Ohaio, long Amerika, na em i bin sindaun long Frans inap sampela yia. Em i tokim mi olsem bihain bai no gat pait moa long graun. Mi kirap nogut long gutpela pasin bilong em. Em i no birua long mi maski mi bilong Jemani na em i bilong Amerika. Mi no bungim em moa i go inap long kirap bilong 1948 taim em i givim wanpela buklet long mi, nem bilong en “The Prince of Peace.” Nau mi kisim save long God i gat gutpela pasin na em i nolaik tru long pait—em dispela kain God mi bin tingting long em taim mi bin lukim ol gutpela lait i gat kala kala ol i kamap long skai. Mi tingting strong long painim lotu i lainim ol man long dispela tok. Tasol Evans i wok long narapela hap bilong main, olsem na mi no inap bungim em. Mi raun long ol lain bilong ol narapela narapela lotu i stap long kalabus na mi askim ol, sapos ol i save long dispela buklet o nogat, tasol ol i no save.
Bihain, long Epril 1948, mi inap lusim kalabus na mi stap fri na mi wok long main. Long Sande bihain, mi kirap nogut long harim wanpela liklik belo i krai long rot. Mi amamas tru long lukim Evans! Em i wokabaut wantaim sampela Witnes Bilong Jehova, na ol i pasim ol bikpela toksave long bros na baksait bilong ol bilong toksave long nem bilong wanpela pablik-tok. Witnes i paitim dispela belo em Marceau Leroy, nau em i insait long Komiti Bilong Brens long Frans. Mi sekanim wanpela man bilong Polan em i save long tok Jeman, nem bilong em Joseph Kulczak, em i bin kisim bikpela pen long ol banis kalabus taim em i holimpas bilip bilong em. Em i singautim mi long kam long miting i kamap long dispela apinun. Mi no klia long planti tok ol i mekim, tasol taim olgeta man i stap long dispela bung ol i apim han, mi askim man i sindaun klostu long mi bilong wanem ol i mekim olsem. Em i tok: “Ol dispela man ol inap go autim tok long taun Dankek long wik antap.” Mi askim em: “Inap mi go wantaim yupela?” Em i tok: “Yes, yu ken kam!” Olsem na long Sande mi go autim tok long ol haus. Tru, i no olgeta man mipela i bungim ol i laik harim tok, tasol mi amamas long mekim dispela wok na bihain liklik mi autim tok long olgeta taim.
Lain Long Bosim Bel Bilong Mi
Bihain liklik, ol Witnes i kirap autim tok long ol haus ol man bilong Jemani i sindaun long en—em bipo ol i stap olsem kalabusman na nau ol i stap fri. Dispela i hatwok long mi, long wanem, ol man long dispela hap ol i save olsem mi man bilong belhat hariap. Taim wanpela man i tok bilas long wok autim tok bilong mi, mi mekim tok bilong pretim em. Mi tok olsem: “Sapos yu no was gut, sampela hevi bai kamap.” Long wanpela de taim mi wok long main, mi paitim wanpela man i tok bilas long Jehova.
Tasol Jehova i helpim mi, na mi inap senisim pasin bilong mi. Long wanpela de, taim mipela i autim tok long ol dispela haus, sampela man ol i spak na ol i givim hevi long sampela Witnes. Ol brata i save long pasin bilong mi long belhat hariap, na ol i traim pasim mi long insait long dispela samting, tasol wanpela spakman i wokabaut i kam long mi na em i kirap rausim saket bilong em. Mi kalap i go daun long wilwil bilong mi, na mi tokim em long holim wilwil, na mi putim tupela han bilong mi i go insait long poket. Em i kirap nogut tru long dispela samting mi mekim na em i harim tok bilong mi. Mi tokim em long go long haus na slip, na kam harim pablik-tok long bihain. Na tru tumas, long 3 klok long apinun em i stap pinis! Bihain, inap 20 man em bipo ol i kalabus, ol i bilip long tok mipela i autim. Na mi yet, mi kisim baptais long Septemba 1948.
