Ol i Laikim Tru Tok Bilong God

OL BIKPELA tok ol man i mas harim, planti taim ol man i save tanim long ol kain kain tok ples bambai planti manmeri inap kisimgut ol dispela tok. Baibel, em Tok Bilong God, em i gat wanpela bikpela tok ol man i mas harim. Ol i bin raitim long bipo yet, tasol ol tok i stap long Baibel “ol i bin raitim bilong skulim yumi” na strongim bel bilong yumi na yumi ken wetim gutpela samting bai kamap bihain.​—Rom 15:4.

Baibel i gat nambawan gutpela tok i stap long en, winim ol narapela buk, olsem na yumi ken save i stret long em bai stap long planti tok ples. Kirap long bipo yet ol man i bin wok strong tru long tanim Baibel, maski sampela i bin kisim bikpela sik, o gavman i tambuim dispela wok o i tok long kilim i dai ol man i tanim Baibel. Bilong wanem ol i strong long mekim? Long wanem, ol i laikim tumas Tok Bilong God. Nau yumi ken kamapim stori bilong bikpela wok ol man i bin mekim bilong tanim tok bilong Baibel.

“Ol Inglan i Save Lain Gut Long Lo Bilong Krais Long Tok Inglis”

Taim mama i karim John Wycliffe long yia 1330 samting, ol i bin mekim ol tok bilong lotu long Inglan long tok Latin. Tasol ol man nating i bin mekim tok Inglis tasol. Ol i toktok wantaim long tok Inglis na beten long God long tok Inglis.

Wycliffe, em i wanpela pris Katolik, em i save gut long tok Latin. Tasol em i ting i no stret long mekim tok Latin bilong skulim ol man long Baibel, em tok ples ol lain i gat biknem tasol i mekim. Em i tok: “Bilong skulim ol man long ol lo bilong Baibel, yumi mas mekim long tok ples ol i save gut long en, long wanem, dispela tok ol i lainim em i tok bilong God.” Olsem na Wycliffe na ol poroman bilong em ol i bungim wanpela lain bilong tanim Baibel i go long tok Inglis. Ol i pinisim dispela wok insait long 20 yia samting.

Misin Katolik i no amamas long ol i tanim Baibel long narapela tok ples. Buk The Mysteries of the Vatican i stori long as na misin i nolaik tru long en: “Dispela i mekim na ol man nating inap skelim ol tok na pasin bilong lotu Kristen bilong pastaim wantaim ol tok na pasin bilong lotu Katolik long taim bilong ol yet . . . Ol i lukim klia tru olsem ol tok bilong Man Bilong Kamapim lotu Kristen i narapela kain tru long ol tok bilong [pop], em i bin putim em yet olsem nambatu bilong Krais.”

Pop Gregory Namba 11 i bin putim 5-pela tokaut i kotim Wycliffe long mekim dispela wok. Tasol Wycliffe i strong yet. Em i tok: “Ol Inglan i save lain gut long lo bilong Krais long tok Inglis. Moses i bin harim lo bilong God long tok ples bilong em yet, na ol aposel bilong Krais tu.” Long yia 1382 samting, klostu long taim Wycliffe i dai, lain bilong em i kamapim namba wan Baibel Inglis long ol man, em Baibel olgeta. Inap olsem 10-pela yia bihain, wanpela wanwok bilong Wycliffe i kamapim wanpela Baibel ol i bin stretim gut na i no hatwok long ritim.

Long dispela taim i no gat ol masin bilong prinim buk, olsem na ol i mas raitim olgeta wan wan manuskrip long han, em ol i mas wok inap 10-pela mun samting long mekim! Tasol misin i tingting planti tru long ol manmeri bai kisim Baibel, olsem na wanpela asbisop i tok, sapos wanpela man i ritim Baibel, ol bai rausim em long misin. Inap 40 yia samting bihain long taim Wycliffe i dai, kaunsil bilong pop i putim tok na ol pris i kamautim bodi bilong em long matmat na kukim ol bun bilong em long paia, na tromoi sit bilong paia i go long wara Swift. Tasol ol man i gat gutpela bel na i laik painim tok i tru bilong Baibel, ol i wok long painim rot bilong kisim Baibel bilong Wycliffe. Profesa William M. Blackburn i tok: “Ol i wokim planti Baibel moa bilong Wycliffe na planti man i kisim, na ol i givim long ol lain pikinini na tumbuna pikinini bilong ol.”

