Evolusen
Stori: Sampela i bilip long “evolusen” na ol i tok, wanpela liklik samting i no gat laip em i bin kamap laip, na taim em i kamap planti, em i tanim i kamap narapela narapela kain samting. Ol i tok, long dispela rot olgeta kain kain diwai na sayor na animal i bin kamap. Ol i tok, dispela i bin kamap nating; God i no bin mekim i kamap. Sampela i bilip long God na long evolusen tu wantaim. Ol i tok, long pastaim tru God i bin wokim ol liklik samting i gat laip, na long rot bilong evolusen ol animal na ol man tu i bin kamap. I no wanpela tok bilong Baibel.
Tok bilong evolusen i stret wantaim saiens o nogat?
“Rot bilong saiens,” olsem rot bilong kisim save, em olsem: Lukim ol samting i kamap; skelim dispela na kisim tingting; lukim gen na mekim sampela samting bilong kamapim klia olsem dispela tingting i stret o nogat. Ol man i bilip long tok bilong evolusen na lainim ol narapela long en, yu ting ol i bin bihainim dispela rot na kisim save long evolusen?
Wanpela saveman (Robert Jastrow) i tok: “Ol [saveman bilong saiens] i no save tru ol samting i gat laip i bin kamap olsem wanem. Ol i sem, long wanem, ol man i gat save long wok bilong ol marasin ol i no bin kamapim yet samting i gat laip long samting i no gat laip.”—Buk The Enchanted Loom: Mind in the Universe, p. 19.
Wanpela man i bilip long evolusen (Loren Eiseley) i tok: “Ol man bilong saiens i tok bilas long ol man bilong lotu na ol i tok, ol man bilong lotu i bilip long ol stori nating na long ol mirakel, tasol nau ol yet i kamapim wanpela stori nating, olsem: Samting ol i . . . no inap kamapim long nau, ol i tok, long bipo bipo tru em i bin kamap nating.”—Buk The Immense Journey, p. 199.
Wanpela nius i tok: “Long nau planti saveman na man i bilip long evolusen, . . . ol i tokaut olsem tingting bilong Darwin i no stret wantaim stretpela save ol man bilong saiens i kisim pinis. . . . Long ol man i gat tok long dispela tingting, planti ol i bin winim bikpela skul.”—New Scientist, Jun 25, 1981, p. 828.
Wanpela saveman bilong saiens (H. S. Lipson) i tok: “Stretpela tingting em olsem: Wanpela man i bin wokim olgeta samting. Mi yet na ol wanwok bilong mi i no laikim dispela tingting, tasol sapos ol samting mipela mekim bilong kisim save i kamapim klia olsem dispela tingting i stret, orait mipela i no ken sakim.”—Nius Physics Bulletin, 1980, Vol. 31, p. 138.
Ol man i bilip long evolusen ol i wanbel o nogat? Olsem na yu ting olsem wanem long ol tok ol i lainim ol man long en?
Darwin i bin kamapim wanpela buk (Origin of Species) na wan handet yia bihain (1956) ol i wokim gen na long tok i go pas, wanpela saveman i tok: “Yumi save pinis, ol saveman i gat kain kain tingting long evolusen i bin kamap olsem wanem na i wok olsem wanem. As bilong dispela em olsem: I no gat sampela samting tru i kamapim klia olsem tingting bilong ol i stret. Olsem na i stret yumi mas tokim ol man i no lain bilong saiens long ol tok pait i save kamap long tok bilong evolusen.”—Em tok bilong W. R. Thompson.
Wanpela niusman (C. Booker) i tok: “Yumi stap wan handet yia bihain long taim Darwin i dai, tasol i no gat wanpela samting o wanpela tingting i kamapim klia as bilong evolusen, na planti tok pait i kamap long dispela long nau. . . . Ol man i bilip long tok bilong evolusen ol i stap birua birua; na ol . . . i strong long kamapim nupela tingting bilong stretim dispela tok.”—Nius The Star, (Johanisbek), Epril 20, 1982, p. 19.
Na wanpela nius bilong saiens i tok: “Ol Kristen i bilip olsem ol tok bilong Baibel i stret tasol, na ol man i gat biknem long saiens tu, ol i no bilip tumas long tok bilong evolusen. Ol saveman i skelim ol bun samting bilong bipo, ol i no wanbel.”—Discover, Oktoba 1980, p. 88.
Ol bun samting i helpim wanem tingting?
Darwin yet i tok: “Sapos tru planti kain kain samting . . . i bin kamap laip wantu long wanpela taim tasol, dispela bai kilim i dai dispela bilip long evolusen.” (Buk The Origin of Species, Nu Yok, 1902, Namba 2 Hap, p. 83) Olsem wanem? Ol bun bilong ol samting bilong bipo ol i painim pinis insait long graun i makim olsem “planti kain kain samting” i bin kamap wantu long wanpela taim tasol, o yu ting isi isi ol i bin kamap, olsem tok bilong evolusen i makim?
