Laip Stori
Jehova i Helpim Mipela Long Sanap Strong Aninit Long Ol Hatpela Gavman
Stori bilong Henryk Dornik
MAMA i karim mi long 1926. Papamama bilong mi ol i strongpela Katolik. Ol i sindaun long Ruda Slaska, wanpela taun i gat main na i stap klostu long Katowice, long hap saut bilong Polan. Ol i skulim ol pikinini bilong ol—em bikbrata bilong mi, Bernard, na tupela yangpela susa bilong mi, Róża na Edyta, na mi—long beten, na go long misa, na tingim sakramen bilong sori.
Famili i Kisim Tok i Tru Bilong Baibel
Wanpela de long Janueri 1937, taim mi gat 10-pela krismas, Papa i kam bek long haus na em i amamas tru. Em i bringim wanpela bikpela buk em i bin kisim long ol Witnes Bilong Jehova. Em i tok: “Ol pikinini, lukim samting mi holim—em Baibel Holi!” Bipo mi no bin lukim wanpela Baibel.
Longtaim pinis Misin Katolik i bin bosim strong ol manmeri long Ruda Slaska na ol hap i stap klostu. Ol pris i pren gut wantaim ol papa bilong main na ol i strong tru long ol man i wok long main na famili bilong ol, ol i mas bihainim olgeta tok bilong ol. Sapos wanpela wokman bilong main i no go long Misa o em i no go autim sin bilong em long pris, ol i tingim em olsem man i no bilip na ol i makim olsem ol bai rausim em long wok. I no longtaim na kain samting i laik painim Papa, long wanem, em i bung wantaim ol Witnes Bilong Jehova. Tasol taim wanpela pris i kam long haus bilong mipela, long ai bilong olgeta man Papa i kamapim ples klia pasin bilong em long tupela maus. Pris i sem long dispela na em i no laik kisim sampela hevi moa, olsem na ol i no rausim Papa long wok.
Taim mi harim dispela tok pait namel long papa na pris, dispela i strongim mi long kisim save moa long Baibel. Isi isi mi kirap laikim tru Jehova, na mi kirap pas gut wantaim em. Sampela mun bihain long dispela tok pait bilong Papa wantaim pris, mipela i go long Memorial bilong tingim indai bilong Krais. Long dispela bung ol i bringim Papa i go bungim 30 manmeri na tokaut long ol olsem “Dispela em i wanpela Jonadap.” I no longtaim na mi kisim save olsem “ol Jonadap” em ol Kristen i wet long kisim laip oltaim long graun na ol i wok long kamap planti.a—2 King 10:15-17.
“Yangpela Man, Yu Save Long Mining Tru Bilong Baptais?”
Taim Papa i kisim tok i tru, em i lusim pasin bilong dring planti alkohol na em i kamap gutpela maritman na papa. Tasol Mama i no wanbel long bilip bilong Papa, na em i save tok olsem em i laik Papa i bihainim yet pasin em i save mekim bipo na stap yet olsem wanpela Katolik. Tasol bihain taim Wol Woa 2 i kirap, em i lukim olsem ol pris em ol i bin beten olsem Polan i mas winim ol Jeman nau ol i beten na tok tenkyu long Hitler i winim pait! Bihain, long 1941, Mama tu i joinim mipela long lotuim Jehova.
Paslain long dispela mi bin kamapim laik bilong mi long kisim baptais long wara bilong kamapim olsem mi dediket pinis long God, tasol ol elda bilong kongrigesen i ting mi yangpela tumas. Ol i tokim mi long wet liklik. Tasol bihain, long Disemba 10, 1940, Konrad Grabowy (wanpela brata i stap gut long Jehova na bihain em i dai long banis kalabus nogut) em i toktok wantaim mi long wanpela liklik flet. Em i givim 5-pela askim long mi na em i amamas long ol bekim bilong mi, na bihain em i baptaisim mi. Wanpela askim em olsem: “Yangpela mangi, yu save long mining tru bilong baptais?” Narapela askim em olsem: “Yu save olsem nau i gat woa, na i no longtaim na yu mas makim olsem yu laik i stap gut long Hitler o long Jehova, na samting yu makim inap mekim na i dai bai painim yu?” Wantu mi tok: “Mi save.”
Ol i Kirap Mekim Nogut Long Mipela
Bilong wanem Konrad Grabowy i givim kain askim long mi? Ami bilong Jemani i kam insait long Polan long 1939, na bihain long dispela planti samting i traim tru bilip bilong mipela. Long olgeta de ol samting i go nogut moa na mipela i harim olsem ol i holim ol brata na sista Kristen bilong mipela, na ol i salim ol i go long ol kalabus o long ol banis kalabus nogut. I no longtaim na wankain hevi bai painim mipela.
