Ol Ston Bilong Wilwilim Wit Bilong Wokim Bret
OL I bin kolim bret olsem “strong bilong helpim man long i stap laip,” “nambawan kaikai tru i winim ol arapela kaikai,” na “nambawan kaikai bilong helpim ol man, kirap long bipo yet.” Tru tumas, kirap long bipo yet bret em i nambawan kaikai bilong planti lain. Na wanpela bikpela hatwok tru bilong ol man, em bilong painim kaikai bilong olgeta de.
Bilong wokim bret i mas i gat plaua, na bilong wokim plaua ol i save wilwilim wit. Olsem na long bipo yet ol man i bin save long wok bilong wilwilim wit. Long dispela taim ol i no gat ol masin bilong mekim wok, olsem na ol lain bilong bipo i bin hatwok tru long wilwilim wit bilong wokim plaua. Long taim bilong ol man i bin raitim Baibel, pairap bilong ston bilong wilwilim wit i makim gutaim na bel isi, na taim i no gat pairap bilong en, em i makim olsem ples i stap nating na i no gat man long en.—Jeremaia 25:10, 11.
Long bipo i kam inap nau ol i bin wilwilim wit olsem wanem? Ol i bin bihainim wanem kain pasin na mekim wok long wanem ol samting bilong wilwilim wit? Na long nau i gat wanem ol kain masin bilong wilwilim wit na bai yu ken kaikai bret?
Bilong Wanem i Mas i Gat Ol Ston?
Jehova i bin tokim namba wan man na meri, em Adam na Iv: “Mi givim yupela ol kain kain diwai na gras i karim pikinini bilong kaikai. Na yupela i ken kisim kaikai long ol dispela samting.” (Stat 1:29) Wanpela kain kaikai God Jehova i bin givim long ol man, em ol pikinini bilong ol kain gras olsem rais na wit samting. Ol man i mas kisim dispela kain kaikai bilong ol i ken i stap laip, long wanem, ol kaikai olsem wit, bali, rais, kon, na ol kain samting olsem, ol i gat ol marasin em bodi bilong yumi i save tanim i kamap wanpela kain suga bilong givim strong long yumi—em glukos.
Tasol bel bilong yumi ol man i no inap mekim wok long wit o rais samting i no tan na ol i no bin wilwilim. Sapos yumi wilwilim na wokim plaua na yumi kukim, i no gat hatwok long kaikai. Gutpela rot bilong wokim wit i kamap plaua em long kapsaitim wit long dis ol i wokim long ston na paitim paitim long strongpela diwai samting, o wilwilim namel long tupela bikpela ston, o mekim tupela pasin wantaim.
Ston Em Man i Tanim Long Han
Long ol matmat bilong ol Isip bilong bipo ol i bin painim ol imis i soim wanpela kain ston bilong wilwilim wit ol i bin mekim wok long en long bipo yet. Em i luk olsem sadel ol i save putim long hos bilong man i ken sindaun. I gat tupela ston—ston bilong daunbilo ol i sapim namel bilong en olsem plet, na wanpela sait bilong ston i go daun liklik, na wanpela ston i liklik long en i slip antap long en. Wanpela wokmeri i sindaun long skru bilong lek klostu long ston na em i holim ston i stap antap long tupela han. Orait nau em i putim olgeta strong bilong em long ston antap na subim i go i kam long ston i stap daunbilo na i wok long brukbrukim wit i stap namel long tupela ston. I gat tupela ston tasol—tasol wok bilong en i gutpela!
