Lyme Hastalığı—Risk Taşıyor musunuz?

AIDS manşetlerde yer alırken Lyme hastalığına neredeyse alt satırlarda bile rastlanmaz. Fakat Lyme hastalığı hızla yayılıyor. Aslında birkaç yıl önce The New York Times Magazine onun için “[Amerika Birleşik Devletlerinde] AIDS’ten sonra en hızlı yayılan bulaşıcı hastalık” dedi. Başka ülkelerden gelen raporlar hastalığın Asya, Avrupa ve Güney Amerika’da da yayıldığını gösteriyor.

Lyme hastalığı nedir? Nasıl yayılıyor? Siz de risk taşıyor musunuz?

Keneler, Geyik ve Siz

Amerika Birleşik Devletlerinin kuzeydoğu bölgesinde bulunan Lyme kentinde (Connecticut) ve çevresinde yaklaşık 20 yıl önce artrit hastalığında anlaşılmaz bir artış meydana geldi. Kurbanların çoğu çocuktu. Artritleri kızarıklıklar, baş ağrıları ve eklem ağrılarıyla başladı. Kent sakinlerinden biri kısa bir süre içinde “kocasının ve çocuklarından ikisinin koltuk değnekleriyle yürümek zorunda kaldığını” bildirdi. Çok geçmeden, bu bölgede 50’den fazla insan buna yakalanmıştı ve birkaç yıl içinde binlerce kişide aynı ağrılı belirtiler görülüyordu.

Bu hastalığın diğerlerinden farklı olduğunu anlayan araştırmacılar ona Lyme hastalığı adını verdi. Buna neden olan neydi? Kenelerde yaşayan sarmal biçimli borrelia burgdorferi bakterileri. Bu hastalık nasıl yayılır? Biri ormanda yürürken hastalık taşıyan bir kene ona yapışabilir. Kene yürüyüş yapan zavallının cildini deler ve hastalığa neden olan bakterileri bırakır. Hastalık yayan bu keneler çoğunlukla geyiklerin üstünde gezer, beslenir ve çiftleşir. Geyiklerin bulunduğu kırsal bölgelere gitgide daha çok insan yerleştiği için Lyme hastalığı vakalarının artması doğaldır.

Belirtiler ve Sorunlar

Lyme hastalığının ilk belirtisi, genel olarak cilt üzerinde küçük kırmızı bir noktayla başlayan kızarıklıktır (erizipeloit olarak da bilinir). Ortaya çıkan nokta, günler ya da haftalar süren bir dönemde, daire, üçgen veya oval biçimli bir pul büyüklüğünde olabilir ya da tüm sırt bölgesine yayılabilir. Kızarıklıkla birlikte sık sık ateş, baş ağrısı, boyun sertliği, vücut ağrıları ve bitkinlik görülür. Erken tedavi edilmezse kurbanların yarısından fazlası eklem şişmesi ve ağrısıyla ortaya çıkan, aylarca sürebilen hastalık nöbetlerine tutulur. Tedavi edilmeyenlerin yüzde 20 kadarında kronik artrit oluşur. Daha düşük bir oranda olsa da hastalık sinir sistemini etkileyebilir ve bazı kalp sorunlarına neden olabilir.—Çerçeveye bakın.

Çoğu uzman Lyme hastalığı teşhisini koymanın zor olduğunu düşünüyor, çünkü nezleye benzer ilk belirtileri, başka bulaşıcı hastalıklarınkini andırır. Ayrıca Lyme hastalığının tek ayırt edici özelliği olan kızarıklık, yakalananların 4’te 1’inde görülmez ve acısı genelde pek hissedilmediğinden çoğu hasta bir kene tarafından ısırılıp ısırılmadığını hatırlayamaz.

Kanda antikor aramakta kullanılan mevcut testlerin güvenilir olmaması, hastalığın teşhisini daha da güçleştirir. Hastanın kanındaki antikorlar, vücudun bağışıklık sisteminin istilacıları bulduğunu gösterir, fakat testlerden bazılarında bu istilacıların Lyme hastalığının bakterisi olup olmadığı anlaşılamaz. Böylece, hastadaki belirtiler gerçekte başka bir bakteriyel enfeksiyondan kaynaklanırken Lyme hastalığı testi pozitif çıkabilir. Bu nedenle, Amerika Birleşik Devletlerinde Ulusal Sağlık Enstitüleri (NIH) doktorlara, teşhislerini hastanın geçmişte kene tarafından ısırılmış olup olmadığına ve görülen belirtilere dayanarak, bu belirtileri başlatmış olabilen başka hastalıkların söz konusu olmadığından emin olduktan sonra koymalarını salık veriyor.

Tedavi ve Önlem

Eğer teşhis zamanında konulursa hastaların çoğunda antibiyotik tedavisi başarılı olabilir. Tedavi ne kadar erken başlarsa iyileşme o kadar çabuk ve tam olur. Tedaviden sonraki birkaç ay bitkinlik ve ağrılar devam edebilir, fakat bu belirtiler daha fazla antibiyotik tedavisine gerek kalmadan azalır. Yine de NIH şöyle uyarıyor: “Lyme hastalığını geçirmenin, hastalığın gelecekte tekrarlamasını önleyeceği garantisi yoktur.”

