Daha İyi Bir Okuyucu Olabilirsiniz!
HİÇ kimse sadece tek vitesle çalışan bir arabadan memnun kalmaz. Arabanın yalnız birinci vitesi varsa, şöför, düz yolda arabanın hızını artıramaz. Sadece dördüncü vitesi varsa, rampalarda sorunlarla karşılaşır. İyi bir okuyucu olabilmeniz için de “vites değiştirme” yeteneğine sahip olmalısınız.
Mukaddes Kitabı veya bir şairin eserini bir gazete veya mizah dergisini okur gibi okuyamazsınız değil mi? Fakat belki de hıza hiç önem vermeden, sırf hoşça vakit geçirmek için bir şeyler okuduğunuz olur. Durum böyle ise, pazar günü nereye gittiğini ve ne zaman varacağını hiç merak etmeyen, sadece ‘gezmek’ için yola çıkan bir ‘sürücüye’ benzetilebilirsiniz.
Böyle rahat davranmak çok güzel olabilir, fakat her gün pazar değildir. Bütün okuyacaklarımız da hoş vakit geçirmek için yazılmış değildir. Bazı şeyleri kendimizi eğitmek, ufkumuzu genişletmek veya işimiz için okuruz. Boşuna vakit harcamak için, “vites” değiştirme yeteneğine sahip olmalıyız. Öyle ise “dördüncü vites” ile işe başlayalım.
OKUMANIN “DÖRDÜNCÜ VİTESİ”—SADECE YÜZEYSEL OKUMAK
Bir metni yüzeysel okumak, makaleyi kelime kelime okumadan esas noktalarını kavramak demektir. Böylece temel fikirleri saptamak amacıyla arasıra duraklamakla birlikte gözlerinizi çabucak bir sayfanın üzerinde gezdirirsiniz.
Oysa, bir metni sadece yüzeysel okumak, aslında hiçbir zaman edebiyatın tadını, duygusal tonunu ve zevkini ayırt etmenize imkân vermez. Çok fazla şeyler kaçırırsınız. Aynı zamanda zihninizin malzemeyi hazmetmesine fırsat tanımadığınızdan dolayı da, belleğiniz pek yardım görmez. Fakat yazılanların çoğu edebi eserler olmadığından, hatırlanması da gerekmez. Örneğin, bir iş adamı, okunacak şeyleri yüzeysel okumakla pekçok saat kazanabilir.
Hızlı okuma kurslarına katılmak, okunması gereken şeyleri çabuk bitirmenize yardımcı olabilir mi? Ücretli kurslar vasıtasıyla insanlar, okuma hızlarını iki ve üç katına çıkardılar; hatta bazılarının iddiasına göre, dakikada binlerce kelime okuyabildiler. Bu öğretimde, kelime kelime değil, kelime grupları ve cümle parçaları okumayı ve nadiren “o”, “bu”, “bir” ve başka kısa kelimelere dikkat etmeyi öğreniyorlar. Fakat bir kimse dakikada binlerce kelimeyi okuduğunu iddia ederse, birkaçını değil, birçok ayrıntıyı kaçırıyor demektir.
Bu durum, Across the Board adlı dergide anlatıldığı gibi, Columbia Üniversitesinde bir hızlı okuma öğretmeninin tecrübesini hatırlatıyor. Öğretmen, bir sınıf dolusu “hızlı okuyucu” için tek sayfalık bir test hazırladı. Öğrenciler bu testi şaşırtıcı bir hızla, yani dakikada hemen hemen 6.000 kelimelik hızla okudular. Okuduklarını anladıklarından emin olmak için, öğretmen, bu sayfayı tekrar ve tekrar okumalarını istedi. Hızları —yine etkileyici olan— dakikada 1.700 kelimeye düştü. Sonra öğretmen onlara ilginç haberi verdi: Okudukları konu, aslında saçma sapan, tamamiyle anlamsız, çeşitli dergilerden rastgele alınmış cümlelerden oluşturulmuştu.
Alınan ders neydi? ‘Hıza aşık olmayın.’ Mortimer Adler’in yazdığı gibi: “Büyük hızla okuyabilmek şüphe götüren bir başarıdır; ancak okuduğunuzun değeri yoksa yararlı olabilir.”