Ol i painim pinis planti bun samting inap long ol i kisim save tru o olsem wanem?
Wanpela saveman bilong saiens (Porter Kier) i tok: “I gat inap olsem wan handet milion bun samting ol i save pinis long en na raitim long lista, na i stap long ol haus tumbuna long planti hap.” (Nius New Scientist, Janueri 15, 1981, p. 129) Na wanpela buk i tok: “Ol saveman inap skelim ol bun samting na stori gut long yumi long ol samting i stap laip long bipo.”—A Guide to Earth History, bilong Richard Carrington, p. 48.
Ol dispela bun i makim wanem samting tru?
Wanpela nius i tok: ‘Ol man i ting ol bun ol i painim pinis em i truim tok bilong Darwin, tasol nogat. . . . Ol bun samting ol man i painim pinis insait long graun i no makim olsem ol narapela narapela kain samting i gat laip i bin wok long kamap isi isi.’—Bulletin (bilong Field Museum of Natural History long Sikago), Janueri 1979, Vol. 50, Namba 1, p. 22, 23.
Wanpela buk i tok: “Long bipo yet na i kam inap 10 milion yia, insait tru long graun i gat bun bilong olgeta bikpela lain animal em ol i no gat bun bilong baksait; ol i kain kain na ol i bin kamap long wanpela taim tasol.”—A View of Life, bilong Salvador E. Luria, Stephen Jay Gould, Sam Singer, p. 649.
Wanpela saveman (Alfred Romer) i tok: “Insait tru long graun, i gat traipela hap graun malumalum na yumi ting i mas i gat mak bilong ol tumbuna bilong ol samting i stap laip long bipo bipo tru i stap long en. Tasol nogat. I olsem long dispela taim i no gat samting i bin i stap laip. Yumi ken tok, dispela i stret wantaim tingting olsem i gat wanpela man wantu em i bin wokim ol samting i gat laip long bipo bipo tru.”—Nius Natural History, Oktoba 1959, p. 467.
Wanpela saveman (Harold Coffin) i tok: “Sapos tru long rot bilong evolusen isi isi ol liklik samting i bin tanim i kamap samting i gat planti hap bilong en, orait i mas i gat ol tumbuna bilong en i bin kamap long bipo bipo tru na bai ol man inap painim bun samting bilong ol insait long graun. Tasol nogat. Na ol saveman bilong saiens i tok i olsem ol bai i no inap painim. Long . . . ol samting tru ol man i painim pinis insait long graun, i stret yumi mas ting i gat wanpela man wantu em i bin mekim kamap ol bikpela lain animal samting i gat laip.”—Nius Liberty, Septemba/Oktoba 1975, p. 12.
Wanpela saveman i tokaut stret olsem: “Ol bun samting ol man i painim pinis i kamapim klia olsem i gat wanpela Man em i bin tingim na wokim ol samting.”—Carl Sagan, long buk Cosmos, p. 29.
Yu ting evolusen i bin kamap long rot bilong ol bikpela senis long ol jin (em samting i makim skin na gras samting i wanem kain)
Wanpela nius i tok: “Ol man bilong skelim na stretim tok bilong evolusen ol i ting ol bikpela senis long ol jin i bin mekim na ol samting i narapela narapela kain olgeta ol i bin kamap.” Tasol dispela nius i kolim tu tok bilong wanpela saveman bilong Inglan (Colin Patterson) i makim olsem i no gat samting tru bilong helpim dispela tingting.—Science Digest, Februeri 1982, p. 92.
Wanpela buk i tok: “Sapos senis i kamap long ol jin long skin bilong wanpela samting, planti taim dispela i save bagarapim skin bilong dispela samting, olsem na i hatwok long bilip olsem ol samting i gat laip i bin kamap long dispela rot.”—The Encyclopedia Americana, 1977, Vol. 10, p. 742.
Olsem wanem long piksa bilong ol “monki-man” long ol bikpela buk na haus tumbuna samting?
Wanpela buk i tok: “Ol i wokim nating ol dispela piksa, olsem na ol yet i tingim wanem kain skin na gras bai ol i wokim long en. . . . Ol man bilong bipo bipo tru, yumi no save liklik long skin bilong ol i wanem kala, o gras bilong ol i wanem kala o wanem kain, na gras i stap long wanem ol hap bilong skin bilong ol, o pes bilong ol i olsem wanem.”—The Biology of Race, bilong James C. King, p. 135, 151.
