Bilip Long Tok Profet Bilong Baibel—Dispela i Lukautim Laip Bilong Yumi
EM LASPELA taim bilong Jisas long lusim tempel long Jerusalem na wanpela disaipel bilong em i tok: “Tisa, lukim ol dispela naispela bikpela ston na ol gutpela gutpela haus!” Lain Juda i save hambak tru long dispela naispela tempel bilong ol. Tasol Jisas i tokim em: “Yu lukim ol dispela bikpela haus, a? Ol bai i no larim wanpela ston i stap antap long narapela ston. Nogat. Ol bai i brukim olgeta na tromoi i go daun.”—Mak 13:1, 2.
Yumi kirap nogut tru long dispela! Sampela ston bilong tempel ol i traipela nogut tru. Na tu, dispela tok bilong Jisas long tempel i makim olsem Jerusalem tu bai bagarap wantaim ol pasin na lo ol Juda i stap aninit long en, em tempel i nambawan ples bilong lotu long en. Olsem na ol disaipel i askim em moa: “Wanem taim ol dispela samting bai i kamap? Wanem mak bai i kamap pastaim, na mipela i ken save, ol dispela samting klostu i laik kamap?”—Mak 13:3, 4.
Jisas i tokim ol, “las de i no yet.” Pastaim ol disaipel bai harim tok win bilong woa, guria, bikpela hangre, ol bikpela sik, i kamap long ol narapela narapela hap. Bihain long en wanpela taim nogut tru bai painim lain Juda, em wanpela “bikpela hevi tru.” Tasol God i tingting long “ol manmeri em i makim pinis,” em ol Kristen i stap gut long em, na em bai sotim dispela taim. Em bai mekim olsem wanem?—Mak 13:7; Matyu 24:7, 21, 22; Luk 21:10, 11.
Ol i Bikhet Long Rom
Orait 28 yia i go pinis na ol Kristen long Jerusalem i wet yet long pinis bai kamap. Long ol kantri Rom i bosim, i gat ol bikpela pait, guria, bikpela hangre na ol bikpela sik i wok long kamap. (Lukim blok long pes 9.) Ol narapela narapela lain insait long Judia i wok long pait. Tasol insait long banis bilong Jerusalem ol i stap isi liklik. Ol manmeri i kaikai, wok, marit, na kamapim ol pikinini olsem ol i bin mekim oltaim. Traipela strongpela tempel i mekim na lain bilong Jerusalem i pilim olsem ol i stap gut na biktaun bilong ol bai stap strong oltaim.
Orait long 61 C.E. samting, ol Kristen long Jerusalem i kisim pas long aposel Pol. Em i tok amamas long ol i stap strong, tasol em i tingting planti, long wanem, i luk olsem sampela bilong kongrigesen i no ting taim i sot pinis. Sampela i slek long ol samting bilong spirit o ol i no stap moa olsem strongpela Kristen. (Hibru 2:1; 5:11, 12) Pol i tokim ol strong: “Yupela i mas tingim ol gutpela pasin yupela i save mekim bipo na yupela i no ken lusim dispela strongpela bilip bilong yupela. . . . Yes, ‘I no longtaim. Liklik taim tasol, na dispela man i laik kam, em bai i kam. Em bai i kam kwik. Tasol stretpela man bilong mi em i bilip, olsem na em bai i stap laip. Na sapos em i surik, orait bai mi no amamas long em.’ ” (Hibru 10:35-38) Ol i kisim dispela tok long taim stret! Tasol olsem wanem? Ol Kristen bai bilip na wetim truim bilong dispela tok profet bilong Jisas? Dispela bagarap i laik painim Jerusalem em i kam klostu pinis?
Insait long 5-pela yia moa ol hevi na pasin nogut i go bikpela moa insait long Jerusalem. Orait long 66 C.E., namba wan gavman bilong Rom, em man nogut Florus, em i kisim mani olsem 17 tausen kina long bokis mani bilong tempel, olsem “mani takis ol i no bin bekim.” Ol Juda i belhat nogut tru long dispela, na ol i kirap pait long ol Rom. Ol Juda i bikhet long Rom, em ol Selot, ol i kam insait long Jerusalem na kilim i dai ol Rom i stap insait long taun. Orait nau ol i tokaut olsem Judia i no stap moa aninit long Rom. Em nau, i gat pait namel long ol Judia na Rom!
