Askim
Taim ol i singautim Kristen long harim kot em i mas mekim wanem?
Long sampela kantri, kot i save makim ol man nating long insait long lain bilong harim kot. Long kain kantri olsem, Kristen i mas tingim wanem samting em bai mekim taim ol i singautim em long go long haus kot bilong mekim wok bilong harim kot. Planti Kristen i pilim olsem ol i no kalapim ol lo bilong Baibel sapos ol i go kamap long haus kot, olsem Satrak, Mesak, na Abetnego i bin bihainim tok bilong gavman bilong Babilon na ol i go bung long ples stret ol i kolim Dura, na olsem Josep tupela Maria ol i bin bihainim tok bilong ol bikman bilong Rom na ol i go long taun Betlehem. (Daniel 3:1-12; Luk 2:1-4) Tasol i gat sampela samting ol Kristen i ken tingim.
I no olgeta kantri i bihainim pasin bilong mekim wok long ol lain bilong harim kot. Long sampela kantri wanpela lain jas o wanpela man i gat namba long mekim wok olsem jas, i save harim kot na stretim kot (kot sivil na kot kriminal). Tasol long sampela kantri, i gat ol lain bilong harim kot. Tasol i no planti man i save gut long pasin bilong makim husat i ken insait long dispela lain na ol samting dispela lain i mas mekim. Olsem na maski ol i singautim yu long harim kot o nogat, i gutpela sapos yu kisim sampela save long ol dispela samting.
Lain bilong God i bilip olsem Jehova em i Nambawan Jas. (Aisaia 33:22) Long Israel long bipo ol man i mekim wok jas bilong stretim ol tok pait na ol askim bilong lo, ol i stretpela man i gat save pinis na ol i save skelim ol man long wankain pasin tasol. (Kisim Bek 18:13-22; Wok Pris 19:15; Lo 21:18-21) Taim Jisas i stap long graun, Nambawan Kaunsil bilong ol Juda i save mekim wok bilong harim na stretim kot. (Mak 15:1; Aposel 5:27-34) I no gat rot long ol Juda nating i ken insait long lain bilong harim kot.
Sampela narapela kantri i bin mekim wok long ol lain bilong harim kot em ol man nating i save insait long en. Inap 501 man i bin harim kot bilong Sokratis. Na long taim bilong Ripablik Bilong Rom long bipo, i gat lain bilong harim kot, tasol long taim bilong ol empera, dispela pasin em i pinis. Bihain, King Henri Namba 3 bilong Inglan em i stretim rot bilong ol wantok bilong man i gat kot ol i ken mekim kot bilong em. Ol i save gut long dispela man i gat kot, olsem na king i pilim olsem ol bai mekim stretpela kot long em, winim pasin bilong man yet i mas traim long kamapim klia olsem em i no gat asua—long rot bilong winim wanpela hevi em inap bagarapim em o givim pen long em, o em i mas pait wantaim man na winim em. Bihain gen, dispela pasin bilong mekim kot em i senis, na wanpela lain em ol man nating i insait long en, ol i kirap na harim kot na skelim ol samting bambai ol i ken tok man i gat asua o nogat. Man i gat namba long mekim wok jas em i save stiaim tingting bilong ol long ol samting ol i skelim.
I gat kain kain lain bilong harim kot, na hamas manmeri i insait long ol dispela lain em i narapela narapela, na pasin bilong skelim man i gat kot, olsem em i gat rong o nogat, em tu i narapela narapela. Olsem: Long Yunaitet Stets, i gat wanpela lain ol i kolim nambawan lain bilong harim kot na i gat 12 i go inap 23 memba long en. Dispela lain i gat wok long skelim olsem ol i mas putim man long kot o nogat, tasol dispela lain i no gat wok long tokaut olsem man i gat asua o nogat. Na i wankain tu long man i dai pinis; i gat wanpela lain i mas skelim olsem, man i dai pinis i bin dai long han bilong narapela man o nogat.
Taim ol man i tingim lain bilong harim kot, ol i tingim wanpela lain i gat 12-pela man insait long en, em ol i gat wok long harim tok na skelim olsem man i sanap long kot em i gat asua o nogat. Ol i kolim dispela kain lain olsem liklik lain bilong harim kot; em i narapela kain long dispela nambawan lain bilong harim kot. Kot i save lukim lista i gat nem bilong ol man inap vot, ol papa bilong ka, na kain man olsem, na ol i salim pas i go long sampela na singautim ol i kam harim kot. Tasol sapos bipo sampela i bin kalabus o ol i longlong, ating kot i no ken orait long ol long mekim dispela wok. Na long sampela hap, ating ol man olsem dokta, pris pasto, loya, o ol papa bilong ol liklik bisnis, ol i ken tokim kot olsem ol i no ken insait long dispela wok. (Sapos bel bilong sampela man i gat tok long mekim wok bilong harim kot, ating kot i ken orait long dispela samting tu.) Tasol ol bikman bilong kot i wok long senisim dispela samting—ol i laik bai olgeta manmeri em kot i singautim ol long kam harim kot, ol i mas i kam na ating ol i mas mekim olsem planti taim insait long ol yia i kamap bihain.
