Ol Stori Bilong Baibel i Stret o Nogat?
“MI TOK tru. Mi no giaman.” Wanpela man bilong raitim Baibel i tok olsem long yangpela poroman bilong em. (1 Timoti 2:7) Ol kain tok olsem long ol pas bilong Pol long Baibel i givim hatwok long ol man i save glasim ol tok bilong Baibel bilong painim sampela popaia bilong en.a Pol i bin raitim ol pas long Baibel inap olsem 1,900 yia samting bipo, tasol long dispela taim na i kam inap long nau, i no gat wanpela man inap painim sampela popaia long tok bilong ol dispela pas.
Narapela man bilong raitim Baibel, em Luk, em tu i tok, em i wok strong long raitim ol tok i stret tasol. Em i raitim stori bilong Jisas na bihain em i raitim hap bilong Baibel ol i kolim Wok Bilong Ol Aposel. Em i tok: “Mi bin wok longpela taim long askim gut long as bilong dispela olgeta samting. Nau mi raitim stret tasol, olsem ol dispela samting i bin kamap.”—Luk 1:3.
Ol i Tokaut Olsem Tok Bilong Baibel i Stret
Inap olsem wan handet yia bipo, ol man bilong glasim tok bilong Baibel ol i tok, ol stori bilong Luk long ol samting i bin kamap bipo i no stret, na ol kain stori olsem long hap bilong Aposel em stori nating ol man yet i kamapim 200 yia samting bihain long Krais. Wanpela man bilong painim ol samting bilong bipo (William Mitchell Ramsay), pastaim em tu i bilip olsem. Tasol bihain em i skelim ol nem na ples em Luk i kolim, na bihain em i tokaut olsem: “Isi isi mi kisim save olsem: Long planti samting ol dispela stori i stret tasol.”
Taim Ramsay i raitim dispela tok, ol man i glasim yet sampela stori bilong Luk long ol taun olsem Aikoniam na Listra na Derbe. Long tok bilong Luk, i olsem Aikoniam i longwe long Listra na Derbe, em “tupela taun bilong distrik Likonia.” (Aposel 14:6) Tasol piksa bilong mak bilong graun i makim olsem Listra i klostu long Aikoniam—em i no klostu long Derbe. Sampela man bilong raitim ol stori bilong bipo ol i tok, Aikoniam i insait long distrik Likonia. Olsem na sampela man i gat tok long ol stori bilong Luk, long wanem, em i no bin tok olsem.
Orait, long yia 1910 Ramsay i painim wanpela ston namel long ol brukpela haus samting bilong Aikoniam, na ol rait long dispela bikpela ston i makim olsem tok ples bilong ol lain bilong dispela taun em Frigia, tasol pastaim ol i ting em tok ples Likonia. Wanpela saveman (Merrill Unger) i tok long buk bilong em, ‘Planti ol narapela rait ol i painim long Aikoniam i kamapim klia olsem ol Frigia i bin i stap long Aikoniam.’ (Archaeology and the New Testament) Long taim bilong Pol, ol Aikoniam i bihainim pasin bilong ol Frigia, tasol long ol “taun bilong distrik Likonia” ol i mekim “tok ples bilong Likonia.”—Aposel 14:6, 11.
Na sampela man i glasim wanpela tok Grik Luk i mekim bilong makim ol hetman bilong taun Tesalonaika. (Aposel 17:6) Tasol long ol rait bilong ol Grik bipo ol i no bin kolim dispela tok. Orait, bihain ol i painim wanpela hap banis long dispela taun Tesalonaika i gat nem bilong ol hetman bilong ples, na rait i kolim dispela tok Luk i bin mekim bilong makim ol dispela hetman. Olsem na wanpela buk (Expository Dictionary of Old and New Testament Words, bilong W. E. Vine) i tok, dispela tok Luk i kolim bilong makim ol hetman, em i stret.
Luk i Raun Long Sip
Ol man i gat save long raun long solwara ol i glasim gut stori bilong Luk long Aposel sapta 27 i stori long em wantaim Pol i raun long sip na sip i bagarap long wesan i stap namel long solwara. Luk i tok, strongpela win long hap not i kirap taim sip i stap klostu long ailan Kauda, na ol boskru i pret, nogut win i tromoi sip i go long wesan i stap namel long solwara klostu long Afrika. (Aposel 27:14, 17) Tasol ol i stiaim gut sip i go lusim Afrika na i go long hap wes. Strongpela win i mekim yet na bihain sip i go antap long wanpela hap wesan i stap namel long solwara klostu long ailan Malta. Ran bilong sip i kam inap long dispela hap i olsem 870 kilomita. Ol saveman i tok, long taim bilong bikpela win olsem, wanpela bikpela sip i mas ran inap 13 de samting bilong kamap long dispela hap. Ol i wanbel wantaim tok bilong Luk, em i tok, long namba 14 de sip i pas long wesan na i bagarap. (Aposel 27:27, 33, 39, 41) Wanpela man i gat save long ranim sip (James Smith) em i skelim gut dispela stori bilong Luk na em i tok, ‘Dispela i stori bilong ol samting i kamap tru, na man bilong raitim em yet i insait long ol dispela samting i bin kamap. Sapos man i no bin stap long dispela sip long dispela taim, em i no inap raitim stret dispela stori; tasol olgeta tok bilong dispela stori i stret wantaim.’
Olsem na sampela tisa bilong lotu i bilip olsem ol stori bilong Nupela Testamen long ol samting i bin kamap bipo i stret. Tasol olsem wanem long ol stori bilong Olpela Testamen? Planti pris pasto i tok, sampela stori bilong en i no bin kamap tru. Tasol long nau ol i painim pinis planti samting olsem ol dispela stori i makim, na yumi ken save ol dispela stori i stret. Orait, nau yumi ken stori long sampela taun bilong strongpela kantri Asiria bilong bipo em ol i painim pinis.
[Ol Futnot]
a Lukim tu Rom 9:1; 2 Korin 11:31; Galesia 1:20.
[Mep long pes 3]
(Bilong save ol dispela rait i stap we long pes, lukim buk o magasin)
FRIGIA
LIKONIA
Iconium
Lyslistra
Derbe
SOLWARA MEDITERENIAN
SAIPRUS