-
Stori Yu Mas Save Long EnWastaua (Bilong Pablik)—2016 | No. 4
-
-
FRAN PES STORI | BAIBEL—I ABRUSIM BAGARAP
Stori Yu Mas Save Long En
Baibel em buk i narapela kain long ol narapela buk bilong lotu. I no gat wanpela buk i olsem Baibel we i stiaim ol bilip bilong planti man inap longpela haptaim. Maski i olsem, planti man i bin mekim wok painimaut na sutim tok long Baibel.
Sampela saveman i gat tupela tingting long ol Baibel bilong nau, olsem ol i kamapim ol tok bilong ol olpela rait o nogat. Wanpela profesa bilong lotu i tok: “Yumi no inap save sapos ol man i raitim stret olgeta tok bilong ol olpela rait. Ol kopi bilong ol rait i stap planti handret yia bihain long taim ol i raitim ol fes rait, na ol i yusim kain kain pasin bilong rait. Olsem na ol kopi bilong nau i gat ol popaia long en.”
Ol arapela i no bilip long tok bilong Baibel, long wanem, ol i tingim save ol i kisim long lotu ol i go bikpela long en. Olsem, famili bilong Faizal em ol i no Kristen i skulim em olsem Baibel em buk holi, tasol ol tok bilong en i no wankain long ol rait bilong pastaim. Faizal i tok: “Taim ol man i laik toktok wantaim mi long Baibel, mi save gat tupela tingting. Long wanem, ol tok bilong Baibel i senis. Ol i no gat Baibel bilong pastaim!”
Yu ting em bikpela samting long save sapos ol tok bilong Baibel i bin senis o nogat? Skelim ol dispela askim: Sapos yu no save olsem tru tru ol gutpela tok promis bilong Baibel long ol samting bai kamap bihain i stap long rait bilong bipo, bai yu trastim ol dispela tok? (Rom 15:4) Bai yu yusim ol stiatok bilong Baibel long mekim ol bikpela disisen long wok, famili, na lotu sapos ol Baibel bilong nau i kamapim ol tok em ol man i raitim na i gat planti popaia long en?
Maski ol olpela rait bilong Baibel i no stap moa, yumi inap sekim gen kopi bilong ol rait bilong bipo, dispela i makim tu planti tausen manuskrip bilong Baibel. Hau na ol dispela manuskrip i no bin bagarap maski ol i stap inap longpela taim, ol man i birua long ol, na ol i traim long senisim ol tok bilong en? Hau na ol manuskrip bilong bipo i strongim bilip bilong yu olsem tok bilong Baibel bilong nau i stret na i tru? Skelim bekim bilong ol dispela askim long neks atikol, em bai stori long hau Baibel i abrusim bagarap na i stap yet long nau.
-
-
Baibel i Abrusim Bagarap Maski Em i Stap Longpela TaimWastaua (Bilong Pablik)—2016 | No. 4
-
-
FRAN PES STORI | BAIBEL—I ABRUSIM BAGARAP
Baibel i Abrusim Bagarap Maski Em i Stap Longpela Taim
HAU BAIBEL INAP BAGARAP: Ol man i raitim Baibel na ol man i wokim ol kopi bilong Baibel i bin yusim skin bilong ol animal na pepa ol i wokim long pitpit i gro arere long wara. (2 Timoti 4:13) Hau na ol dispela samting ol i yusim bilong raitim ol tok bilong Baibel inap mekim na Baibel i bagarap?
Ol pepa ol i wokim long pitpit i no strong tumas, olsem na pepa inap bruk na kala i lus. Richard Parkinson na Stephen Quirke, em ol saveman long histori bilong Isip i tok: “Wanpela hap pepa inap bruk bruk na kamap das. Taim ol man i lukautim ol pepa, em inap i go nogut sapos ol i putim long ol ples i gat wara, na ol rat na ol binatang inap kaikai. Na sapos ol i haitim ol pepa aninit long graun, ol waitpela anis inap kaikai.” Ol man i bin painim sampela pepa em ol i wokim long pitpit, na ol i larim ol dispela pepa long ples we i gat bikpela san lait, olsem na ol i go bagarap hariap.
Ol skin bilong animal inap stap longpela taim winim pepa ol i wokim long pitpit, tasol ol inap long bagarap hariap sapos ol man i no lukautim gut o larim i stap long ples i hat o kol tru, na i gat bikpela san lait.a Na tu, ol inap bagarap sapos ol binatang i kaikaim ol. Buk Everyday Writing in the Graeco-Roman East i tok: “Planti rait bilong bipo i bagarap na ol i no stap long nau.” Sapos Baibel i bin bagarap, orait yumi no inap save long ol tok bilong en.
