İhtiyacınıza Göre Haritalar

YABANCI bir ülke veya kentte yolunuzu bulmak zor olsa gerek. Önce, bulunduğunuz noktayı saptamanız gerekiyor. Sonra, en iyi rotanın hangisi olduğuna karar vermelisiniz. Bunu nasıl öğrenebilirsiniz? Gereksinim duyduğunuz şey, bir haritadır!

Haritalar—Ne Zamandır ve Neden Var?

Haritacılığın veya diğer adıyla kartografinin uzun ve renkli bir tarihçesi var. Bazı kaynaklar harita yapımının tarihini 4.300 yıl öncesine, Babil’deki, oyma kil tabletlere kadar götürüyor. Ancak, modern haritaların öncüleri olan çizelgeleri yapanlar eski Yunanlılardı. MS ikinci yüzyılda Klaudius Ptolemaios tarafından çizilen eski dünya haritalarından sonra, haritacılık Ortaçağın karanlığına gömüldü. Keşfedilmeyen bölgeler canavarların ve devlerin meskeni olarak gösterildi. Din, haritaları o denli etkiledi ki, birçok harita Aden bahçesinin egemen olduğu bir dünyayı betimledi. Kudüs ve Ortadoğu o zaman bilinen dünyayla ilgili haritaların üst kısmında yer almaya başladı.

İngiltere’nin eski haritaları da kilisenin etkisini yansıttılar. Bu haritalardan biri, hacıların İngiltere’nin kutsal yerlerine giderken izledikleri güzergâhı gösterdi. “Hacının Büyük Kuzey Yolu” ile ilgili ayrıntıları veren bu harita, kuzeydeki Durham kentinden güneydeki liman kenti Dover’e kadar bir rota çizdi.

Modern kartografinin atası Gerardus Mercator’du (1512-94). Onun tasarladığı izdüşüm yöntemi doğruluğundan dolayı denizcilerin beğenisini kazandı; Mercator yöntemine göre çizilen birçok harita modern atlaslarda görülebilir.

Haritalar toprak sahiplerinden büyük talep gördü. Net bir şekilde çizilen sınır hatları yasal anlaşmazlıkları gidermeye yaradı. Vergilendirme toprak haklarının eksiksiz olarak kaydedilmesine bağlı olduğu için, hükümetlerin haritalara duyduğu ilgi arttı.

Günümüzde haritalar günlük ihtiyaçları karşılıyor. Atlaslar, öğrencilerin coğrafyanın temel yönlerini kavramalarına yardım ediyor. Meteoroloji haritaları, meteorologların hava durumuyla ilgili neler bekleyebileceğimizi grafik şeklinde göstermelerini mümkün kılıyor. Harita kamu araçlarından en iyi şekilde yararlanmanıza yardım edebilir. Bir aile gezisi için de, harita en manzaralı yolu gösterebilir.

Uzmanların gereksinimleri de ihmal edilmiyor. Kent planlamacıları için nüfus yoğunluğu haritaları var. Deniz tabanı haritaları, batık gemileri veya maden kaynaklarını arayanların işine yarar. Arkeolojik haritalar, “geçmişi kazanlara” destek sağlıyor. Düşünün, uzay araştırmacıları için ayın ve bazı gezegenlerin haritaları bile bulunuyor! Haritalar üzerine bu kadar büyük bir bilgi birikimi olduğundan, onları okumaktaki becerinizi geliştirip derinleştirmek kendi yararınıza olur.

Haritalar Nasıl Okunur

Haritalarınızdan olabildiğince yararlanmak yabancı bir dil öğrenmeye benzer. Başka bir dil öğreneceğiniz zaman, yeni bir sözcük dağarcığı ve farklı bir dilbilgisiyle karşılaşırsınız. Harita dilinde, simgeler ‘sözcüklere’ benzetilebilir; ölçek çizgileri ve koordinatlar da ‘dilbilgisi’ işlevini görür. Haritaların çoğuna, haritada kullanılan simgelerin açıklandığı bir çerçeve çizilir. Bu, simgeleri açıklayarak ‘sözlük’ işlevi görür.

Taşıdıkları anlamı iletebilmeleri için, simgeler özenle seçiliyor. Örneğin, bir deniz fenerinin yerini bulmak için, fenere benzeyen bir simge arayın. Camiler ve kiliseler, üzerinde hilaller veya haçlar olan siyah kareler ya da dairelerle işaretlenmiş olabilir.

Bu tür simgelerin anlamlarını nasıl öğrenebilirsiniz? Follow the Map kitabının yazarı John Wilson “hoş bir eğlence olan ‘harita taramayı’” öneriyor. Ayrıca şöyle diyor: “Gözünüz haritada rasgele gezsin ve simgelere gelince onları tercüme edin.”

