Suyu Cimrice Depolayan Bitkiler

ARİZONA’daki Saguaro National Monument parkta bulunan tüm bitkiler su konusunda cimri değildir. Heybetli Rincon Dağlarının kozalaklı ağaçlardan oluşan ormanlarında, suyun büyük bir kısmı köklerden girip, yapraklardan dışarı atılarak bitkilerin içinden geçip gider. Fakat burası parkın uzak bir bölgesidir. Oysa ziyaretçileri çeken, sıcak, kurak, çöl görünümündeki ovalardır. Suyu cimrice depolayan bitkiler yıllık yağışın 30 santimetreden az olduğu bu yörelerde yetişir.

Parkta yaklaşık 50 cins kaktüs bulunmaktadır, fakat bunların arasında en çok su depolayanı, ulusal park ile aynı adı taşıyan dev saguaro, yani Carnegiea gigantea’dır. Başta minicik olan saguaro sonunda bir dev haline gelir. Ancak bu boya ulaşması zaman alır. Tohumun kendisi bu cümlenin sonundaki noktadan daha büyük değildir. İlk yılın sonunda fidenin boyu sadece 6 milimetredir. Saguaro 15 yıl sonra 30 santimetreye, 50 yıl sonra 2 metreye ulaşır, ilk dalı ise, 75 yaşında iken oluşur. Bu andan itibaren ağaç çiçek açmaya ve tohum vermeye başlar. Olgun hale gelen bir saguaro bir yılda on binlerce ve yaşamı boyunca yaklaşık 40 milyon tohum verir ve bu tohumlardan sadece bir tanesi olgunluk çağına kadar hayatta kalabilir. Saguaro beşte dördü sudan oluşan, çapı 80 santimetreye, uzunluğu 15 metreye ve ağırlığı 10 tona ulaşan bir gövde ile 200 yıl kadar yaşayabilir. Ancak bu dev, su konusunda çok cimridir!

Saguaro aynı zamanda su elde etmek açısından da açgözlüdür! Toprağın yüzeyine yakın olan kökleri her yöne dağılarak yarıçapı yaklaşık 30 metreyi bulan bir ağ oluşturur. Bir sağanağın ardından, kendisine bir yıl yetecek kadar, yani 750 litre su emebilir. 12 ya da daha fazla odunsu damardan oluşan silindirler, gövde ve dalların merkezinden geçerek bitkiye mukavemet kazandırırlar. Akordeon şeklindeki pilileri saguaroya, suyun birikmesi ya da tüketilmesi esnasında genişleme ya da büzülme olanağı sağlar. Bitkinin yeşil ve cilalı dış yüzeyi fotosentez yapar ve nemi muhafaza eder. Sivri dikenleri ise, suyu çalabilecek hayvanlar için caydırıcıdır.

Ancak kaktüsün su tasarrufunu sağlayan en şaşırtıcı mekanizması, kendi gıdasını çok fazla su kaybetmeden üretme yeteneğidir. Bitkilerin kendi gıdalarını üretme işlemi olan fotosentezin oluşması için köklerdeki su, havadaki karbondioksit ve güneş ışığı gereklidir. Gün ışığının olduğu saatler boyunca çoğu bitki, su mevcudunun önemli bir yüzdesini yapraklarının gözenekleri veya stomaları yolu ile dışarı atar ve aynı anda fotosentez için gerekli karbondioksit ve güneş ışığını alır.

Fakat kaktüs bulunduğu sıcak ve çorak çevrede, gün ışığının olduğu saatler boyunca böyle bir su kaybını göze alamaz. Bu nedenle terleme yolu ile oluşacak su kaybını engellemek üzere gövde ve dallarının gözeneklerini kapatır. Ancak bu, sadece gerekli enerjiyi sağlayan güneş ışığının mevcut olduğu sürece gerçekleşebilen fotosentez işlemi için karbondioksit girişini de durdurur. O halde bu ikilem nasıl çözümlenir. Alışılmışın oldukça dışında bir biyolojik tasarım sayesinde.

İkilemin Çözümü

Çöl geceleri serin, hatta soğuktur. Kaktüsler gözeneklerini bu vakitlerde açar ve karbondioksit alırlar böylece akşam serinliğinde terleme yolu ile çok az nem kaybederler. Fakat bu süre boyunca fotosentez gerçekleşmez. Karbondioksit, PEP sistemi olarak adlandırılan tamamıyla farklı ve son derece etkili bir takım kimyasal reaksiyonlar sonucu depolanır. Daha sonra karbondioksit salıverilir ve fotosentezin her zamanki gündüz işlemlerinin gerçekleştiği yere gönderilir.