Narapela buk i tok: “Isi isi yumi kisim save olsem ol man bilong pastaim tru i no welman, na olsem tasol yumi mas save, ol man bilong bipo tru, olsem long Taim Bilong Ais, ol i no animal, o hap monki na hap man, o longlong man. Olsem na ol man i wokim nating piksa bilong [ol] . . . ol yet i longlong.”—Man, God and Magic, bilong Ivar Lissner, p. 304.
Tasol ol buk bilong skul i stori long evolusen olsem em i wanpela samting i bin kamap tru, a?
“Planti man bilong saiens . . . i save stori long rot bilong ol kain kain samting i gat laip i bin kamap na ol i mekim strongpela tok olsem dispela em i wanpela samting i bin kamap tru. Tasol ol i no painim as tru bilong dispela bilip bilong ol.”—Nius The Guardian, Landon, Inglan, Disemba 4, 1980, p. 15.
Tasol tru God i bin wokim olgeta samting long graun insait long 6-pela de tasol?
Sampela misin i lainim ol man olsem God i bin wokim olgeta samting insait long 6-pela de bilong 24 aua 24 aua. Tasol Baibel i no tok olsem.
God i wokim pinis graun na Stat 1:3-31 i stori long God i redim ol samting long graun bambai ol man i ken i stap long en. Baibel i tok em i mekim dispela wok insait long 6-pela de, tasol Baibel i no tok ol dispela de i gat 24 aua 24 aua. Planti taim Baibel i kolim dispela tok “de” bilong makim bikpela hap taim. (Skelim wantaim 2 Pita 3:8.) Olsem na i stret yumi ken ting ol “de” bilong Stat sapta 1 i makim ol hap taim bilong sampela tausen yia.
Bilong kisim sampela save moa long dispela, lukim pes 125, 126.
Sapos Man i Tok—
‘Mi bilip long tok bilong evolusen’
Yu ken tok: ‘Yu ting God i bin mekim sampela wok long dispela, o yu ting olgeta samting i bin kamap nating tasol? (Nau kamapim ol tok i stret long bekim bilong man bilong haus.)’
O yu ken tok: ‘Sapos ol saveman bilong saiens i kamapim klia pinis wanpela tok i tru, i no stret yumi sakim, a? . . . Long dispela buk hia i gat sampela tok bilong ol saveman bilong saiens, ating yu bai kirap nogut long en. (Mekim wok long ol tok i stap long pes 98, long liklik het-tok “Tok bilong evolusen i stret wantaim saiens o nogat?” o pes 98, 99, long liklik het-tok “Ol man i bilip long evolusen ol i wanbel o nogat? . . . ”)’
Narapela tok yu ken mekim: ‘Sapos i gat sampela samting i kamapim tru olsem wanpela samting i stret, yumi olgeta i mas bilip long dispela, a? . . . Mi tingim piksa bilong ol bun samting bilong bipo em mi bin lukim long ol buk long taim mi stap long skul. Tasol taim mi pinis long skul, bihain mi lukim sampela tok ol saveman bilong saiens i bin mekim long ol dispela bun samting na mi kirap nogut long en. Tok bilong sampela i stap hia long dispela buk. (Mekim wok long ol tok i stap long pes 100, long liklik het-tok “Ol dispela bun i makim wanem samting tru?”)’
Na narapela tok em olsem: ‘Ating yu save bilip long ol samting i tru tasol, a? . . . Mi tu mi save mekim olsem.’ Na ating yu ken tok moa olsem: ‘Sapos mi wokabaut long bus na mi kamap long wanpela haus kunai, mi save i gat wanpela man i bin i stap long dispela hap pastaim na em i bin wokim dispela haus. Em i stret, a? . . . Orait, sapos i gat sampela plaua i stap klostu long haus, yu ting i stret sapos mi tok, ol dispela plaua i bin kamap nating? Sapos mi gat dispela tingting, mi mas lukim gut mak bilong ol dispela plaua, olsem olgeta liklik hap bilong en i pas gut wantaim. Long wanem, mi save pinis long tok i tru olsem: Samting i gat mak bilong en, i gat man i bin tingim na wokim olsem. Baibel yet i tok olsem long Hibru 3:4.’
