Ol Rom i Wokim Ol Bris Bilong Kisim Wara—Narakain Wok Ensinia
OL ROM i wokim ol bris bilong kisim wara i go insait long siti na dispela em wanpela bikpela na narakain wok ensinia long bipo. Gavana na bosman bilong lukautim wara saplai long Rom bilong bipo, em Sextus Julius Frontinus (35 i go 103 C.E. samting) i tok: “Taim yu skelim ol bikpela bris bilong ol Rom wantaim ol piramid na ol samting ol Grik i wokim, disain bilong ol dispela bris i nambawan tru!”a
Bilong Wanem Ol i Mas Wokim Ol Bris Bilong Kisim Wara?
Long bipo ol man i save wokim ol siti long ol ples we i gat ol bikpela wara. Rom em wanpela bilong ol dispela kain siti. Ol Rom i save kisim wara long wara Tiber na ol hulwara i stap klostu. Kirap long 350 B.C.E. samting, populesen bilong Rom i go bikpela, olsem na i gat nid long wokim sampela moa bris bilong kisim wara.
Planti man i nogat wara long haus bilong ol, olsem na gavman Rom i wokim planti handret ples waswas. Sampela em ol ples waswas ol i wokim bilong ol famili yet, na sampela em ol ples waswas long ol pablik ples bilong olgeta man i ken yusim. Namba 1 ples waswas ol i wokim long Rom i kisim wara long bris Aqua Virgo, ol i dediketim dispela bris long 1801 B.C.E. Man i bin wokim dispela bris em Markus Agripa, em wanpela gutpela pren bilong Sisar Ogastus. Markus Agripa i bin tromoi bikpela mani long wokim na stretim ol bris bilong karim wara i go long Rom.
Ol ples waswas i kamap olsem ol ples bung bilong ol man. Ol i wokim ol plaua gaden samting na ol laibreri long ol bikpela ples waswas. I nogat rot long pasim ron bilong wara, olsem na wara i save ron i go long ol ples waswas, na tu, long ol toilet.
Wokim na Stretim Ol Bris
Ol bris em ol Rom i wokim i no longpela tru, long wanem, ol baret ol i wokim aninit long graun bilong stiaim ron bilong wara i longpela winim longpela bilong bris. Ol i wokim olsem bilong lukautim ol bris na bai ol ston i no ken bruk bruk hariap, na tu, wara i no inap long bagarapim ol gaden na haus samting bilong ol man. Olsem, bris Aqua Marcia em ol i wokim long 140 B.C.E., longpela bilong en inap olsem 92 kilomita, tasol hap bilong bris i stap antap long graun em inap 11 kilomita.
Paslain long ol i wokim ol baret bilong wara i ken ron, ol ensinia i save skelim gut olsem wara inap long ron gut na i gutpela bilong dring. Na tu, ol i save skelim sapos ol man husat i dring dispela wara i kisim sik o nogat. Taim ol i makim ples ol bai wokim bris long en, ol man i mekim wok olsem ol seveia i save mesarim ples bris bai stap long en, na bai ol inap save long longpela na bikpela bilong hap wara bai ron long en. Planti taim ol sleiv i save wokim ol bris. Sapos ol i mas wokim ol pos bilong sapotim bris, orait gavman i mas tromoi bikpela mani long wokim bris na planti yia inap lus long mekim olsem.
Na tu, ol i mas lukautim na stretim stretim ol dispela bris. Olsem na i mas i gat planti man long mekim dispela wok. Long Rom, gavman i bin kisim klostu 700 man bilong mekim kain wok olsem. Taim ol ensinia i wokim ol bris, ol i save tingim tu hau ol bai stretim bris sapos bris i bagarap. Olsem, ol baret em ol i wokim aninit long graun i gat spes inap long man i ken bihainim bilong stretim bris. Sapos wanpela hap bilong bris i bagarap, orait ol ensinia inap senisim ron bilong wara na bai ol man i ken mekim wok long stretim dispela hap bilong bris.
Ol Bris Bilong Ol Siti Long Rom
Kirap long 320 C.E. samting, i gat 11-pela bikpela bris long Rom we i save karim wara i go long siti. Namba 1 bris ol i wokim long 312 B.C.E. em Aqua Appia na longpela bilong en em 16 kilomita, tasol bikpela hap bilong dispela bris i stap aninit long graun. Sampela hap bilong bris Aqua Claudia em ol Rom i bin wokim i stap yet long nau. Longpela bilong dispela bris em inap olsem 69 kilomita, na longpela bilong ol pos bilong sapotim bris em inap 10 kilomita. Sampela bilong ol dispela pos i longpela inap olsem 27 mita!
Ol dispela bris i save karim bikpela wara i go long ol siti! Olsem, bris Aqua Marcia em yumi stori pinis long en i save karim klostu 190,000 kiubit mita wara i go long Rom insait long wanpela de. Strong bilong graviti i mekim na wara inap ron i go long ol bikpela siti, na bihain wara i go long ol tenk, na tu, long ol narapela hap ol i wokim bilong wara i ken ron i go long en. Sampela man i ting ol bris ol Rom i wokim inap karim winim 1,000 lita bilong wara long olgeta de bilong wan wan man i ken yusim.
Buk Roman Aqueducts & Water Supply i tok, taim Gavman Rom i bosim planti kantri, “ol man i kisim dispela save bilong wokim ol bris bilong karim wara i go long ol dispela hap.” Long nau ol turis i go long Esia Maina, Frans, Spen, na Not Afrika i save amamas long lukim ol dispela narakain wok bilong ol Rom long wokim ol bris.
a Paslain long ol Rom i wokim ol bris bilong kisim wara, i gat sampela lain bilong bipo i bin wokim ol bris. Sampela bilong ol dispela kantri em Asiria, Isip, India, na Persia.