Uçan Taşlar

HAVANIN açık olduğu bir gece, gökte ışıldayarak kayan bir yıldız gördünüz mü? Görmediyseniz bile, bu sadece bir zaman sorunu olabilir. Bilginlere göre, doğanın bu havai fişekleri gökyüzünde günde yaklaşık 200.000.000 kez görünürler!

Bunlar gerçekte nedir? Yer’in atmosferine girdiklerinde akkor haline gelerek parlayan ve göktaşı denen taş veya metal parçalarıdır. Yer’den gözlemlenen, gökyüzünde oluşturdukları parlak ışık akmasına da meteor denir.

Göktaşlarının çoğu yere ulaşmadan bütünüyle yanar, fakat bazısı aşırı ısıya dayanarak Yer’in yüzeyine ulaşır. Bazı bilginler, günde yaklaşık 1.000 ton uçan taşın yere çarptığını tahmin ediyor.a

Aslında, uçan taşların boyutları oldukça küçük olduğundan, bu çarpmalar insanlar için nadiren tehlikeli olur. Esasında meteorlara neden olan göktaşlarının çoğu bir kum tanesinden büyük değildir. (“Dış Uzaydan Gelen Taşlar” çerçevesine bakın.) Ya uzayda uçan binlerce daha büyük taş için ne diyelim? Örneğin, yaklaşık 1000 kilometrelik çapı olan Ceres’i ele alalım! Ayrıca çapı 190 kilometreyi geçen bilinen 30 kadar taş daha vardır. Bu daha büyük taşlar aslında küçük gezegenlerdir. Bilginler onları asteroit olarak adlandırır.

Bu asteroitlerden biri dünyaya çarpsaydı ne olurdu? Bu açık tehlike, bilginlerin asteroitleri incelemesinin önemli nedenlerinden biridir. Çoğu asteroitin yörüngesi Mars ve Jüpiter arasındaki bir kuşakta bulunuyorsa da, astronomların izlediği bazı asteroitlerin yörüngesi gerçekten dünyanınkiyle kesişmektedir. Bir çarpışma tehlikesi, Flagstaff (Arizona, ABD) yakınlarındaki (Barringer Krateri olarak da bilinir) Meteor Krateri gibi dev kraterlerin varlığıyla daha da kuvvetlenir. Dinozorların yok oluşuyla ilgili bir kurama göre, büyük bir çarpışma sonucu dünyanın atmosferi değişmiş ve dünyada dinozorların hayatta kalamadığı uzun süren bir soğuk hava dönemi başlamıştır.

Böyle bir çarpışma bugün olsaydı herhalde insanlık yok olurdu. Oysa Mukaddes Kitap ‘adillerin yeri miras alacağını ve onda ebediyen oturacağını’ belirtiyor.—Mezmur 37:29.

[Dipnot]

[Sayfa 23’teki çerçeve]

Videoda Bir Ateştopu

Bazı meteorlar alışılmamış derecede parlak ve büyüktür. Bunlar ateştopu olarak da adlandırılır. Yukarıdaki fotoğrafta görülen ateştopu, 9 Ekim 1992’de Amerika Birleşik Devletlerindeki birçok eyaletin üzerinde gökyüzünü boydan boya şimşek gibi geçti. Ateştopu önce Batı Virginia üzerinde ve sonra da 700 kilometrelik bir alanda göründü. 12 kiloluk bir parçası Peekskill’de (New York) park etmiş bir otomobilin üstüne düştü.

Bu olayın eşsiz yanı, göktaşının atmosfere giriş açısı nedeniyle, 40 saniyeden fazla süreyle parlaklığını koruyan bir ateştopu oluşturmasıydı. Bu da onu videoya alabilmek için eşsiz bir fırsat sağladı ve bu hiç değilse 14 değişik açıdan yapıldı. Nature dergisine göre, “bunlar, göktaşının elde edildiği bir ateştopunun ilk filmleridir.”

Ateştopu, bazı videolarda, tek tek akkorlaşmış mermiler gibi görünen en azından 70 parçaya bölündü. Bu olaya ait sadece bir göktaşı bulunmasına rağmen, bilginler bir ya da daha fazla parçanın dünya atmosferini delip yere çarpmış olabileceğine inanıyorlar. İlk başta yaklaşık 20 ton ağırlığında olan büyük göktaşından geriye kalan sadece buydu.

[Sayfa 24’teki çerçeve]

Uzaydan Gelen Taşlar

Asteroit: Aynı zamanda planetoit ya da küçük gezegen olarak da bilinir. Bu çok küçük gezegenler güneşin etrafındaki bir yörüngede dönerler. Pek çoğunun, bir zamanlar daha büyük gökcisimlerinin olası parçaları olduklarını gösteren düzensiz şekilleri vardır.

Göktaşı: Uzayda gezen veya atmosfere düşen oldukça küçük metalik ya da taşsı maddelere verilen ortak addır. Bazı bilginler çoğu göktaşının, çarpışan küçük gezegenlerin parçaları veya yok olmuş kuyrukluyıldızların taşsı kalıntıları olduklarını düşünüyorlar.

Bazen bir göktaşı o denli büyük olur ki, atmosferimize girdiğinde tamamen yanmaz ve yeryüzüne çarpar. Bazıları çok büyük ve çok ağır olabilir. Namibya’daki (Afrika) bir göktaşının ağırlığı 60 tondan fazladır. Grönland, Meksika ve Amerika Birleşik Devletlerinde 15 ton veya daha ağır başka büyük göktaşları bulunmaktadır.

Meteor: Bir göktaşı dünya atmosferine girdiğinde, hava sürtünmesi şiddetli ısı ve güçlü bir parıltı oluşturur. Kızgın parlayan gazlardan oluşan bu iz gökyüzünde bir ışık akması olarak bir an görülür. Bu ışık akması olayı meteor olarak bilinir. Birçokları onu yıldız kayması veya akanyıldız diye de adlandırır. Meteorların çoğu ilk olarak yeryüzüne 100 kilometre kala görülür.

[Sayfa 24’teki çerçeve/resim]

İda ve Onun Minik Ayı

Galileo uzay aracı, Jüpiter’e doğru yol alırken, İda adlı bir asteroitin fotoğraflarını çektiğinde beklenmedik bir keşif yaptı—bir asteroitin yörüngesinde dönen bir ayla ilgili belgelenmiş ilk örneği kazandırdı. Sky and Teleskop dergisinin bildirdiğine göre, bilginler, Dactyl adında yumurta şeklindeki bu ayın 1,6’ya 1,2 kilometre büyüklüğünde olduğunu tahmin ediyorlar. Yörüngesi, 56’ya 21 kilometre olan asteroit İda’nın merkezinden 100 kilometre kadar uzaktadır. Kızılötesi renk özellikleri, hem İda’nın hem de minik ayın, uzaydaki bir çarpışma sonucu parçalanmış tek bir büyük kayanın kalıntıları olduğu sanılan Koronis asteroit ailesine ait olduğu izlenimini uyandırıyor.

[Tanıtım notu]

NASA fotoğrafı/JPL

[Sayfa 25’teki resim]

Flagstaff (Arizona, ABD) yakınlarındaki Meteor Krateri 1.200 metre çapında ve 200 metre derinliğindedir

[Tanıtım notu]

U.S. Geological Survey, D. J. Roddy ve K. Zeller tarafından fotoğraflanmıştır.

[Sayfa 23’teki resim tanıtım notu]

Sara Eichmiller Ruck