I Gat Planti Wok Tasol Mi Amamas
Ol i makim mi long lukautim ol teritori mipela i autim tok long en, na long painim ol hap mipela inap mekim ol pablik-tok long en. Bilong mekim olsem, sampela taim mi raun long liklik motabaik bilong mi inap 50 kilomita, na bihain long en mi go wok nait long main. Long ol Sarere Sande, mipela i go long teritori long bas na mipela i lusim 2-pela o 4-pela pablisa wantaim wanpela brata bilong mekim tok long teritori. Taim mipela i painim gutpela hap bilong mekim pablik-tok long ol bikpela taun, mipela i hipim ol switkes bilong wokim tebol bilong brata i mekim tok. Planti taim mipela i pasim ol bikpela toksave long bros na baksait bilong mipela bilong toksave long nem bilong pablik-tok mipela i singautim ol man long kam long en.
Long 1951 mi bungim Jeannette Chauffour, em wanpela Witnes i kam long Rems. Wantu mi kirap laikim em tru na em i kirap laikim mi, na wanpela yia bihain, long Me 17, 1952, mipela i marit. Mipela i sindaun long Pekankur, em wanpela taun i gat main long en na i stap klostu long taun Due. Tasol i no longtaim na sik i kisim mi. Ol dokta i tok mi gat sik silicosis, em wanpela kain sik sotwin mi bin kisim long dispela wok bilong main, tasol mi no inap kisim narapela kain wok. Orait, long 1955, long taim bilong kibung intenesenel long Nurembek, Jemani, ol i askim mipela long helpim wanpela liklik kongrigesen long Kel. Em i wanpela liklik taun i gat ol faktori na i stap arere long wara Rain, na no gat wanpela samting i pasim mipela long go long dispela hap. Long dispela taim i gat 45 pablisa tasol long kongrigesen. Inap 7-pela yia mipela i wok wantaim dispela kongrigesen, na namba bilong ol pablisa i go antap inap 95.
Sampela Wok Moa
Taim dispela kongrigesen i kamap strong, mipela i askim Sosaiti long makim mipela long go long Frans bilong mekim wok olsem painia salim. Mipela i kirap nogut taim ol i makim mipela long go long Paris. Inap 8-pela mun mipela i stap long dispela hap na mipela i kisim bikpela amamas tru. Mitupela Jeannette i lukautim 42 Baibel-stadi. Inap 5-pela bilong ol i kisim baptais taim mipela i stap long dispela hap, na bihain narapela 11-pela ol i kirap bihainim tok i tru.
Mipela i sindaun long hap ol i kolim Latin Kota, olsem na planti taim mipela i bungim ol profesa bilong Yunivesiti Bilong Sobon. Wanpela profesa i ritaia pinis na em i bin mekim wok bilong oraitim ol man long rot bilong bilip, em i stadi long Baibel na bihain em i kamap wanpela Witnes Bilong Jehova. Wanpela taim mi kirap toktok wantaim wanpela ensinia i save bung wantaim ol tisa Jesuit. Em i kam long flet bilong mipela long 3 klok long apinun na em i lusim mipela long 10 klok long nait. Mipela i kirap nogut, taim em i kam bek bihain long wan na hap aua. Em i bin toktok wantaim wanpela Jesuit, na Jesuit i no inap bekim ol askim bilong em long tok profet bilong Baibel. Long 1 klok long bikmoning em i go bek long haus bilong em, na em i kam bek gen long 7 klok long moningtaim. Bihain, em tu i kamap wanpela Witnes Bilong Jehova. Dispela strongpela laik long kisim save long tok i tru i strongim tru bel bilong mitupela Jeannette.
