Yu Save Long Dispela?
Ol hetman bilong lotu Juda long taim bilong Jisas i gat wanem tingting long ol man nating?
▪ Long taim bilong ol aposel, ol bikman na ol hetman bilong lotu long Israel ol i nolaik tru long ol man i kisim liklik skul tasol o i no bin skul. Ol Farisi i tok: “Dispela lain em ol i no save long Lo, ol i lain bilong bagarap tasol.”—Jon 7:49.
Sampela buk em ol i no hap bilong Baibel i soim olsem ol man i gat biknem i save kolim ol manmeri husat i no bin skul olsem ʽam ha·ʼaʹrets, o “ol manmeri bilong graun.” Pastaim tru, dispela em i wanpela tok i soim rispek long ol manmeri bilong wanpela ples. Em i makim ol rabisman, ol man nating, na tu, ol man i gat biknem na namba.—Stat 23:7; 2 King 23:35; Esekiel 22:29.
Tasol long taim bilong Jisas, ol i bin yusim dispela tok bilong makim ol man em ol i no save gut long Lo Bilong Moses o ol man i no bihainim olgeta liklik liklik pasin bilong ol tisa bilong lotu. Buk Misna (em sampela rait i stap olsem as bilong Talmut) i givim tok lukaut olsem ol man i no ken go stap long haus bilong ol ʽam ha·ʼaʹrets. Buk The Encyclopedia of Talmudic Sages i tok, saveman Rabai Meir, em i stap long yia 150 C.E. samting, i bin skulim ol man olsem: “Taim wanpela man i givim pikinini meri bilong em i go maritim wanpela am ha’aretz, orait i olsem dispela man i taitim han lek bilong pikinini meri na putim em long ai bilong wanpela laion, na laion bai krungutim em paslain long em i kaikaim em olgeta.” Buk Talmut i kamapim tok bilong narapela rabai husat i bin tok “ol man i no skul ol i no inap kirap bek.”
Wanem mining bilong dispela nem Sisar olsem i stap long Baibel?
▪ Sisar em nem Rom bilong famili bilong Gaius Julius Sisar, em ol i bin makim em i kamap bikman bilong Rom long yia 46 B.C.E. Sampela empera bilong Rom i kamap bihain long em, ol i tok ol i gat rait long kisim nem Sisar. Na 3-pela Sisar em Baibel i stori long ol—em Ogastus, Taiberius, na Klodius—ol tu i kisim dispela nem.—Luk 2:1; 3:1; Aposel 11:28.
Long 14 C.E., Taiberius i kamap empera na em i stap hetman insait long dispela haptaim we Jisas i mekim wok bilong em long graun. Olsem na em i dispela Sisar husat i bosim ol man taim Jisas i bekim tok bilong sampela man long pasin bilong baim takis. Jisas i tok: “Ol samting bilong Sisar, givim long Sisar, na ol samting bilong God, givim long God.” (Mak 12:17) Yumi ken save olsem taim Jisas i mekim dispela tok, em i no tingim tasol Taiberius, nogat. Dispela tok “Sisar” i makim gavman olgeta.
Long 58 C.E. samting, taim ol i mekim kot i no stret long aposel Pol, em i mekim wok long rait bilong em olsem wanpela man Rom na em i apil long Sisar. (Aposel 25:8-11) Taim Pol i mekim olsem, em i laik nambawan kot bilong Rom i mas harim kot bilong em, na i no olsem em i askim Niro yet husat i stap empera long dispela taim long harim kot bilong em.
Dispela famili nem Sisar i pas tru wantaim nambawan wok bos, olsem na maski wok bos bilong famili bilong Sisar i pinis, dispela nem Sisar i stap yet olsem biknem.
[Piksa long pes 29]
Silva denarius i gat piksa bilong Taiberius