I no olsem olgeta man i kamap long haus kot ol i mekim wok bilong harim kot, nogat. Long ol wan wan kot i kamap, ol i save makim sampela tasol bilong insait long lain bilong harim kot. Orait nau jas bai kamapim long ples klia husat i gat kot, man i sutim tok long em, ol loya, na i gat wanem as na dispela kot i kamap. Jas na ol loya i save skelim olgeta wan wan man bilong i go insait long lain bilong harim kot. Sapos i gat wanpela kain kot em man i pilim olsem bel i gat tok na em i no ken insait long en, orait nau long dispela taim stret em i mas tokaut long dispela samting.
Jas i laik bai ol man em kot i makim ol bilong harim wanpela kot, ol i ken mekim dispela wok i go inap long taim dispela kot i pinis. Sapos jas i ting olsem i gat as na lain bilong kot inap sutim tok long man olsem em i mekim pasin wantok samting, orait jas bai rausim em long wok bilong harim dispela kot. Na ol loya tu i gat namba long rausim sampela. Sapos man i raus long wanpela lain bilong harim kot, orait, em i mas sindaun wetim kot i singautim em gen. Sampela Kristen i bin mekim wok long dispela hap taim ol i wetim kot na ol i bin autim tok long ol man i sindaun wantaim ol. Bihain long sampela de, maski man i mekim wok bilong harim kot o nogat, i olsem em i mekim pinis dispela wok ol i bin singautim em long mekim.
Ol Kristen i save wok strong long ‘mekim wok bilong ol yet’—ol i no laik insait long “wok bilong ol arapela.” (1 Tesalonaika 4:11; 1 Pita 4:15) Taim wanpela Juda i askim Jisas long tilim ol samting em papa i dai pinis i bin lusim, Jisas i tok: “Olsem wanem? Husat i makim mi long kamap jas bilong yutupela, na mi mas tilim ol samting bilong yutupela?” (Luk 12:13, 14) Jisas i kam bilong autim gutnius bilong Kingdom; em i no kam bilong skelim ol samting bilong lo. (Luk 4:18, 43) Ating tok Jisas i bekim em i kirapim man hia long stretim dispela tok pait long rot olsem Lo bilong God i makim. (Lo 1:16, 17) Tru, yumi no ken insait long samting bilong narapela man, tasol dispela i narapela kain samting long taim ol i singautim man long kam harim kot. Dispela samting ol i tokim man long mekim, em i wankain moa long samting 3-pela poroman bilong Daniel i bin mekim. Gavman bilong Babilon i bin tokim ol long go sanap long ples stret ol i kolim Dura; ol i mekim olsem, na dispela i no kalapim lo bilong God. Tasol samting ol i mekim bihain long dispela, em narapela samting, olsem Baibel i kamapim klia.—Daniel 3:16-18.
Taim ol wokman bilong God i no stap aninit moa long Lo Bilong Moses, ol i save go long ol kot bilong graun long ol narapela narapela kantri. Aposel Pol i kirapim “ol manmeri bilong God” long Korin long stretim ol hevi i save kamap namel long ol, long rot bilong kongrigesen. Taim Pol i tok ol lain bilong kot bilong graun ol i olsem “haiden,” Pol i no tok i gat rong long mekim wok long ol bilong stretim sampela wok bilong graun. Nogat. (1 Korin 6:1) Em yet i sanap long kot bilong Rom na bekim tok long ol man i sutim tok giaman long em, na em i tok em i laik bai Sisar yet i ken harim kot bilong em. I no olsem ol kot bilong graun i no stret, nogat.—Aposel 24:10; 25:10, 11.
Ol kot bilong graun ol i olsem wanpela wok bilong “ol gavman.” “God yet i putim ol na ol i stap,” na ol i putim ol lo na bosim ol man long rot bilong ol dispela lo. Pol i tok: “Gavman em i wokman bilong God, bilong helpim yu na mekim yu i stap gut. Tasol sapos yu mekim pasin nogut, orait yu mas pret. Yu save, gavman i holim bainat, na em i no holim nating. Em i wokman bilong God, bilong bekim pe nogut long man i mekim pasin nogut.” Taim gavman i mekim ol dispela wok, ol Kristen i no save “sakim tok bilong gavman,” long wanem, ol i no laik ‘sakim samting God yet i bin putim’ na kisim pe nogut.—Rom 13:1-4; Taitus 3:1.