HAU BAIBEL I STAP GUT: Lo bilong ol Juda i tok olgeta king i “mas kisim wanpela buk ol i bin raitim ol lo bilong God long en. . . . Na raitim wankain tok tasol.” Dispela i makim olsem ol i mas raitim fes 5-pela buk bilong Baibel. (Lo 17:18) Na tu, ol man i raitim ol kopi bilong Baibel i raitim planti manuskrip, olsem na long taim bilong ol aposel, ol inap painim ol Rait Holi long ol sinagog long olgeta hap bilong Israel na long ol longwe ples olsem Masedonia! (Luk 4:16, 17; Aposel 17:11) Hau na sampela manuskrip bilong bipo tru i stap yet long nau?
Ol Olpela Rait Bilong Detsi i stap planti handret yia long ol klei pot insait long ol keiv long ol ples drai
Wanpela saveman bilong Nupela Testamen em Philip W. Comfort i tok: “Em pasin bilong ol Juda long putim ol skrol i gat Skripsa long en long ol liklik sospen na bai ol i no ken bagarap.” Ol Kristen tu i bihainim wankain pasin. Ol man i bin painim sampela manuskrip bilong Baibel bilong pastaim insait long ol klei pot, ol kabot, ol keiv, na long ol ples i drai tru.
SAMTING I KAMAP: Planti tausen hap bilong ol manuskrip bilong Baibel i stap yet long nau, sampela i stap winim 2,000 yia pinis. I no gat wanpela rait bilong bipo i gat planti manuskrip we i bin stap inap longpela taim olsem.
a Ol i yusim skin bilong animal long raitim Dekleresen ov Indipendens Bilong Amerika. Long nau, klostu 250 yia bihain, kala i lus long pepa na ol man i no inap long ritim ol tok bilong en.
-
-
Baibel i Abrusim Bagarap Maski Ol Man i BiruaWastaua (Bilong Pablik)—2016 | No. 4
-
-
FRAN PES STORI | BAIBEL—I ABRUSIM BAGARAP
Baibel i Abrusim Bagarap Maski Ol Man i Birua
HAU BAIBEL INAP BAGARAP: Planti bikman bilong politik na lotu i kamapim kain kain tingting i no stret wantaim tok bilong Baibel. Planti taim ol i yusim wok bos bilong ol long pasim ol man long i gat Baibel, na trensletim na prinim Baibel. Skelim tupela eksampel:
Yia 167 B.C.E. samting. King Antiokus (Epifanes) bilong lain Selukus i strong long lain Juda i bihainim pasin bilong ol Grik long lotu, na em i tok ol i mas bagarapim olgeta rait bilong Ol Skripsa Hibru. Saveman Heinrich Graetz i tok, taim ol wokman bilong King Antiokus i “painim ol skrol i gat Lo bilong ol Juda, ol i save brukim na kukim long paia, na tu, ol i kilim i dai ol man husat i ritim ol dispela tok.”
Yia 500 i go 1500 samting: Sampela bikman bilong lotu Katolik i bel hevi olsem lain i insait long ol wok bilong misin i skulim ol man long Baibel, na i no ol bilip bilong lotu Katolik. Ol i tok sapos ol man i gat ol narapela buk bilong Baibel na i no Buk Song long tok Latin, orait ol i lusim pinis bilip. Olsem na wanpela kaunsil bilong lotu i bihainim dispela tok, na i makim ol man i save bung wantaim ol long “oltaim ol i mas painim ol man i lusim pinis bilip . . . long rot bilong sekim gut ol haus we ol i ting ol man i gat ol buk bilong Baibel. . . . Long haus we ol i painim man i lusim bilip, ol i mas bagarapim dispela haus.”
Sapos ol man i birua long Baibel i bin bagarapim olgeta buk bilong Baibel, orait olgeta tok bilong en bai i no stap long nau.
Baibel em William Tyndale i bin trensletim long tok Inglis i stap yet maski ol man i bin kukim na pasim wok bilong trensletim, na long 1536 ol i kilim Tyndale
HAU BAIBEL I STAP GUT: Maski King Antiokus i strong long mekim nogut long ol man i gat Baibel long Israel, dispela i no pasim ol Juda i stap long ol narapela ples. Ol saveman i ting olsem kirap long taim bilong ol aposel, winim 60 pesen bilong ol Juda i stap long ol narapela ples na i no long Israel. Ol Juda i save putim ol kopi bilong Baibel long ol sinagog bilong ol. Ol tumbuna pikinini bilong ol na ol Kristen tu i bin yusim ol wankain kopi bilong Baibel.—Aposel 15:21.
Long yia 500 i go 1500 samting, ol man husat i laikim tok bilong Baibel i strongim bel na ol i wok yet long trensletim na raitim ol kopi bilong Baibel, maski ol man i birua long ol. Olsem na paslain long ol i wokim ol masin bilong prinim ol buk, long yia 1550 i gat ol hap bilong Baibel long 33 tokples samting! Bihain, ol i trensletim Baibel i go long planti narapela tokples na prinim planti moa Baibel winim long bipo.
