Bihainim Raun Bilong Pol i Go Long Beria
Wok tupela misineri i mekim i kamap gutpela tru, na planti manmeri i kisim bilip. Tasol bihain wanpela bikpela lain manmeri i birua long tupela. So ol brata i kamapim wanpela disisen. Ol i tingim wanem samting ol i mas mekim bilong helpim nupela kongrigesen na laip bilong tupela misineri. Tupela i mas lusim dispela hap wantu, na ol i mas go long biknait. Olsem na long dispela rot Pol na Sailas i bin ranawe lusim taun Tesalonaika long 50 C.E. samting. Ol i wokabaut i go long neks hap ol bai autim tok long en—em long Beria.
TAUN Beria (Véroia) i stap long hap is bilong as bilong maunten Bermios. Beria i stap 65 kilomita saut-wes long Tesalonaika na 40 kilomita longwe long solwara Ijien. Long hap saut long Beria, maunten Olimpus i stap, em ples we ol stori nating i tok ol god bilong ol Grik i sindaun long en.
Ol man i save stadi long Baibel i tingim Beria, long wanem, em long dispela hap Pol i bin autim tok na planti manmeri i kamap Kristen. (Aposel 17:10-15) Yumi laik bihainim raun bilong Pol na skelim ol samting i bin kamap long dispela taun.
Long Bipo
Ol man i no klia gut long wanem taim Beria i bin kamap wanpela taun. Ol i ting sampela lain Frigia i bin sindaun long dispela hap pastaim, na bihain ol Masedonia i rausim ol long 600 B.C.E. samting. Tri handet yia bihain, Masedonia i kisim planti samting taim Bikpela King Aleksander i pait na daunim planti kantri. Ol i sanapim ol bikpela haus na ol bikpela banis, na ol haus lotu bilong Sus, Artemis, Apolo, Atina, na sampela narapela god bilong ol Grik.
Wanpela buk i stori olsem insait long planti handet yia, Beria i stap wanpela “bikpela taun long dispela hap na long olgeta hap not bilong Grik.” Taun i kisim biknem taim laspela lain king bilong Masedonia i bosim dispela hap, em ol king bilong lain Antigonus (306-168 B.C.E.). Bihain Rom i daunim ol.
Wanpela buk (Encyclopædia Britannica) i tok taim ol Rom i pait na daunim King Filip namba 5 long 197 B.C.E., ‘Masedonia i no bosim moa dispela hap na Rom i kamap nambawan strongpela gavman long hap bilong isten Mediterenian.’ Long 168 B.C.E., long Pidna, em hap i stap sampela kilomita saut long Beria, wanpela jeneral bilong Rom i pait na daunim laspela king bilong Masedonia bilong bipo, em Persus. Olsem Baibel i bin tok profet long en, Rom i daunim na kisim ples bilong Grik olsem nambawan strongpela gavman. (Daniel 7:6, 7, 23) Bihain long dispela pait, Beria i go pas long ol narapela taun long givim ol yet long han bilong Rom.
Fifti yia samting paslain long taim bilong Jisas, Masedonia i kamap hap bilong pait taim ami bilong Pompei na ami bilong Julius Sisar i pait. Long dispela taim hetkota na ami bilong Pompei i stap klostu long Beria.
Stap Gut Aninit Long Ol Rom
Long taim bilong Pax Romana, o Gutaim Bilong Ol Rom, Beria i gat ol strit ol i wokim long ston na i gat ol traipela pos ston i stap arere long ol strit. Taun i gat ol ples waswas, ol haus piksa, ol laibreri na ol hap bilong lukim ol pait bilong ol gladieta, em ol man i save pait inap wanpela i kilim narapela i dai. Ol i kisim wara bilong dring long ol paip wara, na i gat ol baret aninit long graun we wara bilong ren i ron long en. Beria i kisim biknem long sait bilong wok bisnis. Ol bisnisman, ol atis bilong wokim piksa samting, na ol man bilong pilai spot i save kam long taun na ol man i gat laik long lukim ol dispela pilai samting, ol tu i save kam. Ol man bilong ol narapela hap inap painim haus lotu bilong ol we ol inap mekim lotu bilong ol yet. Yes, long dispela taun i gat olgeta kain kain lotu em ol man i stap aninit long Rom i save mekim.
Long Beria ol i save lotuim ol empera bilong Rom, em ol i dai pinis. Ol Beria i no kirap nogut long pasin bilong lotuim ol empera, long wanem, paslain long dispela taim ol i bin lotuim Bikpela King Aleksander olsem wanpela god. Wanpela buk bilong ol Grik i tok: “Ol Grik i save lotuim ol king taim ol i stap laip, olsem na ol Grik i stap long hap is bilong Gavman Rom ol i amamas long mekim lotu long ol empera bilong Rom . . . Long ol koin i gat piksa bilong empera i makim em olsem wanpela god, na em i werim hat king i gat lait i sut long en. Ol bai beten long em na mekim ol singsing bilong lotu long em, wankain olsem ol i save mekim long wanpela god.” Ol i bin sanapim ol alta na ol tempel, na ol i wokim ol sakrifais long em. Ol empera tu i save go long ol dispela bung bilong lotu, na long ol dispela bung ol man i resis long winim ol narapela long ol samting bilong spot, wokim piksa samting, na raitim ol stori.