Fotosentezin kendisi, 70 ayrı kimyasal reaksiyonu içeren çok karmaşık bir işlemdir ve “gerçekten de mucizevi bir olay” olarak nitelendirilir. Ancak kaktüsün suyu idareli kullanmak üzere bu işlemi geceleyin başlatmasının özel şekli mucizeye mucize katar. Elbetteki evrimciler tüm bunların kör bir rastlantı sonucunda geliştiğini iddia ederler, ancak bu yöntem birbiriyle hiç ilgisi olmayan çeşitli bitkiler tarafından da kullanıldığına göre, kör rastlantının bu mucizeyi bir değil, bir çok kez gerçekleştirmiş olması gerekirdi. Gerçekler ve sağduyu bunların zekâ sahibi bir Yaratıcı’nın tasarımına uygun olarak meydana geldiğini gösterir.

Birçoklarının Hizmetinde

Saguaro kamu hizmeti yapar. Nisan ayı sonundan haziran ayına kadar beyaz çiçeklerden oluşan büyük buketler gövde ve dalların ucunda koruyucu başlıklar oluşturur. Başlı başına her çiçek geceleyin açar ve ertesi gün solar. Fakat her saguaro 100 kadar çiçek vererek yaklaşık 4 hafta boyunca bu gösteriyi birbiri ardına her gece tekrarlar. Bu çarpıcı gösteri kendisine Arizona eyaletinin çiçeği seçilme onurunu kazandırmıştır. Kuşlar, yarasalar, arılar ve güveler, nektarı ile beslenir ve çiçeklerinin tozlaşmasını sağlar.

Saguaronun meyvesi yaban domuzlarının, kurtların, tilkilerin, sincapların, hasatçı karıncaların ve birçok kuşun meyve ve tohumlardan kendilerine ziyafet çektikleri haziran ve temmuz ayları boyunca olgunlaşır. Ağaçkakanlar, gövde ve dallara ihtiyaçlarından fazla yuva delikleri oyarlar, fakat bitki su kaybetmemek için yaralarını koruyucu bir doku ile iyileştirir ve daha sonra bu oyuklar cin baykuşları, cüce baykuşlar ve küçük doğanlar da dahil olmak üzere diğer birçok kuş tarafından kullanılır. Bu konudaki rekabet yoğundur.

Geçmiş yıllarda Kızılderililer sukabağına benzeyen bu oyukları su küpü olarak kullanırlardı. Su yüklü saguaroların muazzam ağırlığını taşıyan odunsu damarlar barınak ve çit yapımında da kullanılırdı. Bu yeşil devler, yerli Papago Kızılderililerinin uzun sırıklar yardımı ile gövde ve dalların ucundan düşürdükleri incire benzer bol sulu bir meyve sağlar. Onlar bu meyvelerden reçel, şurup ve alkollü içecekler yaparlardı. Tohumları Kızılderililer ve tavukları tarafından yenirdi. Papagolar için saguaroların meyveleri o denli önemli idi ki, bunların toplanma mevsimi yeni yılın başlangıcını belirlerdi.

Çöl bitkileri su sorunu ile başa çıkmak konusunda çok beceriklidir. Kuzey Amerika’ya özgü bir çalı cinsi olan olan meskite, ihtiyacı olan suyun tümünü elde eder. Bitki toprağa inen ana kökünü bir yeraltı kaynağı bulmak üzere 10 ila 30 metre derinliğe gönderir. Ancak küçük fide bu uzun ve kuru yolculuk esnasında ana kök suya varana kadar nasıl hayatta kalır? Bu sadece çölün henüz çözümlenememiş sırlarından biridir. Gece çiçek açan “cereus” kaktüsü kendisi için yeraltında özel su deposu görevi yapan bir soğan oluşturur. Kreozot çalısı, uzaklara erişebilen köklerini su toplaması ve aynı zamanda yakınında büyümeye başlayan herhangi bir fideyi öldürmek amacı ile toksinler salgılaması için gönderir.

Ömrü sadece bir yıl olan ve ilkbaharda açarak çölü renkli fantezileri ile halı gibi kaplayan bu güzel bitkiler ise, su yokluğunda hayatta kalabilmek için bu usta düzeneklerden hiçbirine sahip değillerdir. Öyle ise, bu bitkiler hayatta kalmayı nasıl başarıyorlar? Onlar su yokluğundan tamamıyla kaçınıyorlar! Bu bitkilerin tohumları filiz vermeyi engelleyen kimyasal önleyiciler içermektedir. Kuvvetli bir sağanak bu kimyasal önleyicileri yıkayıp, götürür ve tohumlar filiz verip, büyürler; bitkiler çiçek açar ve gelecek bitkiler için tohum üretirler. Bu kimyasal önleyicileri yok etmek için en az 13 milimetrelik bir yağış gereklidir, bunun için hafif bir yağmur yeterli olmayacaktır. Bu tohumlar yağışı ölçebilir ve yaşam evrelerini tamamlamaları için toprağı yeterli ölçüde ıslatacak kadar yağış olmadığı sürece uyku halinde kalırlar. Bitiremeyecekleri işe başlamazlar.

Saguaroların ilginç komşuları var, öyle değil mi?

[Sayfa 24’teki resimler]

Saguaronun çiçekleri ve meyvesi

[Sayfa 25’teki resim]

Doğanlar için yüksek tünekler oluşturur