Tasol dispela pasin bilong sindaun long skru inap planti aua i nogutim bodi bilong ol. Wok bilong subim ston i go na pulim i kam bek na mekim mekim olsem, i nogutim baksait, han, lek, skru bilong lek, na ol pinga bilong lek. Ol saveman bilong nau i bin glasim bun bilong sampela meri bilong bipo yet long Siria na ol i lukim olsem dispela wok bilong ol yangpela meri long subim ston i go i kam i bagarapim bun long skru bilong lek, na bun bilong baksait, na sik atraitis i kamap long bikpela pinga bilong lek. Long Isip bilong bipo, em wok bilong ol wokmeri nating long wilwilim wit long dispela kain ston. (Kisim Bek 11:5)a Sampela saveman i ting, taim ol Israel i lusim Isip ol i bin karim dispela kain ston i go wantaim ol.
Bihain ol i wokim ol liklik baret long tupela ston wantaim bilong helpim ol long mekim gut dispela wok. Na ol i wokim hul olsem fanel long ston antap na man i ken kapsaitim wit long en na wit i go daun namel long tupela ston. Inap 500 yia samting paslain long Krais, kantri Grik i wokim samting olsem masin bilong wilwilim wit. Ol i wokim handel klostu long arere bilong ston antap. Ol i tanim dispela handel i go i kam na ston antap i wok long rapim ston daunbilo na wilwilim wit.
I gat sampela samting i no gutpela tumas long ol dispela kain ston bilong wilwilim wit. Ol i mas subim ston i go i kam na ol i no inap lainim ol animal long mekim dispela wok. Olsem na man yet i mas mekim. Bihain ol i wokim nupela samting—em ston ol inap tanim tanim. Ol inap kisim ol animal long mekim dispela wok.
Ol Ston i Tanim Tanim i No Gat Hatwok Tumas
Ating ol i bin wokim dispela kain ston pastaim long hap bilong Mediterenian inap 200 yia samting paslain long Krais. Long taim bilong Jisas, ol Juda long Palestain i save long dispela kain ston bilong wilwilim wit, long wanem, Jisas i bin toktok long “wanpela bikpela ston bilong wilwilim wit em donki i save tanim tanim.”—Mak 9:42, NW.
Dispela kain ston ol animal i tanim tanim, ol i bin mekim wok long en long Rom na ol kantri Rom i bosim. Planti ston olsem bilong wilwilim wit i stap yet long Pompeii. Ston i hevi na i luk olsem fanel, na as bilong fanel i bikpela na i mekim wok olsem ston bilong daunbilo. Taim ston antap i tanim tanim antap long ston i stap daunbilo, ol man i wok long kapsaitim wit i go daun long hul bilong en na ston i wilwilim. Sampela ston olsem i stap yet long nau, ol i bikpela olsem 45 i go inap 90 sentimita. Sampela ston i go antap inap 180 sentimita.
Ating ol ston em ol animal i tanim i bin kamap pastaim na bihain ol i wokim ol ston i gat handel na ol man i tanim, ol man i no klia long dispela. Tasol ston bilong wilwilim wit em man i save tanim tanim long han em i gutpela, long wanem, ol inap karim ston na i isi long yusim. Em i gat tupela raunpela ston, braitpela bilong ol i 30 i go inap 40 sentimita. Namel bilong ston daunbilo i go antap liklik, na namel bilong ston antap em tu i go antap liklik, olsem na ston antap em inap slip gut antap long ston daunbilo. Ston antap i slip long wanpela stik samting i stap long namel, na i gat wanpela handel ol i wokim long diwai na ol i holim na tanim tanim ston. Tupela meri i sindaun long arere arere, em narapela i lukluk long narapela, na tupela i holim dispela handel na tanim tanim ston. (Luk 17:35) Long wanpela han bilong em wanpela meri i kapsaitim sampela wit i go long hul bilong ston antap, na arapela meri i bungim plaua i wok long pundaun long wanpela laplap samting i stap aninit long ston. Dispela kain ston bilong wilwilim wit em inap long ol soldia, o boskru bilong sip, o ol famili i sindaun longwe long ol ples bilong wokim plaua.