Bilong wanem Beria i kamap ples bilong ol lotu haiden? Long wanem, lain Koinon bilong Masedonia i save bung long dispela hap. Ol man i insait long dispela lain i kam long ol narapela narapela taun bilong Masedonia. Dispela lain i save bung oltaim long Beria bilong toktok long ol samting bilong ol taun na bilong provins na ol i stap aninit long lukaut bilong Rom na ol i stretim ol dispela samting. Wanpela bikpela wok bilong ol Koinon em bilong lukautim ol bung bilong lotuim empera.
Ol samting i stap olsem long Beria taim Pol na Sailas i ranawe lusim Tesalonaika na kam kamap long Beria. Long dispela taim Rom i bin bosim Beria inap 200 yia pinis.
Gutnius i Go Kamap Long Beria
Pol i kirap mekim wok autim tok long Beria long haus lotu bilong ol Juda. Ol i harim tok o olsem wanem? Baibel i tok ol Juda i stap “long Beria ol i gutpela lain manmeri, na pasin bilong ol i winim tru pasin bilong ol Juda bilong Tesalonaika. Ol i harim tok bilong Pol, na ol i laikim tru. Na long olgeta de ol i save ritim na skelim tok i stap long buk bilong God, bilong ol i ken save, tok bilong Pol em i tru, o nogat.” (Aposel 17:10, 11) Ol i “gutpela lain,” olsem na ol i no strong long bihainim ol pasin tumbuna bilong ol. Maski tok ol i harim em i nupela long ol, ol i no kisim tingting kranki o kros. Ol i no sakim tok bilong Pol, nogat. Ol i putim gut yau na ol i no pasim tingting bilong ol na strong long holim wanpela tingting tasol.
Olsem wanem ol dispela Juda i bin save olsem tok Pol i lainim ol long en em i tru? Ol i skelim tok ol i harim wantaim samting ol inap bilip tru long en. Ol i wok strong long ritim gut Baibel. Saveman bilong Baibel, em Matthew Henry i tok: “Bilong strongim tok bilong em Pol i kamapim ol tok bilong Baibel. Em i kolim ol tok bilong Olpela Testamen bilong strongim tok em i mekim. Olsem na ol Beria inap kisim helpim long Baibel bilong ol. Ol inap opim Baibel na ritim ol skripsa Pol i kolim na ol tok i stap klostu long ol na skelim gut mining bilong dispela tok, na skelim wantaim ol narapela tok bilong Baibel. Na ol i ken skelim na kisim save olsem tok Pol i mekim long ol skripsa i stret na em i kirapim ol long bilipim tok em i mekim o nogat, na long dispela rot ol i wokim tingting bilong ol olsem ol i bilipim tok bilong em o nogat.”
Ol i no skelim wanpela taim tasol, nogat. Ol Beria i bin wok strong long skelim tok long olgeta taim. Ol i lusim sampela haptaim long olgeta de bilong mekim olsem, i no long de Sabat tasol.
Tingim ol samting i bin kamap long dispela pasin bilong ol. Planti Juda long Beria i bilipim dispela tok na ol i kamap Kristen. Sampela manmeri Grik, ating sampela em ol i bin kirap bihainim lotu bilong ol Juda, ol tu i bilip. Tasol i gat ol man i luksave long samting i wok long kamap. Taim ol Juda bilong Tesalonaika i kisim save long dispela samting, ol i kamap hariap long Beria bilong “paulim tingting bilong ol manmeri na mekim ol i kirap nogut.”—Aposel 17:4, 12, 13.
Ol i fosim Pol long lusim Beria, tasol em i mekim wok autim tok long ol narapela hap. Long dispela taim em i kalap long wanpela sip i go long Atens. (Aposel 17:14, 15) Tasol maski i olsem, em inap amamas long gutpela samting i kamap long wok em i bin mekim long Beria, em lotu Kristen i kamap long dispela taun. Na lotu Kristen i karim kaikai long nau tu.
Yes, i gat sampela manmeri yet long Beria (Véroia) husat i save “skelim gut olgeta tok” bilong Baibel na ol i “holimpas” ol tok i tru. (1 Tesalonaika 5:21) I gat tupela strongpela kongrigesen bilong ol Witnes Bilong Jehova long dispela taun na ol i wok long autim tok bilong Baibel long ol man olsem Pol i bin mekim. Ol i wok long painim ol man i gat gutpela bel na ol i toktok gut wantaim ol long ol tok bilong Baibel. Ol i larim tok bilong Baibel i wok strong long helpim ol man em ol i gat laik long save long Jehova, em i God tru.—Hibru 4:12.
[Mep long pes 13]
(Bilong save ol dispela rait i stap we long pes, lukim buk o magasin)
Hap bilong namba tu raun bilong Pol
MISIA
Troas
Neapolis
Filipai
MASEDONIA
Amfipolis
Tesalonaika
Beria
GRIK
Atens
Korin
AKAIA
ESIA
Efesus
RODES
[Piksa long pes 13]
Mani silva i gat piksa bilong Bikpela King Aleksander i makim em olsem wanpela god bilong ol Grik
[Kredit Lain]
Coin: Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.
[Piksa long pes 14]
Wanpela geit i go long hap bilong Beria (Véroia) we ol Juda i save sindaun long en
[Piksa long pes 15]
Wanpela olpela haus lotu bilong ol Juda i stap nau long Beria (Véroia)