“Long Taim Herot i Stap King”
KING Herot bilong Judia i laik kilim i dai liklik pikinini Jisas, olsem na em i salim sampela man i go bilong kilim i dai olgeta liklik boi long Betlehem. Ol stori bilong bipo i kolim planti samting i bin kamap “long taim Herot i stap king,” na dispela i helpim yumi long save long sampela samting bilong i stap na wok bilong Jisas.—Matyu 2:1-16.
Bilong wanem Herot i laik kilim Jisas i dai? Na taim mama i karim Jisas, bilong wanem ol Juda i bin i gat wanpela king, tasol taim Jisas i dai, Pontius Pailat bilong Rom i bosim ol? Bilong save long ol samting Herot i bin mekim long bipo, na bilong kliagut long as na Herot i bikpela samting long ol man bilong ritim Baibel, yumi mas stori long ol samting i bin kamap planti yia paslain long taim mama i bin karim Jisas.
Resis Long Kisim Wok King Long Judia
Namel long yia 200 na 150 B.C.E., Judia i stap aninit long ol lain king bilong Selukus bilong Siria, em wanpela bilong fopela lain king i bin kamap taim gavman bilong Bikpela King Aleksander i bruk. Tasol long 168 B.C.E. samting, king bilong Siria i laik daunim lotu bilong Jehova na kamapim lotu bilong Sus long tempel bilong ol Juda long Jerusalem, olsem na ol Juda i bikhet, na lain bilong Makabi i go pas long ol bilong mekim pait. Ol Makabi, olsem lain Hasmon, ol i bosim Judia kirap long yia 142 B.C.E. i go inap 63 B.C.E.
Long 66 B.C.E., tupela prins bilong lain Hasmon, em Hirkanus Namba 2 na brata bilong em Aristobulus, ol i pait long kisim wok king. Pait i kirap insait long kantri, na tupela wantaim i singaut long kisim helpim long Pompei, em wanpela jeneral bilong Rom i stap long Siria. Pompei i amamas long insait long dispela samting.
Ol Rom i wok long kisim ol ples long hap Is, na long dispela taim ol i bosim bikpela hap bilong Esia Maina. Tasol sampela king long Siria i no gat strong, na ol i larim ol man i bikhet nabaut na pait, na dispela i laik bagarapim bel isi ol Rom i laik kamapim long hap Is. Olsem na Pompei i bin go insait long pait bambai em i ken kisim na bosim Siria.
Bilong stretim kros pait bilong tupela brata bilong lain Hasmon, Pompei i helpim Hirkanus, na long 63 B.C.E., ol Rom i go insait long Jerusalem na putim Hirkanus i stap king. Tasol Hirkanus i no inap bosim kantri long laik bilong em yet, nogat. Ol Rom i kam insait pinis na ol i no laik lusim strong bilong ol long bosim dispela hap. Hirkanus i kamap nambatu king na em i mas bihainim laik bilong ol Rom yet na stap aninit long ol bambai em i ken holim wok king. Em i ken bosim ol wok samting bilong ples long laik bilong em yet, tasol bilong bosim ol wok long narapela hap, em i mas bihainim tok bilong Rom.
Herot i Kamap Strong
Hirkanus em i wanpela king i no gat strong. Tasol Antipater, em wanpela man Idumea na papa bilong King Herot, em i helpim Hirkanus. Antipater i gat strong bilong stiaim wok king. Em i no larim sampela bikhetlain Juda i kisim strong bilong bosim kantri, na i no longtaim na em yet i bosim Judia. Em i helpim Julius Sisar long mekim pait long ol birua bilong em long Isip, na bilong praisim Antipater, ol Rom i givim namba long em long lukautim sampela bikpela wok bilong bosim kantri. Antipater i makim tupela pikinini man bilong em, em Fasal na Herot, olsem gavena bilong Jerusalem na Galili.
Antipater i skulim tupela pikinini olsem, sapos ol i laik bai wok bilong ol i kamap gutpela, Rom i mas orait long en. Herot i tingim gut dispela tok. Long olgeta wok em i bin mekim, em i tingim laik bilong ol Rom, na laik bilong ol Juda tu husat i stap aninit long em. Save bilong em long stretim gut ol wok na mekim wok jeneral i helpim em. Taim Herot i gat 25 krismas, em i kamap gavena na em i wok strong long rausim ol lain raskol long hap em i bosim, olsem na kwiktaim ol Juda na ol Rom i kirap laikim em.
Ol birua bilong Antipater i givim marasin nogut long em na em i dai long 43 B.C.E., na nau Herot i kamap nambawan strongpela man long Judia. Tasol em i gat ol birua. Ol bikman bilong Jerusalem i ting em i bin kisim namba bilong em long rot bilong mekim pasin giaman, na ol i laik kirapim Rom long rausim em long dispela wok. Tasol ol i no inap. Rom i tingim yet Antipater, na i amamas long save bilong pikinini bilong em long mekim wok.
Em i Kamap King Bilong Judia
Inap 20 yia samting paslain long dispela, planti man i bel nogut long pasin bilong Pompei long stretim kros bilong tupela prins bilong lain Hasmon long husat bai stap king. Lain i helpim Aristobulus ol i lus, na planti taim ol i bin traim long kisim bek strong bilong bosim kantri. Ol birua bilong Rom, em ol Partia, i helpim lain i helpim Aristobulus na long 40 B.C.E., ol i win. Pait i stap insait long Rom na ol samting i paul nabaut, na nau ol i go pait long Siria, daunim Hirkanus, na makim wanpela bilong lain Hasmon long kamap king, em man i birua long Rom.