Yaşadığınız bölgenin haritadakinden oldukça farklı göründüğünü fark ediyor musunuz? Neden böyle? Genel olarak çevremize kendi boyumuz hizasından, yani 1,5-1,8 metre yükseklikten bakarız. Fakat haritalar, zemini dikey olarak, her noktadan çok yüksek olan bir açıdan gösteriyor. Bunu kavrayabilmek için harita ‘dilbilgisini’ anlamanız önemlidir.

Ölçek, Rakım ve Konum

Haritacı için asıl zor olan, deniz seviyesinden yüksek rakımları ve yerdeki insan yapısı özellikleri kaydetmektir. Bütün bunlar, rahatça kullanılabilecek büyüklükteki bir kâğıda basılmalı. Bunu başarmak için, haritalar belirli bir oranla çiziliyor. İngiltere’de çok tutulan bir harita dizisi, ülkeyi 1:50.000 oranında gösteriyor, yani haritadaki bir santimetre, yerin yüzeyindeki 50.000 santimetreyi temsil ediyor.

Bununla birlikte, düz bir harita nasıl çeşitli rakımları gösterebilir? Yamaçları gölgeli gösteren eğik çizgiler üçüncü boyutu katmanın bir yoludur. Güneş sanki haritanın sol üst köşesindeki bir yerde bulunuyor. Buna göre, gölgede olan doğu ve güneydoğu yönündeki yamaçlar daha koyu renklerle çiziliyor. Modern haritalarda ortalama olarak deniz seviyesine oranla aynı rakımda olan noktalar çoğu kez hatlarla birleştiriliyor. Bu işaretlerin mat renklerde basılması, haritanın diğer özelliklerinin gözden kaçmasını önlüyor.

Birçok harita, bulunduğunuz yeri saptayabilmeniz için kesişen çizgiler sistemini uyguluyor. Bu dörtgenler sistemi yoluyla, herhangi bir konumun, çizgi ağındaki noktayı saptayan alfabetik veya rakamsal koordinatlar olarak verilmesi mümkündür. Örneğin, bir kent G-13’te bulunabilir, yani dikey tarafta G’de ve yatay tarafta 13’te. Bu iki noktanın kesiştiği yerde kenti bulacaksınız. Bununla birlikte, haritanızın size tam doğru bilgi verdiğinden nasıl emin olabilirsiniz?

Bilgisayar Çağında Haritalar

Askeri gereksinim, sık sık çok ayrıntılı haritaların yayımlanmasına yol açmıştır. Geçen 40 yıl boyunca, havadan çekilen fotoğrafların üç boyutlu olarak karşılaştırılmasıyla gerçekleştirilen ayrıntılı harita yapımı birçok ülkede benzer uygulamalara örnek oluşturmuştur.

Daha şimdiden bazı arabalarda bilgisayar destekli hareketli harita göstergeleri ve PC’ler için ayrıntılı seyahat haritaları bulunmaktadır. The Observer’da şu manşet vardı: “Mikroçipler Direksiyon Başına Geçiyor.” Rapor, ses aygıtlarıyla birleştirilmiş harita verileriyle yüklenmiş bilgisayar disketleri hakkındaki bir deneme projesini açıkladı. Sürücünün yapması gereken şey, sadece gideceği yeri bilgisayar ekran haritasına kaydetmek. O kafa karıştıran kavşakları düşünmeye artık gerek yok! Neden? Çünkü araba bir dörtyola yaklaştığında, bir ses sürücünün sapması gereken yönü söylüyor. Pusula ve tekerleklere yerleştirilen alıcılar arabanın rotasını izliyor. En son yenilikler daha güvenilir ve daha basit.

Haritaların geleceği açısından bu ne anlama gelir? Kağıttan yapılmış haritalar artık koleksiyonculara mı kalacak? Bunu zaman belirleyecek. Durum ne olursa olsun, haritalar yolculukta ihtiyaçlarınızı karşılayan çok yönlü bir araç olmaya devam edecek.

[Sayfa 23’teki harita/resimler]

Birçok haritada, kullanılan simgeleri açıklayan bir yazı bulunuyor

Rakım değişikliği genelde mat renklerle ve eğik çizgilerle gösteriliyor

Dörtgenler sistemi bir yerin haritada bulunmasını kolaylaştırıyor

Haritalar genelde bir santimetrenin yer yüzeyindeki karşılığını gösteriyor (burada gösterilmiyor)

Bir kilometre ölçeği yerler arasındaki mesafeleri ölçmenizi mümkün kılıyor

[Tanıtım notu]

Telif hakkı Crown’a ait

[Sayfa 22’deki resim tanıtım notu]

Die Heiligkeit der Gesellschaft Jesu kitabından