Wanpela Baibel Bilong Man Nating

Inap 200 yia bihain, ol man i no mekim moa tok Inglis olsem Wycliffe mekim. Wanpela yangpela man bilong autim tok bilong lotu long Bristol, em i bel hevi stret long planti man i no klia liklik long ol tok bilong Baibel. Wanpela taim dispela yangpela man, em William Tyndale, em i harim wanpela man i bin skul gut i tok, sapos yumi no gat ol lo bilong God, em i no nogut tumas, tasol sapos yumi no gat ol lo bilong Pop, em i nogut tru. Tyndale i tok, sapos God i larim em i mekim, em bai wokim rot bambai wanpela man nating i gat gutpela save long Baibel, winim dispela man i bin skul gut.

Wycliffe i bin tanim Baibel Latin Vulgate i go long tok Inglis na em i raitim ol tok bilong Baibel long han. Long 1524, Tyndale i lusim Inglan na i go long Jemani, na em i kirap tanim Baibel bilong tok Hibru na Grik bilong pastaim i go long tok Inglis, na bihain em i baim wanpela lain bilong prinim buk long Cologne long wokim sampela kopi bilong Baibel em i bin tanim. I no longtaim na ol birua bilong Tyndale i harim olsem em i bin tanim tok bilong Baibel, na ol i kirapim Kaunsil Bilong Cologne long putim lo olsem ol i mas kisim na bagarapim olgeta dispela Baibel.

Tyndale i ranawe i go long taun Worms, long Jemani, na em i kirapim gen wok bilong em. Bihain liklik ol kopi bilong Ol Skripsa Grik bilong Tyndale long tok Inglis, em i salim hait i go long Inglan. Insait long 6-pela mun, ol man i baim planti Baibel tru bilong Tyndale, olsem na kwiktaim ol bisop i bung na i putim tok long ol i mas kukim olgeta Baibel long paia.

Bilong pasim ol manmeri long ritim Baibel na pasim tok em Tyndale i autim, bisop bilong London i givim wok long Bikman Thomas More long raitim pas i sutim tok long Tyndale. More i bel nogut tru long Tyndale i senisim tok “sios” long Baibel na i raitim “kongrigesen,” na senisim tok “pris” na raitim “olpela man” o “elda.” Ol dispela tok i daunim namba bilong pop na daunim pasin olsem lain pris i narapela kain long ol man nating bilong lotu. Na Thomas More i sutim tok long Tyndale i bin tanim tok Grik a·gaʹpe olsem “pasin laikim” na i no tanim olsem “marimari.” Buk If God Spare My Life i tok: “Dispela kain tingting tu inap bagarapim Sios, long wanem, Sios i save kisim planti mani long lain bilong en long rot bilong ol kontribiusen, na mani bilong kirapim pop long sotim taim bilong ol sinman i stap long klinpaia, na mani ol i save givim bilong wokim rot bilong ol long go long heven taim ol i dai.”

Thomas More i wok long strongim pasin bilong kukim long paia “ol man i lusim bilip.” Dispela i mekim na ol i holim Tyndale na pasim nek bilong em na pasim em long pos na kukim em long paia, long Oktoba 1536. Bihain ol i katim nek bilong Thomas More taim king i no amamas moa long em. Tasol long 1935, Misin Katolik i makim em olsem wanpela santuman, na long yia 2000, Pop John Paul Namba 2 i givim biknem long More na makim em olsem santuman bilong ol lain politik.

Ol i no givim biknem long Tyndale. Tasol klostu long taim em i dai, pren bilong em Miles Coverdale i bungim ol hap hap bilong Baibel em Tyndale i bin tanim, na em i wokim Baibel olgeta​—em i namba wan Baibel ol i bin tanim long ol tok ples bilong pastaim tru i go long tok Inglis! Nau olgeta man nating ol inap ritim Tok Bilong God. Tasol olsem wanem long Baibel long ol narapela tok ples?

“I No Inap Tru”

Maski famili na ol pren i no orait long en, Robert Morrison, em wanpela misineri bilong Inglan, em i gat strongpela laik tru long kamapim wanpela Baibel long tok Saina, olsem na long 1807 em i kalap long sip na i go long Saina. Wok bilong em long tanim Baibel i gat hatwok tru long en. Charles Grant, em dairekta bilong Is India Kampani long dispela taim, em i tok, “I luk olsem em bai i no inap tru long mekim dispela wok.”

Taim Morrison i kam kamap pinis, em i kisim save olsem, i tambu long ol Saina i skulim ol man bilong ol narapela kantri long tok Saina. Bilong lukautim em yet wantaim ol man i orait long skulim em long dispela tok ples, inap sampela hap taim Morrison i stap insait long haus tasol. Wanpela ripot i tok, “em i stadi inap tupela yia pinis na em inap mekim tok ples Mandarin na sampela narapela liklik tok ples, na em inap rit na rait” long tok Mandarin. Long dispela taim, king i putim lo i tok, husat man i wokim ol buk Kristen, ol i mas kilim em i dai. Tasol maski dispela tambu i stap, long Novemba 25, 1819, Morrison i pinisim wok bilong tanim Baibel olgeta i go long tok Saina.