İYİ OKUMANIN BİR ANAHTARI—GENEL BİR GÖRÜŞ SAĞLAMAK
Hızla okuma tekniğini kullanırken, metni anlama ve hatırlama yeteneğini geliştiren bir yöntem vardır. Buna önceden malzemeye dair genel bir görüş sağlamak da denilebilir.
Her kâşif, bilmediği bir memlekete girmeden önce, yüksek bir yerden gideceği alanı gözden geçirip, haritalara bakmanın akıllılık olduğunu bilir. Benzer şekilde, “alan”ını yüzeysel okuyarak tanımaya çalışan bir okuyucu da gözlerini doğru yöne çevirerek özel noktaları keşfedecek ve bir kelime ormanında yolunu kaybetmekten sakınacaktır.
Okunacak metin ayrıntılı ise, bu iş nasıl yapılır? Yöntemlerden birisi bu sayfadaki çerçevede gösteriliyor. Metni önceden gözden geçirmek yalnız bir, iki dakika almalı, fakat bu vakit kayda değer.
Şimdi “düşük vites”e yani normal okumaya geçelim.
FAAL BİR ŞEKİLDE OKUYUN
The Art of Book Reading (Kitap Okuma Sanatı) adlı eserde şunlar söyleniyor: “Okuduğunuzu hatırlamanın en emin yolu, yazılanı bir bütün olarak görerek, yazarın düşüncelerinin gelişmesini kavramaktır.” Yazarın fikirlerini geliştirişini takip edebilmeniz, şüphesiz bunları anlamanıza yardımcı olacak. Ayrıca edindiğiniz anlayış da, metni hatırlamanıza yardım edecek.
Ana noktaları, ikincil noktalar ve ayrıntılardan ayırt edebilmek için kendinizi eğitin. Çoğu paragraflardaki konuyu geliştiren cümleleri arayın. Bir okuma uzmanının dediği gibi, çok geçmeden “ana cümleleri sanki sayfada kabartma olarak yazılmış gibi görmeye” başlayabileceksiniz. Aynı zamanda, daha sonra okuyacağınızı tahmin etmeyi ve zaten okuduğunuzu özetlemeyi öğrenin. Kısacası, faal bir okuyucu olun!
Soru sorma denilen tekniği de kullanacak olursanız, bu, arkadan neyin geleceğini tahmin etmenize ve anlayışınızı artırmanıza yardımcı olur. Bu acaba nasıl yapılır?
Ciddi okuma malzemeleri genellikle bölümlere ve ara başlıklara bölünmüştür. Her yeni başlığa geldiğinizde bunu bir soru haline çevirin. Sonra da, okurken cevabını arayın.
Eğer sorularınız anlamlı ve önemli ise, aldığınız cevaba ana noktaların çoğu dahil edilmiş olacak. Özellikle ana noktalara dikkat edecek olursanız ve bütün cümleleri eşit oranda önemli sayarsanız, ayrıntıları daha iyi hatırlayacaksınız.
Hatırlamak için niyetli olmanız da, okumanızı geliştirecek. Örneğin, okudukları hakkında imtihan olacaklarını bilen öğrenciler, imtihan olmayacaklarını bilenlerden daima daha iyi hatırlıyorlar. Bununla uyumlu olarak, daha etkili bir şekilde okumak için kullanabileceğiniz başka bir “vites” var. Bu bir arabanın “geri vites”ine benzer.
BELLEK YARDIMIYLA HEMEN TEKRARLAMA YÖNTEMİ
Okuduklarınızı hatırlayabilmek için anlamaktan daha fazlası gereklidir. Buna yardımcı olarak dikkatinizi okuduğunuzun en önemli noktaları üzerinde toplamalısınız. Bu, malzemeyi yeniden okumak anlamına mı gelir? Bazen öyle. Fakat okuduktan sonra hemen bir tekrarlama yapmak bilinen daha iyi bir yöntemdir.