Herot i ranawe i go long Rom na ol i mekim gut long em. Ol Rom i laik rausim ol Partia long Judia na ol bai bosim gen kantri long rot bilong wanpela king ol yet i orait long en. Ol i mas i gat wanpela man husat inap helpim ol, na ol i tingim Herot em rait man long mekim olsem. Olsem na Gavman Rom i putim Herot olsem king bilong Judia. Bilong holim strong wok king bilong em, Herot i mas mekim ol samting bilong soim olsem em i bihainim pasin bilong ol Rom, olsem na em i go pas long wanpela lain i mats na i lusim Haus Gavman na i go long tempel bilong Jupita, na em i mekim ofa long ol god haiden.
Ol ami bilong Rom i helpim Herot na em i daunim ol birua bilong em long Judia na i strongim wok king bilong em. Em i bekim nogut tru long ol lain i bin birua long em. Em i pinisim ol Hasmon na ol Juda i gat biknem em ol i bin helpim ol birua, na em i pinisim tu ol narapela husat i no laikim wanpela pren bilong ol Rom i bosim ol.
Herot i Strongim Wok King Bilong Em
Long 31 B.C.E., Oktavius i kamap king bilong ol Rom taim em i daunim Mak Antoni long Aktium. Inap longtaim pinis Herot i stap pren bilong Mak Antoni na nau em i save, ol Rom bai tingting nogut long em long dispela. Olsem na kwiktaim em i toksave long Oktavius olsem em bai stap gut long em. Orait Oktavius i strongim namba bilong Herot olsem king bilong Judia na i makim sampela hap moa bilong em long bosim.
Long ol yia bihain, Herot i wok long strongim hap em i bosim na kamapim ol gutpela samting long en, em i mekim Jerusalem i kamap ples bilong ol pasin Grik. Em i kirapim ol bikpela wok—em i wokim ol haus king, biktaun Sisaria i stap long pasis, na ol nupela naispela bilas bilong tempel bilong Jerusalem. Tasol nambawan tingting bilong em na as bilong strong bilong em, em pasin bilong stap pren bilong Rom.
Herot i bosim olgeta samting long Judia na em i stap nambawan bos. Na em i makim husat man em yet i laikim bilong kamap hetpris.
Jeles na Kilim i Dai Ol Man
I stap bilong Herot i gat planti hevi. Em i gat 10-pela meri, na planti bilong ol i laik bai wanpela pikinini man bilong ol yet i kamap king taim Herot i dai. Ol kain kain tok i kamap insait long haus king na dispela i kirapim Herot long tingting nogut long ol man na mekim nogut long ol. Em i jeles, olsem na em i tokim ol man long kilim i dai feiveret meri bilong em, em Mariamne, na bihain em i tokim ol long pasim nek bilong tupela pikinini man bilong Mariamne na ol i dai, long wanem, em i bin harim olsem ol i pasim tok long bagarapim em. Stori bilong Matyu long bagarap i bin painim planti pikinini long Betlehem i stret wantaim pasin bilong Herot na strongpela tingting bilong em long pinisim olgeta man i gat tingting long daunim em na kamap king.
Sampela i tok, Herot i save olsem planti man i no laikim em, olsem na em i pasim tok long bel olsem taim em i dai, olgeta lain bilong kantri i mas krai sori long em, na ol i no ken amamas. Bilong inapim dispela laik, em i arestim olgeta man Juda i gat biknem na i tokim ol man long kilim olgeta i dai long taim ol i tokaut long dai bilong em. Tasol taim em i dai, ol i no mekim olsem.
Ol Lain Bihain Long Herot
Taim Herot i dai, Rom i makim Arkelaus long senisim papa bilong em na kamap king bilong Judia, na tupela narapela pikinini man bai stap prins na bosim sampela hap—Antipas bai bosim Galili na Perea, na Filip bai bosim Ituria na Trakonitis. Ol lain Arkelaus i bosim na ol lain Arkelaus i stap aninit long ol, ol i no laikim em. Em i stap king inap tenpela yia na i no mekim gutpela wok, na nau ol Rom i rausim em na putim wanpela gavena ol yet i makim, em man paslain long Pontius Pailat. Orait Antipas—em Luk i kolim em Herot—na Filip ol i wok yet long bosim ol hap bilong ol. Em ol dispela lain politik i bin stap long taim Jisas i kirap mekim wok autim tok.—Luk 3:1.
King Herot i gat save long mekim wok politik na em i wanpela kilman, na nambawan wok nogut tru bilong em i bin kamap long taim em i laik kilim i dai liklik pikinini Jisas. Taim ol man bilong ritim Baibel i skelim i stap na ol wok samting bilong Herot, dispela bai helpim ol long save gut long ol bikpela samting i bin kamap long dispela taim bipo, na olsem wanem ol Rom i kamap bikman bilong ol Juda, na ol samting i bin kamap paslain liklik long i stap na wok bilong Jisas long graun.
[Mep long pes 15]
(Bilong save ol dispela rait i stap we long pes, lukim buk o magasin)
Palestain na ol hap klostu long en long taim bilong Herot
SIRIA
ITURIA
GALILI
TRAKONITIS
Raunwara Galili
Wara Jordan
Sisaria
SAMARIA
PEREA
Jerusalem
Betlehem
JUDIA
Raunwara Detsi
IDUMEA
[Ol Piksa long pes 13]
Herot em i wanpela bilong ol king i bin bosim Judia insait long 2 handet yia paslain long taim Jisas i mekim wok autim tok