Ol Natsi i laik mekim na ol yangpela—na mipela 4-pela pikinini tu—i bihainim strong Gavman Bilong Hitler. Inap sampela taim pinis Papa na Mama i no bin sainim pepa Volkslist (em wanpela lista bilong ol manmeri i bin kamap Jeman o i laik kamap Jeman), olsem na gavman i no larim tupela long lukautim mipela. Ol i salim Papa i go long banis kalabus long Auschwitz. Long Februeri 1944, ol i salim mitupela brata bilong mi i go long wanpela skul bilong stretim ol bikhet mangi long Grodków (Grottkau), klostu long Nysa, na ol i bin salim ol susa bilong mipela i go long wanpela haus sister bilong ol Katolik long Czarnowąsy (Klosterbrück), klostu long Opole. Ol i laik mipela i mas lusim “ol tingting kranki bilong papamama bilong mipela.” Mama wanpela tasol i stap long haus.
Long olgeta moning long ples bung bilong skul, ol i apim fleg i gat mak bilong Hitler na ol i tokim mipela long apim han sut na salut long fleg na tok “Heil Hitler.” Dispela i traim tru bilip bilong mipela, tasol mitupela Bernhard i sanap strong na i no mekim olsem. Olsem na ol i paitim mipela nogut tru, long wanem, ol i tok mipela i mekim pasin bikhet. Ol i traim sampela samting moa bilong mekim mipela i lusim bilip, tasol ol i no inap, olsem na polis bilong Hitler i tokim mipela olsem: “Yupela i mas sainim pepa olsem yupela i laik stap gut long Gavman Bilong Jemani na joinim Wehrmacht [ami bilong Jemani] o mipela bai salim yupela i go long banis kalabus nogut.”
Long Ogas 1944, gavman i tokaut long salim mipela i go long banis kalabus nogut, na ol i tok: “I hatwok long mipela i senisim tingting bilong ol. Pasin bilong ol long kisim pen o indai bilong holimpas bilip bilong ol i mekim ol i amamas. Pasin bikhet bilong ol inap pulim ol narapela long dispela skul long bihainim pasin bilong ol.” Mi no gat laik long kisim pen bilong holimpas bilip, tasol pasin bilong strongim bel na kisim pen bilong i stap gut long Jehova dispela i givim amamas long mi. (Aposel 5:41) Mi save olsem long strong bilong mi yet mi no inap karim dispela pen na hevi mi bai kisim. Tasol mi beten strong planti taim long Jehova na dispela i helpim mi long i go klostu moa long Jehova, na em i stap olsem gutpela Helpim bilong mi.—Hibru 13:6.
Long Banis Kalabus Nogut
I no longtaim na ol i kisim mi i go long banis kalabus nogut Gross-Rosen long Silesia. Ol i givim wanpela namba bilong kalabus na pepol traiengol long mi, bilong makim olsem mi wanpela Witnes Bilong Jehova. Ol polis bilong Hitler i tokim mi long makim samting mi laik mekim. Ol i tok mi inap lusim kalabus na kamap wanpela ofisa long ami bilong Hitler sapos mi mekim wanpela samting. Ol i tok: “Yu mas lusim ol tingting bilong ol Sumatin Bilong Baibel, em ol tingting i pait long Gavman Bilong Hitler.” Ol narapela kalabusman i no inap mekim dispela samting. Ol Witnes Bilong Jehova tasol ol i gat rot long lusim kalabus. Tasol mi—wankain olsem planti tausen narapela Witnes—mipela i no bihainim dispela tok. Gad i tok: “Lukim gut dispela bikpela paip bilong aven we ol i kukim ol man. Tingting gut, o yu bai lusim dispela ples long rot bilong dispela paip tasol.” Mi sakim ol gen, na long dispela taim stret ‘bel isi God i save givim yumi i mekim mi i stap bel isi tru.’—Filipai 4:6, 7.
Mi beten bambai mi inap painim ol wanbilip long kalabus, na Jehova i helpim mi. Namel long ol dispela wanlain Kristen i gat wanpela gutpela brata, nem bilong em Gustaw Baumert, em i lukautim mi gut na mekim pasin sori long mi. Tru tumas, Jehova i “as bilong olgeta pasin marimari na pasin sori. Em i God bilong mekim isi bel bilong olgeta man i gat hevi.”—2 Korin 1:3.
Sampela mun bihain, ami bilong Rasia i kam na dispela i mekim na ol Natsi i mas lusim kwik kalabus. Taim mipela i redi long lusim kalabus, mipela ol brata i go long ol haus kalabus bilong ol meri bilong save long ol 20 sista bilong mipela long spirit i stap olsem wanem, maski mipela inap kisim bagarap long dispela. Tupela sista, Elsa Abt na Gertrud Ott, i stap namel long ol.b Taim ol i lukim mipela, kwiktaim ol i ran i kam long mipela na inap liklik hap taim mipela i strongim narapela narapela, na ol i singim wanpela singsing bilong Kingdom i gat ol tok olsem: “Man i stap gut long wok blong Jehova i no surik na pret.”c Mipela olgeta i krai!