Bu yöntemin etkinliğini göstermek maksadıyla bir grup öğrenciden bir metni okuduktan sonra onu hemen hatırlamaları istendi. Yedi gün sonra öğrendiklerinin yüzde 83’ünü hatırlayabildiler. Fakat başka bir gruptan metni okuduktan bir gün sonra, ilk kez onu hatırlamaları istendiği zaman, onlar, yedi gün sonra, metnin sadece yüzde 45’ini hatırlayabildiler. Hangi sonuca varıldı? Okuduğunuz şeyi okuduktan hemen sonra, hatta henüz okurken bir tekrarlama yapmak en iyi yöntemdir.
Yapılan bir araştırmaya göre, hemen tekrarlama yöntemi kullanıldığında, iki ay sonra bile, bu yöntem kullanılmaksızın bir gün sonra hatırda kalandan daha çok şey hatırlanabilir. Bundan dolayı bu yöntemi kullanmak çok etkilidir. Başka bir araştırmada, bir üniversite profesörü, bir metni hemen tekrarlamakla, harcanan bir dakika sayesinde, hatırlananların iki katına çıkartılabileceğini ispat etti. Bu vakit fazla yüksek bir bedel sayılmaz değil mi?
Birkaç öneri daha verelim: Kelimeleri değil, düşünceleri hatırlayın. Ana noktalar üzerinde birkaç kısa not alın. Bir kerede hepsini öğrenmeğe çalışmaktansa, konuyu düzenli aralıklarla gözden geçirin.
Tabii, okuduğunuz her şeyi hatırlamanız gerekmez. Haklı olarak şunlar söylendi: “Bazı kitaplar tadına bakmak, başkaları yutmak için ve pek azı da çiğneyip hazmetmek için yazılmıştır.” Okuduklarınızdan mümkün olduğu kadar çok şey çıkarabilmek için seçici olmanız gerekmektedir. Hafif, eğlendirici eserlerin yanı sıra, daha edebi yapıtlardan zevk almayı geliştirin. Düzenli okuma programınızda Mukaddes Kitap da önemli bir yer alsın.
Elde edebileceğiniz pek çok okuma yöntemi vardır. Onları öğrenmek biraz çaba ister. Alışkanlık da gerekli. Fakat daima daha iyi bir okuyucu olabilirsiniz!
[Sayfa 15’teki çerçeve]
GENEL BİR GÖRÜŞ SAĞLAMAK
1. Başlığı, makalenin veya bölümün kapsayacağını sandığınız birkaç soru haline çevirin.
2. Bir veya iki paragrafı okuyun.
3. Şimdi ara başlıkları okuyun.
4. Aynı zamanda her paragrafın ilk cümlesini okuyun. Bunu yaparken italik ya da siyah harflerle yazılmış sözcüklere dikkat edin.
5. Resimleri, grafikleri, diyagramları sayılı sıra düzenlerini ve göze çarpan başka özellikleri inceleyin.
6. Şimdi kendinize şunu sorun: Yazarın belirttiği ana noktalar hangileridir? Malzemesini nasıl düzenledi?
[Sayfa 16’daki çerçeve]
OKUDUKTAN SONRA HEMEN TEKRARLAMAK
1. Her parçayı okuduktan sonra kendinize şunu sorun: Ana noktası nedir? Cevabını söyleyin. Ancak bunu tatmin edici şekilde veremediğiniz zaman metne tekrar bakmalısınız.
2. Herşeyi okuduktan sonra, bütün makale veya bölümler hakkında kendinizi imtihan edin. Kısım kısım ilerleyerek ana noktaları sayın. Ancak hatırlayamazsanız tekrar metne bir göz atın.
[Sayfa 16’daki grafik]
(Ayrıntılı bilgi için lütfen yayına bakın.)
NE KADAR HATIRLANABİLİR?
HATIRLANAN MİKTAR
Hemen Tekrarlamakla
Bir gün sonra tekrarlamakla
Hiç tekrarlamamakla
%100
%80
%60
%40
%20
%0
GÜNLER
1
7
14
21
[Sayfa 14’teki resim]
Bugünlerde o kadar çok okunacak şey var ki, hepsiyle nasıl başa çıkabilirsiniz? Burada birkaç öneri veriyoruz.