İlaçları Akıllıca Kullanın

KADIN başındaki ve midesindeki ağrılardan yakındı. Doktor onunla çok kısa konuştu. Sonra, sıtma için üç günlük iğne, baş ağrısını kesmek için paracetamol, olası bir mide ülserini yatıştırmak üzere iki ilaç, huzursuzluğu için sakinleştirici ve bütün bunlara ek olarak bir polivitamin yazdı. Fatura oldukça yüklüydü, fakat kadın itiraz etmedi. İlaçların sorunlarını çözeceğinden emin, mutluluk içinde oradan ayrıldı.

Böyle doktor tavsiyeleri Batı Afrika’da olağandışı değildir. Bu bölgedeki büyük bir ülkede yapılan bir araştırma, halk sağlığı merkezlerindeki sağlık görevlilerinin her muayenede yazdığı ilaç türü sayısının hasta başına ortalama 3,8 olduğunu gösterdi. Aslında birçok kişiye göre, çok ilaç yazan doktor iyi doktordur.

Geçmişteki sağlık koşulları düşünüldüğünde, Batı Afrikalıların ilaca duyduğu güven anlaşılabilir. Kırk yıldan fazla bir süre önce, yazar John Gunther eski zamanlar hakkında şunları yazdı: “Bu Köle Kıyısı sadece . . . . siyahları öldürmedi; beyazları da öldürdü ve burası, Afrika’nın efsanede ‘Beyaz Adamın Mezarı’ olarak bilinen kısmıdır. Yüzyıllarca Gine Sahilinin tartışmasız kralı sivrisinek olmuştur. Sarıhumma, karasu humması, sıtma bu kralın seçkin ve öldürücü silahlarıydı. Batı Sahili ikliminin ölüm saçtığı günler çok gerilerde kalmamıştır; hâlâ insanların belleğinde canlıdır. Sevilen bir anekdot, bir süre önce Nijerya’ya tayin edilen ve emekli aylığıyla ilgili bilgi almak isteyen bir konsolosluk görevlisinden söz eder. Sömürge Bürosundaki müdür şu yanıtı verir: “Emekli aylığı mı? Sevgili arkadaşım, Nijerya’ya giden biri asla emekli olacak kadar yaşamaz.”

Zaman değişti. Günümüzde, sadece sivrisineklerin yaydığı hastalıklarla değil, başka birçok hastalıkla da mücadele etmek üzere ilaçlar var. Sadece aşılar bile kızamık, boğmaca, tetanos ve difteriden kaynaklanan ölümlerde çarpıcı bir azalmaya yol açtı. Aşılar sayesinde çiçek hastalığı tamamen ortadan kalktı. Kısa bir süre sonra çocuk felci de geçmişte kalacak bir hastalık olabilir.

Bugün birçok Afrikalının ilaçların değeri konusunda güçlü bir inanca sahip olması şaşırtıcı değildir. Tabii, bu inanç Batı Afrika ile sınırlanamaz. Amerika Birleşik Devletlerinde doktorlar her yıl 55 milyardan fazla reçete yazıyor. Fransa’da insanlar her yıl ortalama 50 kutu ilaç satın alıyor. Japonya’da ortalama bir kişi ilaca yılda 400 dolardan fazla para harcıyor.

Faydaları ve Riskleri

Yeni ilaçların insanlığa çok yararı dokunmuştur. Doğru kullanıldığında sağlığa katkıda bulunurlar, yanlış kullanıldıklarında ise zarar verebilir, hatta öldürebilirler. Örneğin Amerika Birleşik Devletlerinde, vücudunun ilaca gösterdiği ters tepki yüzünden her yıl 300.000 kişi hastaneye kaldırılıyor ve 18.000 kişi ölüyor.

İlaçları akıllıca kullanmak için, her zaman bir risk unsurunun bulunduğunu kabul etmek önemlidir. Her ilaç, aspirin bile, zararlı yan etkilere neden olabilir. Birkaç ilacı birarada alıyorsanız, yan etkilerin görülme olasılığı daha büyüktür. Yiyecek ve içecek de ilacın vücudunuzdaki işleyişini etkiler ve etkisini artırabilir ya da yok edebilir.

Başka riskler de var. Belirli bir ilaca karşı bir alerjik reaksiyonunuz olabilir. İlaçları doktorun yazdığı gibi doğru dozda ve doğru zaman aralıklarıyla almazsanız büyük olasılıkla size yararı dokunmayacak, hatta zarar bile verebilecek. Doktorunuzun yanlış ya da gereksiz ilaç yazması durumunda da aynı sonuç oluşabilir. Ayrıca, son kullanma tarihi geçmiş, düşük standartlı ya da sahte ilaçlar aldığınızda da tehlikeyi göze alıyorsunuz demektir.

