Bilginleri Şaşırtan Beynin Sırları

HİGH TECHNOLOGY dergisine göre: “Yapay zekâ laboratuarlarında süper akıllı bilgisayarların yeni bir türü şekillenmektedir.” Onlar, birinci kuşak bilgisayar gibi, veri tabanlarında insan uzmanlarını özel bilgileri kodlanmış bulunan ikinci kuşak “uzman” sistemlerdir. Bundan başka, yeni sistemler, eskilerde bulunmayan sorun çözme yeteneklerine de sahip olacak. Ancak onlar acaba düşünebilecekler mi?

Yapay zekânın, bilgisayar biliminin iyi tanımlanmış bir alanı olmağa başladığı 1950’lerin ortasından beri, düşünen bir bilgisayar yaratmak, bilgisayar mühendislerinin rüyasıdır. Oysa bu rüya şimdiye kadar gerçekleşmedi. Yale Üniversitesinde Yapay Zekâ Projesinin yöneticisi olan Roger C. Schank şunu kabul ediyor: “Gerçekten elimizde yaratıcı veya gerçekten icat edici veya bir kimsenin düşünme sürecinin karmaşıklığını anlayan bir program yoktur.” Psychology Today dergisi 25 yıllık araştırmaların sonucunu şu şekilde özetliyor: “Şimdiye kadar hiçbir bilgisayarın yapamadığı üç şeyi, her insan bebeği yapabilir: Bir yüzü tanımak, bir dili anlamak ve iki bacakla yürümek.”

İnsan beyninin yetenekleri, bilgisayarları tamamen geride bırakmıştır. Neden mi? Bir yönden, en gelişmiş bilgisayarın mikro devreleri, normal bir insan beyninde bulunan takriben 100 milyar (100.000.000.000) nöron, yani sinir hücresinin arasındaki bağlantılar karşısında ilkel kalır. Bir kurama göre, beynin bilgi seçme sistemi, bir bağlantılar şebekesine dayanır ve “insanın hafızasındaki bu zengin bağlantılar şebekesi, insanla makineler arasındaki bulunan farklılıkların en esaslı olanıdır. Beynin, milyonlarca nöron arasından aynı anda istenilen bilgileri arama yeteneği gerçekten esrarengizdir.” Science dergisi şöyle devam ediyor: “Beyin, aynı anda ve paralel olarak milyonlarca veya milyarlarca nöronsal hesaplama işini yapar; şimdiki diziler halinde sıralanmış olan ve adım adım çalışan bilgisayarlarımız ümitsizce gölgede kalır.”

Bazı bilgisayarların, çok zor matematik hesaplarını en akıllı matematikçilerden çok daha kısa bir süre içinde yapabildiği doğrudur. Gelişmiş bilgisayarlar da bir çok insanı satrançta yenebilir. Fakat makinelerin ciddi kısıtlamaları var. The New York Times Magazine’de çıkan yakın tarihli bir makalede şöyle deniliyor: “Akıllıca yapılmış bir satranç programı, iyi bir oyuncuyu mağlup edebilir, fakat kurallarda yapılan ufacık bir değişiklikte . . . . makine şaşıracaktır, ama insan olan oyuncu idare edebilir.”

İnsan hangi açıdan daha üstün bir pozisyonda bulunuyor? Biz düşünebilir ve kıyaslama yapabiliriz. Bir soruna değişik açılardan bakabilir ve önemli verileri konu dışında olanlardan ayırt edebiliriz. Ayrıca dille ilgili kavramlarda veya tecrübeden öğrenmekte hiç zorluk çekmeyiz kısacası “sağ duyu”muz var. Science dergisine göre, bu “sağ duyu”yu kopya etmek üzere yapılan yıpratıcı çalışmalar, bilim adamlarına “bir oranda alçakgönüllülük ve insanın yaptığı en basit hareketin ne kadar karışık olabileceğine —ve bir bilgisayarın (veya bir insanın) herhangi bir şeyi yapabilmesinden önce— ne kadar çok bilmesi gerektiğine dair takdir” kazandırdı.

Bilimciler, şimdi geliştirilen bilgisayar sistemlerinin artan yeteneklerine rağmen, yakında büyük bir aşama yapılamayacağını kabul ediyorlar. Sorunun bir yönü ise, düşünme sürecimizi bir modelini yapacak kadar hâlâ iyice anlamamış olmamızdır.

Aklımıza iyi bir fikir geldiğinde “ha” deriz. Fakat o fikrin nereden geldiği bir sır olarak kalır.