Go Long Narapela Kalabus
Ol Natsi i putim mipela 100 i go 150 kalabusman i go insait long ol karis, na ol i no givim kaikai na wara long mipela, na mipela i raun long taim bilong ais na ren i kol nogut tru. Mipela i dai stret long wara na mipela kisim fiva. Ol kalabusman i gat sik na i no gat strong moa ol i pundaun na i dai, na isi isi i no gat planti manmeri moa long karis. Lek bilong mi i solap tru na mi no inap sanap moa. Mipela i raun inap 10-pela de, na i gat wan wan kalabusman tasol i no bagarap na i kamap long kalabus long Mittelbau-Dora long Nordhausen, em klostu long Weimar long Thuringia. Mipela i kirap nogut tru olsem i no gat wanpela brata i dai long dispela raun nogut tru.
Bihain long dispela mi kamap orait liklik, na nau planti manmeri long kalabus i kisim pekpek wara, na sampela brata na mi tu i kisim. Ol i tokim mipela long no ken kaikai sup ol i givim mipela long kalabus na mipela i ken kaikai tasol bret i paia. Mi mekim olsem na i no longtaim na mi kamap orait gen. Long Mas 1945, mipela i kisim save olsem yiateks em Matyu 28:19: “Yupela i mas i go mekim olgeta lain manmeri i kamap disaipel bilong mi.” I luk olsem klostu nau ol dua bilong kalabus bai op na mipela bai autim gen gutnius! Dispela i mekim mipela i amamas na mipela i pilim olsem gutpela samting bai kamap long bihain, long wanem, mipela i bin ting taim Wol Woa 2 i pinis Armagedon bai kamap. Jehova i strongim tru mipela long dispela taim i gat planti hevi!
Lusim Ol Kalabus
Long Epril 1, 1945, ol kantri i pait long ol Jeman i tromoi ol bom long ol haus bilong ol polis bilong Hitler na long kalabus bilong mipela i stap klostu. Planti ol i dai o kisim bagarap. Long de bihain, ol i tromoi planti bom long mipela, na long dispela taim wanpela bom i pairap bikpela na tromoi mi i go antap.
Wanpela brata, Fritz Ulrich, em i kam helpim mi. Em i wok long rausim ol pipia, long wanem, em i ting olsem mi stap laip yet. Taim em i painim mi, em i pulim mi i kam antap. Taim mi kisim bek tingting, mi luksave olsem mi kisim bagarap long pes na bodi bilong mi na mi no inap harim wanpela samting. Nois bilong pairap bilong bom i bagarapim yau bilong mi. Inap planti yia, mi gat bikpela hevi long yau bilong mi, na bihain mi inap harim gen.
Long ol planti tausen kalabusman, sampela tasol i abrusim bagarap na i no dai long taim ol dispela bom i pundaun. Sampela brata bilong mipela i dai, na gutpela brata Gustaw Baumert tu i dai. Ol sua mi kisim i mekim na mi kisim bikpela fiva. Tasol i no longtaim na ami i pait long ol Jeman i painim mipela, na larim mipela i go fri. Bodi bilong ol kalabusman i dai pinis i kirap long sting na dispela i mekim na planti i kisim sik taifas, na mi tu i kisim dispela sik. Ol i kisim mi wantaim ol narapela i go long wanpela haus sik. Ol dokta i wok strong long helpim mipela, tasol mipela 3-pela tasol i no dai. Mi amamas tru long Jehova i strongim mi long dispela taim bilong hevi na mi stap gut long em. Na mi tenkyu tru olsem Jehova i kisim bek mi long “bikpela tudak” bilong i dai.—Song 23:4.
Kam Bek Long Famili
Taim ol Jemani i lusim pait, mi tingting long go bek long famili hariap, tasol i hatwok long mi mekim olsem. Sampela lain em bipo ol i kalabus na ol i bilong wanpela strongpela lain Katolik ol i lukim mi na ol i singaut, “Kilim em i dai!” na ol i subim mi i go long graun, na ol i krungutim mi. Wanpela man i kam na i helpim mi, tasol longpela taim i lus na bihain mi kamap orait gen, long wanem, sik taifas na bagarap mi bin kisim i mekim na mi no gat strong. Tasol bihain mi inap i go bek long famili bilong mi. Mi amamas tru long i stap wantaim famili bilong mi gen! Ol tu i amamas tru long lukim mi gen, long wanem, ol i ting mi dai pinis.