SAMTING I KAMAP: Maski ol king na ol bikman bilong lotu i birua na pretim ol man, Baibel em wanpela buk ol i trensletim long planti tokples na tilim long olgeta hap bilong graun. Dispela buk i helpim sampela kantri long kamapim ol lo na tokples bilong ol, na tu, i helpim i stap bilong planti milion man.
-
-
Baibel i Abrusim Bagarap Maski Ol i Traim Long Senisim Ol TokWastaua (Bilong Pablik)—2016 | No. 4
-
-
Ol Masoret i wokim gut kopi bilong Ol Skripsa
FRAN PES STORI | BAIBEL—I ABRUSIM BAGARAP
Baibel i Abrusim Bagarap Maski Ol i Traim Long Senisim Ol Tok
HAU BAIBEL INAP BAGARAP: Maski ol man i birua long Baibel na em i stap longpela taim tru long ol hap we i gat wara na binatang samting, ol tok bilong en i stap yet long nau. Tasol ol trensleta na ol man bilong wokim ol kopi bilong Baibel i traim long senisim ol tok bilong en. Sampela taim ol i senisim tok bilong Baibel na bai i stret wantaim bilip bilong ol, na ol i no laik senisim bilip bilong ol. Skelim sampela eksampel:
Ples bilong lotu: Namel long yia 100 na 300 B.C.E., taim ol man bilong raitim Pentatuk bilong Samaria i raitim tok bilong Kisim Bek 20:17, ol i putim tu dispela tok “long Aargaareezem. Na long dispela hap bai yu wokim wanpela alta.” Ol Samaria i laik senisim tok bilong Baibel long sapotim wok bilong ol long sanapim wanpela tempel long “Aargaareezem,” o maunten Gerisim.
Bilip bilong God Triwan: Klostu 300 yia bihain long ol i raitim Baibel olgeta, wanpela man i bilip long God Triwan na em i raitim ol buk i putim tok bilong 1 Jon 5:7 olsem, “long heven, Papa, Tok, na Holi spirit, na dispela tripela i kamap wanpela.” Tasol dispela tok i no stap long ol rait bilong bipo. Bruce Metzger em wanpela saveman bilong Baibel i tok: “Kirap long 550 C.E. samting” ol dispela tok “i stap planti taim long ol manuskrip bilong Olpela Baibel Latin na Baibel Latin Vulgate.”
Nem bilong God: Planti Baibel trensleta i bihainim bilip kranki bilong ol Juda na ol i rausim nem bilong God long Baibel. Ol i senisim dispela nem wantaim ol biknem olsem “God” o “Bikpela,” ol dispela tok long Baibel i no makim Krieta tasol, nogat. Em i makim tu ol man, ol samting ol man i lotu long en, na Devil.—Jon 10:34, 35; 1 Korin 8:5, 6; 2 Korin 4:4.a
HAU BAIBEL I STAP GUT: Namba 1, maski sampela man bilong wokim ol kopi bilong Baibel i no raitim gut ol tok o ol i mekim sampela tok giaman, planti bilong ol i gat bikpela save na ol i kamapim gut ol tok bilong Baibel. Namel long 550 na 950 C.E. samting, lain Masoret i wokim ol kopi bilong Ol Skripsa Hibru em ol i kolim rait bilong Masoret. Ol i save kaunim olgeta wed na ol leta na bai ol i no ken mekim wanpela popaia. Taim ol i luksave long ol popaia long rait tru, ol i save raitim sampela tok arere long pes. Lain Masoret i no laik senisim ol tok bilong Baibel. Saveman Moshe Goshen-Gottstein i tok: “Sapos long laik bilong ol yet ol i senisim sampela tok, dispela em bikpela rong tru.”
Namba 2, long nau i gat planti manuskrip, olsem na em isi long ol saveman bilong Baibel i luksave long ol popaia. Olsem, inap planti handret yia ol bikman bilong lotu i skulim ol man olsem Baibel long tok Latin i kamapim ol tok i wankain stret long ol rait bilong Baibel. Tasol ol tok i kamap paslain long dispela atikol i soim olsem ol man i kamapim tingting bilong ol yet na raitim tok i popaia long 1 Jon 5:7. Dispela popaia i stap tu long taim ol i trensletim Baibel King James Version i go long tok Inglis! Tasol taim ol i lukim ol arapela manuskrip, ol i luksave long wanem samting? Saveman Bruce Metzger i tok: “Dispela tok [long 1 Jon 5:7] i no stap long olgeta manuskrip bilong bipo (Siria, Koptik, Amenia, Itiopia, Arabik, Slavonik), rait bilong tok Latin tasol i kamapim dispela tok.” Olsem na ol nupela edisen bilong Baibel King James Version na ol arapela Baibel i rausim dispela tok giaman.