O yu ken bekim tok olsem (long man i lapun liklik): ‘Ol man i bilip long evolusen ol i ting, long rot bilong evolusen ol man i bin wok long kamap gutpela inap long nau, a?’ Na ating yu ken tok moa olsem: (1) ‘Yu bin i stap planti yia liklik na sapos yu tingting bek long taim yu liklik, olsem wanem? I gat planti pasin raskol olsem bilong nau? . . . Ol man i bin pret na lokim dua oltaim? . . . Ol i bin tingim gut ol narapela man na ol lapun, winim long nau? . . . Olsem na save bilong ol man long wokim ol masin samting i bin kamap gutpela, tasol pasin bilong ol i no bin kamap gutpela, a? Wanem as bilong dispela?’ (2) ‘Ol dispela samting tru i bin kamap na yumi bin lukim, em i stret wantaim tok bilong Baibel hia long Rom 5:12. . . . Olsem na ol samting i wok long i go nogut, a?’ (3) ‘Tasol Baibel i tokim yumi long olsem wanem senis bai kamap, na bai ol samting i wok long kamap gutpela. (Dan 2:44; KTH 21:3, 4)’
‘Mi bilip olsem God i wokim man long rot bilong evolusen’
Yu ken tok: ‘Mi bin toktok wantaim sampela man ol tu i gat dispela tingting. Ating yu wanpela man i bilip tru long God, a? . . . Olsem na bilip bilong yu i nambawan bikpela samting long yu na i bosim tingting bilong yu long ol samting, a? . . . Mi tu mi gat kain strongpela bilip olsem.’ Na ating yu ken tok moa olsem: (1) ‘Mi save sapos samting mi bilip long en i stret, em i no ken pait wantaim stretpela save ol man bilong saiens i kisim pinis. Tasol mi save tu, sapos mi sakim tok bilong Baibel, em Tok Bilong God, bai mi mekim pasin longlong, long wanem, God i gat bikpela save moa long ol samting em i bin wokim. Save bilong em i winim save bilong yumi. Mi pilim tru tok bilong Baibel hia long Stat 1:21 (kamapim klia olsem God i bin wokim ol samting i “kain kain”).’ (2) ‘Na long Stat 2:7 Baibel i tok, God i wokim man long das bilong graun; em i no wokim man long ol animal i stap pinis long graun.’ (3) ‘Na Ge ves 21, 22 i tok, God i wokim Iv long wanpela bun bilong Adam; i no long wanpela animal.’
O yu ken tok: ‘(Pastaim yu mas mekim sampela tok yutupela inap wanbel long en.) Sampela man i tok, Adam i no wanpela man i bin i stap tru long bipo; Baibel i tok piksa tasol long em. Tasol sapos dispela tok i stret, yumi mas kisim wanem tingting?’ (1) ‘Lukim dispela tok long Rom 5:19: “Wanpela man [Adam] i bin sakim tok, na long dispela pasin bilong em planti manmeri i kamap manmeri bilong mekim sin. Olsem tasol, wanpela man [Krais] i bihainim tok, na long dispela pasin bilong em planti manmeri bai i kamap stretpela manmeri.” Na 1 Korin 15:22 i tok: “Olgeta man bilong lain bilong Adam ol i save dai. Na olsem tasol olgeta man bilong lain bilong Krais bai ol i kisim laip.” Tasol sapos i no gat “wanpela man” nem bilong em Adam, orait, dispela man i no bin mekim sin. Sapos em i no bin mekim sin na givim long lain bilong em, orait i no gat wok long Krais i dai bilong helpim ol. Sapos tru Krais i no bin dai bilong helpim yumi, orait yumi no inap kisim laip i stap oltaim. Bai yumi stap sampela yia na i dai na em tasol. Na bai i no gat as bilong lotu Kristen.’ (2) ‘Tasol long lotu Kristen i gat ol stretpela lo tru. Yu ting ol dispela gutpela lo na tok i tru na stretpela pasin inap kamap long rot bilong samting i giaman?’ (Lukim tu het-tok “Adam na Iv,” p. 25-27.)
‘Tasol ol man i bin winim bikpela skul ol i bilipim dispela tok’
Yu ken tok: ‘Tru, tasol mi kisim save olsem, ol dispela man i gat narapela narapela tingting long tok bilong evolusen na ol i save tok pait planti long en. (Kamapim sampela tok i stap long pes 98, 99.) Olsem na yumi yet yumi mas skelim ol samting bambai yumi ken save, tok bilong evolusen i stret, o God i bin wokim olgeta samting.’
O yu ken tok: ‘Tru, tasol sampela man i bin winim bikpela skul ol i no bilip long evolusen.’ Na ating yu ken tok moa olsem: (1) ‘Bilong wanem ol dispela man i gat narapela narapela kain tingting? Olgeta inap lukim wankain samting bilong givim save long ol. Tasol ating ol i gat narapela narapela laik bilong bel.’ (2) ‘Orait, olsem wanem yumi ken save, husat i tok stret? Sapos yumi skelim olgeta wantaim (no ken sutim tok long sampela man), yu ting husat ol i tok stret—ol man i bilip olsem God i bin wokim ol na ol i gat wok long bihainim laik bilong Em, o ol man i tok ol i bin kamap nating na ol i ken bihainim laik bilong ol yet?’ (3) ‘Olsem na yumi yet i mas skelim ol samting i stap ples klia bambai yumi ken save, yumi bin kamap olsem wanem—long rot bilong evolusen, o God i bin wokim yumi.’