I no longtaim na mipela i kirap autim tok gen, na planti man i laikim tru tok i tru ol i harim tok. Ol i givim wok long mi long bringim ol buk na nius bilong Baibel i go long ol kongrigesen. Mi wantaim sampela brata i kisim bikpela amamas long bung wantaim sampela mausman bilong brens ofis bilong Jemani long Weimar, na long dispela hap mipela i kisim ol namba wan nius Wastaua i kam long Polan bihain long woa. Wantu mipela i tanim ol tok bilong en, na mipela i redim ol samting bilong prinim ol, na mipela i prinim ol. Taim ofis bilong mipela long Lodz i kisim wok bilong lukautim olgeta wok long Polan, long olgeta taim ol kongrigesen i save kisim ol buk na nius bilong Baibel. Mi kirap mekim wok olsem painia salim, olsem autim tok fultaim, na mi autim tok long planti hap bilong Silesia, em long dispela taim planti hap bilong en i bilong Polan.
Tasol i no longtaim na ol i mekim nogut gen long ol Witnes Bilong Jehova, na long dispela taim mipela i kisim nogut long han bilong nupela gavman Komiunis long Polan. Mi no insait long ol samting bilong politik, olsem na long 1948 ol i makim mi bilong i stap kalabus inap 2-pela yia. Taim mi stap long kalabus, mi bin helpim planti kalabusman long i go klostu long God. Wanpela bilong ol i kam insait long tok i tru na bihain em i dediket long Jehova na kisim baptais.
Long 1952 ol i salim mi i go kalabus gen, na long dispela taim ol i tok mi lukstil bilong helpim ol Amerika! Taim mi wetim kot bilong mi, ol i putim mi wanpela tasol long wanpela sel na long san na long nait ol i sutim ol askim long mi. Tasol long dispela taim gen Jehova i kisim bek mi long han bilong ol man i mekim nogut long mi, na long ol yia bihain, dispela hevi i no painim mi moa.
Samting i Helpim Mi Long Sanap Strong
Taim mi tingting i go bek long ol dispela yia bilong ol traim na hevi, mi inap luksave long sampela bikpela samting i bin strongim mi. Namba wan samting, strong bilong sanap strong na karim hevi i kam long Jehova na Tok bilong em, em Baibel. Pasin bilong beten strong long olgeta taim long “God bilong mekim isi bel” na stadi long Baibel long olgeta de, dispela i bin helpim mi na ol narapela long holimpas bilip. Ol Wastaua ol i bin raitim long han, ol tu i bin givim mipela ol kaikai bilong spirit mipela i mas kisim. Long banis kalabus nogut, ol gutpela wanbilip i lukautim mi gut na ol i bin helpim mi, na dispela tu i bin strongim mi tru.
Narapela blesing mi kisim long Jehova em meri bilong mi, Maria. Mipela i marit long Oktoba 1950 na bihain mipela i kisim wanpela pikinini meri, Halina, na taim em i kamap bikpela em i laikim tru Jehova na lotuim em. Mitupela Maria i marit inap 35 yia na em i dai; em i bin sik inap longpela taim. Indai bilong em i givim bikpela bel hevi na pen long mi. Tasol maski inap sotpela taim mi pilim olsem mi “pundaun,” dispela ‘i no bagarapim mi olgeta.’ (2 Korin 4:9) Long dispela taim bilong bikpela hevi, pasin bilong bung wantaim pikinini meri bilong mi, man bilong em, na ol pikinini bilong ol—em ol tumbuna pikinini bilong mi—dispela i strongim tru mi; olgeta i save mekim gut wok bilong Jehova.
Kirap long 1990, mi wok long brens ofis long Polan. Pasin bilong bung wantaim gutpela Betel famili long olgeta de i wanpela bikpela blesing. Helt bilong mi i wok long i go nogut na sampela taim dispela i mekim na mi pilim olsem mi wanpela pisin i no save flai strong. Tasol mi wetim ol gutpela samting bai kamap bihain, na mi “singim song bilong litimapim nem bilong Bikpela. Long wanem, em i bin mekim gut tru long mi” i kam inap long nau. (Song 13:6) Mi wetim tru taim we Jehova, em Helpim bilong mi, bai pinisim ol samting nogut em wok bos bilong Satan i bin kamapim.
[Ol Futnot]
b Lukim laip stori bilong Elsa Abt long Wastaua bilong Julai 1, 1981, pes 8-12.
c Singsing namba 101 long buk singsing bilong 1928 i gat nem Songs of Praise to Jehovah, ol Witnes Bilong Jehova i wokim. Long buk singsing bilong nau em singsing namba 56.
[Piksa long pes 10]
Mi kisim dispela namba na pepol traiengol long banis kalabus nogut
[Piksa long pes 12]
Mi wantaim meri bilong mi, Maria, long 1980