Mipela i mekim wok long Paris, na bihain ol i makim mi long kamap wasman bilong raun long hap is bilong Frans. Mipela i amamas tru long raun long ol kongrigesen bilong tok Frans na tok Jeman bilong strongim ol brata. Taim mipela i stap long kongrigesen Rombas, long Lorein, mi bungim Stanislas Ambroszczak. Em i bilong Polan, na long taim bilong pait em i bin wok long ol sabmarin bilong ami i pait long ol Jeman, na em i bin pait long solwara bilong Nowe. Taim mipela i bin raun long sip long wankain solwara, mipela i bin insait long lain em narapela i birua long narapela. Tasol nau mipela i stap olsem brata brata na wok wantaim long lotuim God bilong mipela, em Jehova. Long narapela taim long wanpela kibung long Paris, mi luksave long wanpela man. Em i kepten bilong dispela kalabus mi bin stap long en long hap not bilong Frans. Mipela i amamas tru long wok wantaim long taim bilong kibung! Strong bilong Tok Bilong God inap senisim ol man em bipo ol i stap birua birua long kamap olsem brata brata na ol gutpela pren!
Sori tru, taim mipela i bin mekim wok bilong raun inap 14 yia, sik bilong mi i mekim na mipela i mas lusim dispela wok. Tasol mi na meri bilong mi, mipela i tingting strong long mekim yet wok bilong Jehova long skel bilong mipela. Olsem na mipela i painim haus na wok mani long taun Mulhaus, long hap is bilong Frans, na mipela i kirap mekim wok painia oltaim (em ol man i save mekim wok bilong God long olgeta de).
Narapela bikpela amamas mi bin kisim long ol dispela yia, em mi bin insait long wok bilong wokim ol Haus Kingdom. Long 1985, ol i askim mi long bungim wanpela lain brata bilong wokim ol Haus Kingdom long hap is bilong Frans. Long rot bilong mekim wok long ol man i gat save long mekim sampela wok na lainim ol volantia ol i amamas long wok, mipela i bungim wanpela lain man ol i insait long wok bilong wokim o stretim 80 Haus Kingdom, na mekim ol i kamap gutpela ples bilong lotuim Jehova. Na long 1993 mi amamas tru long go wokim wanpela Haus Kibung na 5-pela Haus Kingdom long Frens Giana, long Saut Amerika!
Wok Yet i Stap Maski i Gat Hevi
Mi inap tok olsem insait long dispela 50 yia mi bin mekim wok bilong Kingdom, mi kisim planti gutpela amamas na gutpela wok. Sori tru, long Disemba 1995 gutpela meri bilong mi—mi bin stap wantaim em inap 43 yia—em i dai pinis. Long dispela taim mi bin bel hevi tru, na mi bel hevi yet, tasol Jehova i strongim mi, na ol brata sista bilong spirit ol i bin sori long mi na strongim mi, na insait long ol dispela yia bel hevi bilong mi i go daun liklik.
Mi tingim yet tok wanpela brata bilong liklik lain i bin mekim long mi long wanpela kibung long Munik, long Jemani, long 1963. Em i tok: “André, yu no ken lukluk long han kais o long han sut. Ol traim i bin painim ol brata i bin stap long ol banis kalabus. Nau yumi mas mekim wok. Yumi no ken sori sori long yumi yet. Olsem na wok yet i stap!” Oltaim mi save tingim dispela tok. Nau mi no inap mekim bikpela wok moa, long wanem, mi gat sik na mi wok long kamap lapun, tasol tok i stap long Hibru 6:10 i save mekim gut bel bilong mi. Em i tok: “God em i no man nogut, na bai em i lusim tingting long ol gutpela wok yupela i bin mekim.” Tru tumas, wok bilong Jehova em i nambawan gutpela wok yumi man inap mekim. Laik bilong mi insait long dispela 50 yia i go pinis—na dispela laik i stap yet—em ‘long kamap wokman i no sem long wanpela samting.’—2 Timoti 2:15.
[Piksa long pes 22]
Mi bin raun long dispela kain sip long ol wara i stap namel long ol traipela maunten bilong Nowe
[Piksa long pes 23]
Autim tok long wilwil long hap not bilong Frans
[Piksa long pes 23]
Mipela i hipim ol switkes bilong wokim tebol bilong brata i mekim pablik-tok
[Piksa long pes 24]
Mitupela Jeannette, long taim mipela i marit long 1952