Riskleri azaltmak için, aldığınız her ilaç hakkında mümkün olduğu kadar çok şey bilmelisiniz. Gerçekleri bilmekten büyük yararlar elde edebilirsiniz.

Antibiyotikler—Güçlü ve Zayıf Yönleri

Yaklaşık 50 yıl önce geliştirilmeye başlanan antibiyotikler bugüne dek milyonlarca insanın hayatını kurtardı. Cüzam, verem, zatürree, kızıl ve frengi gibi korkunç hastalıkları azalttılar. Başka hastalıkların tedavisinde de önemli bir rol oynuyorlar.

Amerika Birleşik Devletlerinde Tufts Üniversitesi Tıp Fakültesinde tıp profesörü olan Dr. Stuart Levy şunları belirtti: “[Antibiyotikler] tıpta devrim yaptı. Tıp tarihini onlar kadar değiştirmiş başka bir etken yoktur.” Başka bir tıp yetkilisi şunu dedi: “Onlar modern tıbbın temel taşıdır.”

Bununla birlikte, doktora koşup bir antibiyotik istemeden önce olumsuz yönlerini düşünün. Antibiyotikler doğru kullanılmadığında yarardan çok zarar verebilir. Bunun nedeni antibiyotiklerin vücuttaki bakterilere saldırıp yok ederek işlevini yerine getirmesidir. Fakat tüm zararlı bakterileri her zaman yok etmezler; bakterilerin bazı soyları saldırıya karşı koyar. Bu dirençli soylar sadece varlıklarını sürdürmekle kalmaz, çoğalır ve insandan insana geçerler.

Örneğin penisilin bir zamanlar enfeksiyon tedavisinde çok etkili bir antibiyotikti. İlaç firmaları şimdi, kısmen bakterilerin dirençlerini gittikçe artıran soyları yüzünden piyasaya birkaç yüz tür penisilin sürmüşlerdir.

Sorunlardan kaçınmak için neler yapabilirsiniz? Antibiyotiğe gerçekten ihtiyacınız varsa, onun ehliyetli bir doktor tarafından verilmesine ve yasal bir kaynaktan sağlanmasına dikkat edin. Hemen antibiyotik yazması için doktorunuza baskı yapmayın; verilen antibiyotiğin sizin hastalığınız için uygun olup olmadığından emin olmak amacıyla laboratuvar testleri yaptırmanızı isteyebilir.

Ayrıca ilacı doğru dozda ve doğru zaman aralıklarıyla almanız da önemlidir. Antibiyotik bitmeden kendinizi daha iyi hissetseniz bile, tümünü kullanmalısınız.

İğne Haptan Daha mı İyi?

“İğne istiyorum!” Gelişmekte olan ülkelerdeki birçok sağlık görevlisi bu sözleri sık sık duyar. Bu isteğin temel nedeni, ilacın doğrudan dolaşım sistemine enjekte edilmesinden ötürü haptan daha etkili bir tedavi sağlayacağı inancıdır. Bazı ülkelerde, piyasada ehliyetsiz ‘iğnecileri’ görmek yaygındır.

Enjeksiyon yönteminde hapların taşımadığı riskler vardır. İğne temiz değilse, hastaya hepatit, tetanos hatta AIDS bile geçebilir. Ayrıca kirli bir iğne ağrılı bir apseye neden olabilir. Enjeksiyon ehliyetsiz biri tarafından yapılırsa riskler artar.

Gerçekten iğne yaptırmanız gerekiyorsa, bunu uygulayacak kişinin tıbbi ehliyeti olduğundan emin olun. Korunmanız açısından, hem iğnenin hem enjektörün steril olup olmadığına daima dikkat edin.

Sahte İlaçlar

Dünya Sağlık Örgütüne (WHO) göre, dünya çapında yılda 170 milyar dolar gelir getiren ilaç endüstrisi büyük bir iş alanıdır. Bu durumdan yararlanmak isteyen vicdansız insanlar sahte ilaçlar ürettiler. Sahte ilaçlar—etiketleri ve ambalajları da—gerçek ilaçlara benzer, ancak değersizdirler.