Chester Beatty P46, Baibel manuskrip bilong yia 200 C.E. samting
Olsem wanem? Ol manuskrip bilong bipo i soim olsem ol tok bilong Baibel i no senis? Long 1947 taim ol i painim Ol Skrol Bilong Detsi, ol saveman inap skelim Baibel Hibru em ol Masoret i raitim wantaim ol skrol bilong Baibel em ol i bin raitim winim wan tausen yia i go pinis. Wanpela bilong lain i save skelim Ol Olpela Rait Bilong Detsi i tok, ol dispela skrol i “kamapim klia olsem insait long winim wan tausen yia samting, wok bilong lain Juda long raitim gen ol tok bilong Baibel i gutpela tru na i no senisim tok God i givim long ol man long namba wan taim.”
Long Chester Beatty Library long Dublin, Aialan, i gat sampela rait long ol pitpit i makim klostu olgeta buk bilong Ol Skripsa Grik, na tu, i gat ol manuskrip em ol i raitim long 150 C.E. samting, em klostu 100 handret yia bihain long taim ol i raitim Baibel olgeta. The Anchor Bible Dictionary i tok: “Ol rait long pitpit i kamapim stori bilong ol manuskrip, na tu, ol i kamapim klia olsem ol man i raitim gut olgeta tok olsem i bin stap long olpela rait bilong Baibel.”
“I no gat wanpela buk bilong bipo em ol i bin raitim stret olgeta tok bilong en na ol wankain tok i stap i kam inap long nau”
SAMTING I KAMAP: Ol manuskrip bilong Baibel i stap planti handret yia, tasol ol i kamapim stret ol tok bilong Baibel. Bikman Frederic Kenyon i stori long Ol Skripsa Grik na i tok: “I no gat wanpela buk bilong bipo i bin gat planti stori long ol rait bilong en. Na i no gat wanpela saveman bai tok olsem olgeta rait i no stap long nau o ol man i bin senisim ol tok bilong en.” Na saveman William Henry Green i tok long Ol Skripsa Hibru olsem: “I no gat wanpela buk bilong bipo em ol i bin raitim stret olgeta tok bilong en na ol wankain tok i stap i kam inap long nau.”
a Bilong kisim sampela save moa, lukim Apendiks A4 na A5 long New World Translation of the Holy Scriptures, i stap long www.jw.org.
-
-
Risen na Baibel i Abrusim BagarapWastaua (Bilong Pablik)—2016 | No. 4
-
-
FRAN PES STORI | BAIBEL—I ABRUSIM BAGARAP
Risen na Baibel i Abrusim Bagarap
Long nau Baibel i stap yet, olsem na yu inap kisim wanpela kopi na ritim. Na taim yu kisim wanpela Baibel we ol i trensletim gut, yu inap bilip tru olsem ol tok bilong en i stret wantaim ol rait bilong bipo na dispela inap helpim yu tru.a Tasol i gat wanem risen na Baibel i stap yet maski ol man i birua long Baibel, ol i senisim sampela tok bilong en, ol samting olsem wara na binatang i laik bagarapim, na ol rait bilong en i stap longpela taim tru? Wanem samting i mekim na dispela buk i narakain tru?
“Nau mi bilip olsem Baibel bilong mi em presen i kam long God”
Planti sumatin bilong Baibel i kisim wankain save olsem aposel Pol, em i tok: “God em i as bilong olgeta tok i stap long Rait Holi.” (2 Timoti 3:16) Ol i bilip olsem Baibel i stap yet long nau bikos em i Tok Bilong God na God i lukautim dispela buk i kam inap long nau. Faizal, em yumi stori long en long kirap bilong atikol, i laik save sapos God i as bilong ol tok bilong Baibel, olsem na em i kirap stadi long Baibel. Em i kirap nogut long ol samting em i kisim save long en. Em i luksave olsem Baibel i no as bilong planti bilip em Kristendom i skulim ol man long en. Na tu, em i pilim tru ol tok em i lainim long Baibel long samting God i tingting pinis long mekim long dispela graun.
Faizal i tok: “Nau mi bilip olsem Baibel em presen i kam long God. Tingim, God i gat bikpela strong long wokim yunives, olsem na em i gat strong long givim yumi wanpela buk na lukautim ol tok bilong en. God i gat olgeta strong na i no gat wanpela samting inap pasim em! Mi husat na bai mi tok Em i no gat strong?”—Aisaia 40:8.
a Lukim atikol “Olsem Wanem Yu Inap Makim Wanpela Gutpela Baibel Bilong Yusim?” long Wastaua bilong Me 1, 2008.
-