Wanpela Olpela Rait i Stori Long Lain Ol i Kolim Israel
LONG Haus Tumbuna bilong Cairo long Isip, i gat wanpela ston ol i bin katim rait long en na i stori long ol pait em King Menepta i bin winim. Ol saveman i ting, dispela namba 13 pikinini man bilong Ramses Namba 2 i bin bosim Isip namel long 1212 na 1202 B.C.E.—olsem long taim i gat ol Hetman i bin bosim Israel bilong bipo. Tupela laspela lain bilong dispela rait bilong Menepta i tok: “Ol i bin mumutim na kisim olgeta samting long Kenan. Ol i kisim taun Askelon, na Geser, na ol i bagarapim Yano‘am olgeta. Ol i bagarapim Israel, na ol lain bilong en i no stap moa.”
Nem “Israel” long dispela rait em i makim wanem samting? Long dispela kain rait ol i save katim long ston bipo, ol i bin putim sampela mak moa long ol wan wan tok bilong kamapim klia dispela tok. Wanpela buk (The Rise of Ancient Israel) i tok: ‘Ol i bin skruim wanpela mak long nem bilong 3-pela bilong dispela 4-pela tok—Askelon, Geser, na Yanoam—wanpela mak i tokim yumi olsem ol i taun. Tasol mak ol i bin skruim long nem Israel i makim wanpela lain manmeri.’
Tok bilong dispela rait i kamapim klia wanem samting? Hershel Shanks, em man bilong raitim buk, em i tok: “Rait Bilong Menepta ol i bin katim long ston i soim olsem i gat wanpela lain manmeri ol i kolim Israel, em ol i bin i stap long 1212 B.C.E. na king bilong Isip i save long ol, na tu, em i ting olsem em i bikpela samting long hambak na tokaut olsem em i bin daunim ol long pait.” William G. Dever, em profesa bilong wok bilong painim ol samting bilong bipo long hap bilong Midel Is, em i tok: “Rait bilong Menepta i tokaut klia tru olsem: I gat wanpela lain long Kenan ol i kolim ol yet long nem ‘Israel,’ olsem na ol Isip i bin kolim ol olsem ‘Israel’—na yumi save, ol Isip i no gat tingting long helpim tok bilong Baibel, na tu, ol Isip i no inap giaman na kamapim nating olsem i gat wanpela lain ol i kolim ‘Israel’ na bai ol i ken litimapim nem bilong ol yet.”
Long namba wan taim dispela tok ‘Israel’ i bin kamap long Baibel, em i wanpela nem God i bin givim long Jekop. Bihain ol i kolim ol lain tumbuna pikinini bilong 12-pela pikinini man bilong Jekop olsem “ol Israel.” (Stat 32:22-28, 32; 35:9, 10) Planti yia bihain, profet Moses na king bilong Isip tu ol i bin kolim dispela tok “Israel” taim ol i toktok long ol dispela tumbuna pikinini bilong Jekop. (Kisim Bek 5:1, 2) Rait bilong Menepta ol i bin katim long ston, em i namba wan rait i no bilong Baibel em ol i bin painim na i stori long wanpela lain ol i kolim Israel.
[Ol Piksa long pes 24]
Rait bilong Menepta ol i bin katim long ston
Taim yu bungim laspela 3-pela piksa (kirap ritim long han sut i go long han kais)—wanpela stik bumarang na wanpela man na meri i sindaun i stap—dispela i makim Israel olsem wanpela lain pipel bilong narapela hap
[Kredit Lain]
Egyptian National Museum, Cairo, Egypt/Giraudon/The Bridgeman Art Library