Sahte ilaçlar her yerde bulunmakla birlikte özellikle gelişmekte olan ülkelerde yaygındır ve feci sonuçlara yol açmaktadır. Nijerya’da 109 çocuk, bileşiminde endüstride kullanılan bir çözücü bulunan ağrı kesici bir şurubu içtikten sonra böbrek yetersizliğinden öldü. Meksika’da yanıkları olan hastalar, talaş, kahve ve kir içeren sözde ilaçların neden olduğu ağrılı cilt enfeksiyonlarına yakalandılar. Myanmar’da, çok sayıda köylünün sıtma ateşine karşı etkili olmayan sahte bir ilacı aldıktan sonra sıtmadan öldüğü sanılıyor. WHO, “en büyük tehlikenin yine yoksullar için söz konusu” olduğunu belirtiyor; “onlar, bazen saygın bir firma tarafından üretilen etkili bir ilaç izlenimi veren bir ürünü satın almanın ‘kârlı’ olduğunu düşünüyorlar.”

Sahte ilaçlardan nasıl sakınabilirsiniz? İlacınızı hastane eczanesi gibi bilinen bir yerden almaya dikkat edin. Sokak satıcılarından almayın. Benin kentindeki (Nijerya) bir eczacı şu uyarıda bulunuyor: “Sokak satıcıları için ilaç satmak yalnızca bir iştir. Şeker ya da bisküvi gibi satar gibi ilaç satarlar. Çoğu zaman sattıkları ilaçların süresi geçmiştir veya ilaç sahtedir. Bu insanlar sattıkları ilaçlar hakkında hiçbir şey bilmezler.”

Yoksulluk Sorunu

Kişinin gördüğü tıbbi tedaviyi çoğunlukla para durumu belirler. Gelişmekte olan ülkelerdeki insanlar, masrafı azaltmak ve zamandan kazanmak için doktora uğramayıp kanunen reçeteyle satılması gereken ilaçları almak üzere doğrudan eczaneye gidebilir. Kafalarında hastalıkları için istedikleri belirli bir şey vardır; çünkü o ilacı ya daha önce kullanmışlardır ya da arkadaşları tavsiye etmiştir. Oysa istedikleri belki de asıl ihtiyaçları değildir.

İnsanlar başka yollarla da masrafı azaltmaya çalışabilirler. Doktor bir laboratuvar testi yaptırır ve ilaç yazar. Hasta reçeteyi eczaneye götürdüğünde fiyatı yüksek bulur. Bu durumda insanlar çok defa parayı denkleştirmeye çalışmaktansa ya yazılan ilaçların daha ucuzunu ya da sadece bir kısmını alacaktır.

İlaca Gerçekten İhtiyacınız Var mı?

İlaca gerçekten ihtiyacınız varsa, onunla ilgili her şeyi öğrenin. Yazılan ilaç hakkında doktora veya eczacıya soru sormaktan çekinmeyin. Bilmek hakkınızdır. Her şey bir yana, zarar görebilecek olan sizin vücudunuzdur.

İlacınızı doğru kullanmazsanız, iyileşmeyebilirsiniz. Ne kadar, kaç saatte bir ve ne kadar süreyle almanız gerektiğini bilmeniz gereklidir. Ayrıca ilacı alırken kaçınmanız gereken yiyecekler, içecekler, ilaçlar ya da faaliyetlerin neler olduğunu bilmeniz gerekir. Olası yan etkilerin ve onlar meydan geldiğinde neler yapacağınızın bilincinde olmanız gerekir.

İlaçların her tıbbi soruna çözüm sağlamayacağını da unutmayın. Belki de ilaca hiç ihtiyacınız yoktur. WHO’nun bir yayını olan World Health dergisi şunları bildiriyor: “Sadece gerekli olduğunda ilaç kullanın. İyileşmek için çoğunlukla dinlenmek, iyi yiyecek ve bol içecek yeterlidir.”

[Sayfa 12’deki çerçeve/resim]

Yaklaşık 2000 yıl önce Romalı bir şair, “Bin hastalık bin tedavi gerektirir,” diye yazmıştı. Günümüzde olsaydı şöyle yazabilirdi: ‘Bin hastalık bin hap gerektirir’! Gerçekten, öyle görünüyor ki, gerçek olsun hayali olsun, hemen her hastalık için bir ilaç var. Dünya Bankasına göre, dünya çapında, 5.000’den fazla aktif maddeden yapılmış yaklaşık 100.000 çeşit ilaç var.

[Sayfa 13’teki çerçeve/resim]

Akılcı İlaç Kullanımı

1. Süresi geçmiş ilaçları kullanmayın.

2. Bilinen bir yerden satın alın. Sokak satıcılarından almayın.

3. Kullanma talimatını anladığınızdan ve doğru uyguladığınızdan emin olun.

4. Başkası için yazılmış ilaçları kullanmayın.

5. İğne için ısrar etmeyin. Ağızdan alınan ilaçlar da genellikle aynı etkiyi yapar.

6. İlaçları çocukların ulaşamayacağı, serin bir yerde saklayın.