Bu endişe verici durum bir gün değişecek mi? Amerika Birleşik Devletlerinde Yale Üniversitesi Tıp Fakültesinin bir haberinde araştırmacıların Lyme hastalığını önleyebilecek deneysel bir aşı geliştirdiği bildirildi. Bu “çift etkili” aşı, istilacı Lyme bakterisine saldırıp öldürmek için antikorlar üretmek üzere insanın bağışıklık sistemini harekete geçirir. Aynı zamanda aşı olmuş birini ısıran kenede yaşayan bakteriyi de yok eder.

Lyme hastalığını 1975’te bulan araştırmacılardan biri olan Dr. Stephen E. Malawista şöyle söylüyor: “Bu aşının testi, insanları Lyme hastalığının olası ciddi sonuçlarından korumaya yönelik çalışmalarımızda önemli bir gelişmedir.” The New York Times şöyle bildiriyor: Hastalık korkusunun, insanları evlerine hapsettiği bölgelerde bilim adamları, ‘bu aşının, insanların korku duymadan kırsal alanlarda yeniden dolaşabilmesine yardımcı olacağını’ ümit ediyor.

Bu arada, kendiniz de bazı koruyucu önlemler alabilirsiniz. NIH de şu önerilerde bulunuyor: “Eğer kenelerle dolu alanlardan geçerseniz patikaların ortasından yürüyün. Uzun paçalı pantolon, uzun kollu gömlek ve şapka giyin. Pantolonun paçalarını çoraplarınızın içine sokun ve kapalı ayakkabılar giyin. Kenelerin kolayca görünmesini sağlayan açık renk elbise giyin. Elbisenin üstüne ve cilde böcek kovucu ilaçlar sıkmak etkilidir, fakat bunların özellikle çocuklarda ciddi yan etkileri olabilir. NIH, “hamile kadınlar Lyme hastalığının olduğu bölgelerde kenelerden kaçınmaya özellikle dikkat etmelidir” diye uyarıyor. “Çünkü hastalık doğmamış çocuğa da geçebilir” ve düşük yapma ya da ölü bebek doğurma olasılığını artırabilir.

İçeriye girer girmez kendinizde ve çocuğunuzda özellikle vücudun kıllı bölgelerinde kene olup olmadığını kontrol edin. Bunu dikkatlice yapın çünkü yavru keneler bu cümlenin sonundaki nokta kadar küçüktür ve onları kolayca bir kir lekesiyle karıştırabilirsiniz. Evinizde hayvan besliyorsanız onları da eve girmeden önce kontrol edin; onlar da Lyme hastalığına yakalanabilir.

Bir kene nasıl çıkarılmalı? Çıplak parmaklarla değil, küt cımbızlarla. Cilde yapıştığı yeri bırakıncaya kadar başına yakın yerden incitmeden, sıkıca çekin fakat vücudunu sıkmayın. Isırılan bölgeyi antiseptikle iyice temizleyin. Bulaşıcı hastalıklar uzmanı olan Amerikalı Dr. Gary Wormser, kenenin 24 saat içinde çıkarılmasının sizi Lyme hastalığı enfeksiyonundan kurtarabileceğini söylüyor.

Gerçi keneler tarafından büyük oranda istila edilmiş alanlarda bile sakat bırakan Lyme hastalığına yakalanma olasılığı azdır. Ancak bu basit önlemleri almak bu küçük olasılığı daha da azaltır. Bu koruma yöntemleri için bu kadar zahmete girmeye değer mi? Bunu Lyme hastalığına yakalanan birine sorun.

[Sayfa 22’deki çerçeve]

Lyme Hastalığının Belirtileri

İlk Evre:

○ Kızarıklık

○ Kas ve eklem ağrıları

○ Baş ağrısı

○ Boyun sertliği

○ Ciddi ölçüde bitkinlik

○ Ateş

○ Yüz felci

○ Menenjit

○ Kısa süren eklem ağrısı ve şişmesi

Seyrek olarak:

○ Göz iltihabı

○ Baş dönmesi

○ Nefes darlığı

İleri Evre:

○ Aralıklı veya kronik artrit

Seyrek olarak:

○ Hafıza kaybı

○ Konsantrasyon güçlüğü

○ Ruhsal durumda ya da uyku alışkanlıklarında değişiklik

Hastalığın değişik evreleri sırasında bir ya da daha fazla belirti ortaya çıkabilir.—Lyme Disease—The Facts, the Challenge, Ulusal Sağlık Enstitüleri tarafından yayımlanmıştır.

[Sayfa 23’teki resim]

Ormanda bir gezinti sizi riske sokabilir

[Sayfa 24’teki resim]

Bir kene (büyütülmüş)

[Tanıtım notu]

Yale Tıp Fakültesi

[Sayfa 24’teki resim]

Kene (gerçek boyutta)