Tripela mun bihain, Sestius Galus, em namba wan gavman bilong Rom i bosim Siria, em i kisim 30,000 soldia na ol i mats i go long hap saut bilong daunim pait bilong ol Juda, em ol i bikhet long Rom. Ami bilong em i kam kamap long Jerusalem long taim bilong Ol Bikpela De Bilong i Stap Long Haus Win na kwiktaim ol i go insait long ol ples ausait liklik long Jerusalem. Ol Selot i no bikpela lain tumas, olsem na ol i ran i go hait insait long strongpela banis bilong tempel. Ol soldia bilong Rom i kirap long bagarapim banis bilong tempel. Ol Juda i kirap nogut tru! Ol soldia haiden i mekim doti ples holi tru bilong ol Juda! Tasol ol Kristen i stap insait long taun ol i tingim bek tok bilong Jisas: ‘Taim yupela i lukim dispela samting nogut tru i sanap i stap long haus bilong God yet, ol manmeri i stap long distrik Judia ol i mas ranawe i go long ples maunten.’ (Matyu 24:15, 16) Tasol olsem wanem? Ol bai kamapim olsem ol i bilip long tok profet bilong Jisas na kirap bihainim tok bilong em? Bilong abrusim bagarap, ol i mas ranawe. Tasol ol bai ranawe olsem wanem?
Wantu tasol, Sestius Galus i kirap nating na kisim ol ami bilong em i go bek long hap bilong nambis na ol Selot i ranim ol i go. Em nau, dispela i sotim taim bilong bikpela hevi tru i painim Jerusalem! Ol Kristen i kamapim olsem ol i bilip long tok lukaut bilong Jisas na ol i lusim Jerusalem na ranawe i go long wanpela taun i no insait long pait, em taun Pela, em i stap long ples maunten long hapsait bilong wara Jordan. Ol i bin ranawe long taim stret! Kwiktaim ol Selot i kam bek long Jerusalem na ol i strong long ol man i mas insait long pait ol i mekim long Rom.a Orait long Pela ol Kristen i stap gut na wetim ol narapela samting i kamap.
Kros Pait i Go Bikpela Tru
Insait long sampela mun, nupela ami bilong Rom i mats i go long Jerusalem. Long 67 C.E., Jeneral Vespesian wantaim pikinini bilong em Taitus i bungim wanpela traipela lain ami i gat 60,000 soldia. Insait long tupela yia moa, ol i wokabaut i go long Jerusalem na daunim olgeta lain i bikhet long ol. Ol lain Juda insait long Jerusalem i birua birua na pait namel long ol yet. Ol i bagarapim olgeta wit ol i bin bungim long taun, na ol hap long arere bilong tempel i bagarap olgeta, na winim 20,000 Juda i dai pinis long pait. Vespesian i no laik kamap hariap long Jerusalem. Em i tok: ‘God i mekim wok olsem wanpela jeneral bilong Rom na em i winim mi long mekim dispela wok; ol birua bilong yumi, narapela i bagarapim narapela long han bilong ol yet.’
Taim King Niro bilong Rom i dai pinis, Vespesian i go bek long Rom bilong kisim wok king, na em i lusim Taitus i stap bilong pinisim pait long ol Juda. Klostu long Pasova bilong 70 C.E., ami bilong Taitus i kamap klostu long Jerusalem na ol lain bilong taun wantaim ol narapela lain i bin kam bilong mekim Pasova ol i kalabus insait long taun. Ami bilong Taitus i katim olgeta diwai long Judia bilong wokim banis i longpela inap olsem 7-pela kilomita na i raunim Jerusalem. Dispela i truim tok profet bilong Jisas, em i tok: “Bihain . . . ol birua bilong yu bai i kam hipim graun raunim bikpela banis bilong yu. Na ol bai i banisim yu tru long olgeta hap.”—Luk 19:43.