Wara o Win i Tanim
Long 27 B.C.E. samting, wanpela ensinia bilong Rom, Vitruvius, em i stori long wanpela kain ston bilong wilwilim wit em wara i tanim. Wara i ran na i sakim ol pul bilong wanpela wil ol i pasim long hap ain, na nau wil i tanim tanim. Dispela i mekim na ol tit bilong wil na wanpela longpela ba olsem stik i wok. Orait dispela ba o stik i tanim wanpela bikpela ston bilong wilwilim wit.
Orait olsem wanem long wok bilong kain ston em wara i save tanim? Em i winim ol arapela ston? Ol ston ol man i save tanim, ol i bin wilwilim olsem 10 kilogram wit tasol insait long wanpela aua, na ol ston em animal i tanim, ol i wilwilim olsem 50 kilogram wit. Tasol dispela ston bilong Vitruvius em wara i tanim, em inap wilwilim 150 i go inap 200 kilogram wit insait long wanpela aua. Insait long sampela handet yia bihain, ol man i kamapim planti liklik senis long ol ston bilong wilwilim wit bilong mekim i kamap gutpela moa, tasol ol bikpela samting bilong en i wankain yet olsem bilong Vitruvius.
Ol i no mekim wok long wara tasol bilong tanim ol dispela ston. Sapos ol i senisim ol wil em wara i tanim wantaim ol han bilong winmil, ol inap mekim wankain wok. Ol i kirap yusim ol winmil long Yurop inap olsem 800 yia i go pinis, na ol i mekim wok long en bilong wokim plaua long Beljam, Jemani, Holan na sampela hap moa. Ol i yusim ol winmil i go inap long taim ol i kirap mekim wok long stim na ol narapela samting i wok olsem pawa, olsem na ol i no yusim moa wara na win samting bilong tanim tanim ston bilong wilwilim wit.
“Givim Mipela Kaikai Inap Long Dispela De”
Tasol maski long nau ol i kamapim ol nupela pasin bilong wokim plaua, long sampela hap ol i bihainim yet ol pasin bilong bipo long mekim dispela wok. Long sampela hap bilong Afrika na ol ailan bilong solwara Pasifik ol i mekim wok yet long dis ol i wokim long ston na hap diwai o ain bilong paitim na brukbrukim wit samting. Long Meksiko na Sentral Amerika ol i mekim wok yet long tupela ston bilong wilwilim kon na wokim wanpela kain bret ol i kolim totila. Na long sampela hap ol i mekim wok yet long ol ston em wara o win i save tanim.
Tasol long nau, long ol kantri i gat planti samting, ol i gat ol bikpela masin i gat ol longpela raunpela samting olsem dram ain i gat ol liklik liklik baret long en, na ol i wok tupela tupela na tanim tanim long narapela narapela spit na wilwilim wit i stap namel long ol. Long dispela pasin ol inap wokim plaua long liklik pe tasol.
Bilong kisim plaua bilong wokim bret, i no gat hatwok long en olsem bipo. Tasol yumi ken tenkyu tru long Man Bilong Wokim yumi long em i bin givim yumi wit na kon samting na save bilong wokim dispela i kamap olsem “kaikai inap long dispela de.”—Matyu 6:11.
[Futnot]
a Long taim bilong ol man i bin raitim Baibel, ol man em ol birua i bin kisim na kalabusim ol, olsem Samson na sampela Israel moa, ol i bin mekim dispela wok bilong wilwilim wit long ston. (Hetman 16:21; Krai 5:13) Na ol meri i bin wilwilim wit bilong famili bilong ol.—Jop 31:10.
[Piksa long pes 23]
Kain ston ol Isip i mekim wok long en
[Kredit Lain]
Soprintendenza Archeologica per la Toscana, Firenze
[Piksa long pes 23]
Ston em animal i tanim, ol i wilwilim ol oliv bilong kisim wel
[Piksa Kredit Lain long pes 22]
From the Self-Pronouncing Edition of the Holy Bible, containing the King James and the Revised versions