Taim Kristen i laik skelim ol samting i stret long em i ken mekim, em i mas skelim olsem em inap mekim sampela wok em Sisar i singautim em long mekim o nogat. Pol i tok: “Wanem samting yupela i mas givim long gavman, orait yupela givim long ol. Yupela i mas givim ol kain kain takis long man bilong kisim takis. Na sapos yupela i stap aninit long wanpela man, orait yupela i mas harim tok na soim gutpela pasin long em.” (Rom 13:7) Baibel i tok klia olsem yumi mas givim takis. (Matyu 22:17-21) Sapos Sisar i tok olsem ol man i mas givim hap taim na strong bilong ol long klinim ol rot o mekim sampela narapela wok bilong Sisar, orait olgeta wan wan Kristen i mas tingim em bai mekim o nogat.—Matyu 5:41.
Sampela Kristen i bin tingim wok bilong harim kot i olsem samting bilong Sisar na ol i mas mekim. (Luk 20:25) Lain bilong harim kot ol i gat wok long harim ol tok i kamap, na long kamapim tingting bilong ol long ol tok bilong lo o ol samting i bin kamap tru tru. Olsem: Ol man i insait long lain ol i kolim nambawan lain bilong harim kot, ol i mas skelim olsem planti samting i kamapim klia olsem ol i mas putim man long kot o nogat; ol i no gat wok long skelim man olsem em i gat asua o nogat. Olsem wanem long ol narapela kain kot? Long kot ol i kolim sivil, lain bilong harim kot inap makim hamas mani o kompensesen man i gat rong i mas baim. Long kot ol i kolim kriminal, ol i mas skelim ol samting na tok olsem man i gat asua o nogat. Sampela taim lain bilong harim kot i save makim wanem strafe man i mas kisim olsem lo i makim. Orait nau gavman i ken mekim wok long namba bilong en bilong “bekim pe nogut long ol man i mekim pasin nogut.”—1 Pita 2:14.
Olsem wanem sapos i gat wanpela lain bilong harim kot na Kristen i pilim olsem bel i gat tok na em i no ken insait long dispela lain? Baibel i no stori long wok bilong harim kot, olsem na Kristen i no inap tok, ‘Lotu bilong mi i no orait long mi insait long lain bilong harim kot.’ Em i ken skelim kot em i wanem kain, na em i ken tokaut olsem bel bilong em i gat tok long harim dispela kain kot. Ating em inap mekim olsem sapos as bilong kamapim kot em samting bilong pamuk, rausim pikinini long bel, kilim man i dai, o wanpela narapela samting em ol tok bilong Baibel i bin skulim tingting bilong em long en, na i no lo bilong graun tasol i stiaim em. Tasol ating ol dispela kain samting i no as bilong kot ol i makim em long insait long en.
Na strongpela Kristen i mas tingim tu, bai em i gat hap asua long strafe em jas i kolim o nogat. (Skelim wantaim Stat 39:17-20; 1 Timoti 5:22.) Sapos lain bilong harim kot i popaia na ol i tok olsem man i gat asua na strafe bilong kot i kamap na dispela man em i dai, orait, Kristen i insait long dispela lain bilong harim kot, em i gat hap asua bilong kilim man i dai o olsem wanem? (Kisim Bek 22:2; Lo 21:8; 22:8; Jeremaia 2:34; Matyu 23:35; Aposel 18:6) Long kot bilong Jisas, Pailat i laik bai “i no asua bilong [em] sapos dispela man i dai.” Ol Juda i amamas long tok: “Dispela asua i ken i stap long mipela na long ol pikinini bilong mipela.”—Matyu 27:24, 25.
Sapos Kristen i kamap long haus kot bilong harim kot, olsem gavman i tokim em long mekim, tasol i gat wanpela kain kot em Kristen i pilim olsem em i no inap insait long en maski jas i strong long em, orait, Kristen i mas redi long kisim strafe bilong dispela—olsem baim kot o go kalabus.—1 Pita 2:19.
Tasol olgeta wan wan Kristen em gavman i singautim ol long insait long lain bilong harim kot, ol i mas tingim ol tok bilong Baibel ol yet i gat save long en, na maus bilong bel bilong ol, na tingim wanem samting ol yet i mas mekim. Sampela Kristen em gavman i bin singautim ol long harim kot, ol i bin kamap long haus kot na ol i bin insait long sampela kain lain bilong harim kot. Tasol sampela i bin pilim olsem ol i no inap, maski strafe bai painim ol. Olgeta wan wan Kristen i mas tingim wanem wanem samting em yet i mas mekim, na ol narapela i no ken sutim tok long em.—Galesia 6:5.