I kam inap long 1836, ol i bin prinim long tok Saina olsem 2,000 kopi bilong Baibel olgeta, na 10,000 Baibel bilong Ol Skripsa Grik, na 31,000 kopi bilong ol hap hap bilong Baibel. Pasin bilong laikim tru Tok Bilong God i mekim na samting i luk olsem ol “i no inap tru” long mekim, em i kamap.

Baibel Insait Long Pilo

Tupela wik bihain long taim ol i marit long Februeri 1812, wanpela misineri bilong Amerika, em Adoniram Judson, na meri bilong em Ann, ol i kisim sip i go long ol hap i longwe, na bihain ol i sindaun long kantri Bema long 1813.a Kwiktaim tupela i kirap long lainim tok Bema, em wanpela tok ples i hatwok tru long lainim. Tupela i lain i go inap sampela yia, na Judson i tok: “Mipela i kisim nupela tok ples bilong wanpela lain i stap long wanpela longwe hap tru, na ol tingting bilong ol i narapela kain tru long tingting bilong mipela . . . Mipela i no gat wanpela buk dikseneri, na i no gat man bilong tanim tok na kamapim klia wanpela hap tok long mipela.”

Maski dispela tok ples i gat hatwok long en, Judson i no les. Em i pinisim wok bilong tanim Ol Skripsa Grik bilong Baibel long Jun 1823. Bihain, pait i kirap long Bema. Gavman i ting em i bin kam long Bema bilong lukstil long ol samting bilong kantri, olsem na ol i kalabusim em na pasim ol ain olsem hankap long lek na pasim i go long pos na bai em i no inap wokabaut liklik. Long 1853, Francis Wayland i raitim stori bilong Judson long wanpela buk na i tok: “Taim ol i larim Mista Judson na meri bilong em i bung na toktok wantaim long tok Inglis, namba wan samting em i askim meri long en em long manuskrip bilong Nupela Testamen em i bin tanim.” Meri i tingting planti, nogut dispela manuskrip Judson i bin planim long graun aninit long haus i bagarap, olsem na em i kisim na putim insait long wanpela pilo na samapim na em i kisim i kam long man bilong em long haus kalabus. Maski i gat hatwok tru long lukautim manuskrip, em i stap gut na i no bagarap.

Judson i stap planti mun long kalabus na bihain ol i larim em i go. Tasol amamas bilong em i no stap longtaim. Long dispela yia yet, bikpela sik fiva i kisim Ann, na insait long sampela wik tasol em i dai. Sikspela mun bihain, pikinini meri bilong em, Maria, em i gat 2-pela krismas tasol, em i dai long wanpela sik i no gat rot long stretim. Bel bilong Judson i bagarap stret, tasol em i kirap mekim gen wok bilong em. Em i pinisim wok bilong tanim Baibel olgeta long 1835.

Yu Save Laikim Tru Tok Bilong God?

Pasin bilong laikim tru Tok Bilong God olsem ol dispela man bilong tanim Baibel i bin kamapim, em i no nupela samting. Long Israel bilong bipo, man bilong raitim song i mekim singsing long God Jehova olsem: “Mi laikim tru lo bilong yu. Mi save tingting long en long san na long nait.” (Song 119:97) Baibel i no wanpela buk nating ol man i amamas long ritim, nogat. Em i gat wanpela bikpela tok long en. Yu save tingting oltaim long Tok Bilong God na ritim long olgeta de? Sapos yu mekim olsem na yu wok strong long bihainim ol tok yu lainim, ‘God bai i mekim wok bilong yu i kamap gutpela tru.’​—Jems 1:25.

[Futnot]

[Rait long pes 8]

“Ol Inglan i save lain gut long lo bilong Krais long tok Inglis.”​—JOHN WYCLIFFE

[Ol Piksa long pes 9]

William Tyndale na wanpela pes bilong Baibel Tyndale

[Kredit Lain]

Tyndale: From the book The Evolution of the English Bible

[Ol Piksa long pes 10]

Robert Morrison na Baibel em i bin tanim long tok Saina

[Ol Kredit Lain]

In the custody of the Asian Division of the Library of Congress

Robert Morrison, engraved by W. Holl, from The National Portrait Gallery Volume IV, published c.1820 (litho), Chinnery, George (1774-​1852) (after)/Private Collection/Ken Welsh/The Bridgeman Art Library International

[Ol Piksa long pes 11]

Adoniram Judson na Baibel em i bin tanim long tok Bema

[Kredit Lain]

Judson: Engraving by John C. Buttre/Dictionary of American Portraits/Dover

[Ol Piksa Kredit Lain long pes 8]

Wycliffe: From the book The History of Protestantism (Vol. I); Bible: Courtesy of the American Bible Society Library, New York