Em nau, bikpela hangre tru i kamap long Jerusalem. Sampela lain i holim bainat na i go insait long haus bilong ol man i dai pinis o ol i wok long i dai, na ol i kisim olgeta samting bilong ol. Wanpela meri i hangre nogut tru na em i kilim i dai liklik pikinini bilong em na kaikai, na dispela i truim tok profet olsem: “Taim ol birua i kam raunim ol taun bilong yupela na pait i stap, bai yupela i sot olgeta long kaikai na bai yupela i kilim na kaikai ol pikinini God, Bikpela bilong yumi, i givim long yupela.”—Lo 28:53-57.
Orait ol Rom i banisim Jerusalem inap 5-pela mun na nau ol i kisim taun. Ol i kisim olgeta gutpela samting i stap insait long taun na long tempel na nau ol i kukim taun wantaim tempel long paia na brukbrukim na tromoi olgeta ston i go daun. (Daniel 9:26) Inap olsem 1,100,000 manmeri ol i dai, na ol i salim 97,000 i go kalabus olsem wokboi nating.b (Lo 28:68) I no gat sampela Juda moa i stap long Judia. Tru tumas, em wanpela bikpela bagarap tru i bin painim Judia, winim olgeta bagarap paslain long dispela, na em i kamapim bikpela senis tru long ol wok politik, na lotu, na ol pasin i bosim sindaun bilong ol Juda.c
Orait, ol Kristen i stap long Pela ol i givim bikpela tenkyu tru long God, em i bin kisim bek ol na ol i stap gut. Ol i bilip long ol tok profet bilong Baibel na dispela i bin lukautim laip bilong ol!
Taim yumi tingim ol dispela samting i bin kamap bipo, yumi wan wan i mas askim yumi yet: ‘Mi gat kain bilip em bai lukautim laip bilong mi long taim bilong bikpela hevi tru klostu nau bai kamap? Mi stap olsem man o meri bilong “bilip na kisim laip”?’—Hibru 10:39; KTH 7:14.
[Ol Futnot]
a Saveman Josifas bilong lain Juda em i tok ol Selot i ranim ol Rom inap 7-pela de na bihain ol i kam bek long Jerusalem.
b Wanpela buk i tok, wanpela long olgeta 7-pela 7-pela Juda i stap long ol hap Rom i bosim, ol i dai long dispela taim.
c Judaman Alfred Edersheim, em wanpela saveman bilong Baibel, em i tok: ‘Dispela hevi i bin painim Israel em i bikpela hevi tru, winim olgeta taim nogut i bin kamap long en long bipo, na i winim olgeta pait nogut i kamap long en long bihain.’
[Sat long pes 9]
Ol Hap Bilong Mak i Kamap Tru Long Taim Bilong Ol Aposel
OL BIKPELA PAIT:
Gol (39-40 C.E.)
Not Afrika (41 C.E.)
Briten (43, 60 C.E.)
Amenia (58-62 C.E.)
Ol pait insait long Judia yet (50-66 C.E.)
OL BIKPELA GURIA:
Rom (54 C.E.)
Pompei (62 C.E.)
Esia Maina (53, 62 C.E.)
Krit (62 C.E.)
BIKPELA HANGRE:
Rom, Grik, Isip (c. 42 C.E.)
Judia (c. 46 C.E.)
OL BIKPELA SIK:
Babilonia (40 C.E.)
Rom (60, 65 C.E.)
OL PROFET GIAMAN:
Judia (c. 56 C.E.)
[Mep/Piksa long pes 10]
(Bilong save ol dispela rait i stap we long pes, lukim buk o magasin)
Ami Bilong Rom i Mekim Pait Long Palestain, 67-70 C.E.
Tolemes
Raunwara Galili
Pela
PEREA
SAMARIA
Jerusalem
Raunwara Detsi
JUDIA
Sisaria
[Kredit Lain]
Map only: Based on maps copyrighted by Pictorial Archive (Near Eastern History) Est. and Survey of Israel
[Piksa long pes 11]
‘Ol birua bilong yumi, narapela i bagarapim narapela long han bilong ol yet.’—Vespesian
[Ol Piksa long pes 11]
Long 70 C.E., ol ami bilong Rom i bagarapim Jerusalem
[Ol Piksa Kredit Lain long pes 11]
Relief: Soprintendenza Archeologica di Roma; Vespasian: Bildarchiv Preussischer Kulturbesitz/Art Resource, NY