Tekrarlayan Gerilme Travmaları Hakkında Neler Bilmelisiniz?

BREZİLYA’DA yaşayan Marcelo isminde 24 yaşındaki badanacı, hemen hemen her sabah düşünmeden yaptığı gibi yine saatini bileğine koydu ve saatin deri kayışının iki ucunu birbirine kavuşturdu. Fakat şimdi kayışı bağlamakta zorlanıyordu. Bileğine baktığında sorunun ne olduğunu anladı. Bileği öyle şişmişti ki kayış küçük geliyordu.

Zamanla, tarak ya da diş fırçası tutmak bile elini ağrıtmaya başladı. Bunun üzerine Marcelo bir doktora gitti. Doktor, onu muayene ettikten ve iki yıldır kazıma, sıva ve duvar boyama işiyle uğraştığını öğrendikten sonra şöyle söyledi: “Ağrınız işinizle bağlantılı; buna tekrarlayan gerilme travmaları [TGT] neden oluyor.”

Yeni Bir Hastalık mı?

Fabrikada ve büroda çalışan birçok kişiye, Marcelo’nunkiyle aynı teşhis konuyor. TGT öyle hızlı yayılıyor ki, Folha de S. Paulo gazetesi onu, “bu yüzyılın sonunun en önde gelen meslek hastalığı” olarak adlandırdı. Birçok insanın TGT’yi günümüz hastalıklarından biri olarak kabul etmiş olması şaşırtıcı değildir. Acaba öyle mi?

Gerçekten de, Marcelo 18. yüzyılın başlarında Avrupa’da yaşamış olsaydı, bir doktor ondaki belirtileri teşhis edebilirdi. Elbette, bu hastalık o dönemde aynı isimle tanınmıyordu. Bernardino Ramazzini isimli İtalyan doktor bu rahatsızlığı bilek tenosinoviti (kirişlerin ve onları çevreleyen kılıfların iltihabı) olarak tanımladı ve “kâtiplerin ve noterlerin” hastalığı diye adlandırdı. Meslekleri gereği sürekli aynı hareketleri tekrarlamaları sonucunda memurlarda TGT’nin 18. yüzyıl tipi ortaya çıktı. Fakat, aynı yüzyılın sonlarında TGT’li işçi sayısı azaldı. Neden?

TGT’nin Azalması ve Artması

Ramazzini’nin günlerinde büroda çalışan memurlar endüstri öncesi denilen çağda yaşıyorlardı. O dönemde insanlar makinelerin yardımı olmadan saatlerce çalışıyorlardı. İşleri, tekrarlanan hareketleri ve devamlı dikkat gerektiriyordu. Bu, TGT benzeri hastalıklara yol açtı.

Bununla birlikte, 18. yüzyılın sonlarına doğru Avrupa endüstri çağına girmişti ve insan gücünün yerini makinelerinki almıştı. Artık insan, makinelere tekrarlayan işleri yaptıran bir amir durumuna gelmişti. TGT’nin tarihçesi üzerinde çalışan bir doktor, bu değişikliğin işçilerde görülen TGT olgularını azaltmış olabileceği sonucuna vardı.

Şunu kabul etmeliyiz ki, endüstri çağında iş kazalarının sayısı çoğaldı ve fabrika işçilerinde görülen meslek hastalıklarının sayısı arttı. Bununla beraber, bu döneme ait tıbbi yayınlarda sadece belirli gruplarda görülen TGT olgularından söz edilmektedir. Örneğin, 19. yüzyılda piyanistlerin ve kemancıların kollarının üst kısmında tendinit (kiriş iltihabı) meydana geldi; tenis oynayanlar ise dirsekteki kirişlerin iltihabına, yani tenisçi dirseğine yakalandılar.

Bununla birlikte, yüzyılımızda işle bağlantılı TGT geri döndü. Neden? Bunun bir nedeni, giderek daha verimli hale gelen makinelerin çok defa insana ne yapması ve hangi hızla yapması gerektiğini göstermesidir. Bu değişiklik, işçilerde hoşnutsuzluğa ve sağlık sorunlarına yol açtı. Saatlerce çalışan işçiler, kendilerini tekrarlanan hareketler yapmaya ve devamlı dikkatli olmaya zorladılar. Sonuç ne oldu? Şimdi TGT, Birleşik Devletler’de ve Brezilya’da işçilerde görülen işle bağlantılı tüm hastalıkların %50’sinden fazlasından sorumlu bir sağlık sorunu haline gelmiştir.

Nedenleri ve Görüldüğü Meslekler

TGT’nin en önemli nedeni, birçok işte gerekli olan hızlı ve tekrarlanan hareketlerdir. Ne yazık ki, çok kere işçiler sağlığı bozabilecek işlere sımsıkı sarılmaktan başka çare bulamayabiliyor. Birçok işçi, bir otomobil fabrikasında çalışan ve radyo parçalarını bir dakikadan daha kısa sürede toplamak zorunda olan Brezilyalı bir kadına duygudaşlık gösterebilir. Folha de S. Paulo gazetesinin bildirdiğine göre, başka bir kadın işçi lastik çekiçle saatte 63 aygıta vurmasını gerektiren testler yapmak zorundaydı. Her iki kadının da kolları ağrımaya başladı ve daha sonra TGT’nin neden olduğu yetersizlik yüzünden işlerinden çıkarıldılar.

Bir kası ya da eklemi aşırı zorlayan hareketler (ağır torbalar taşımak gibi) ve bunların durağan şekilde zorlanması (örneğin, bedenin kısımlarını sabit bir durumda tutmak için kasları zorlamak) da TGT’ye neden oluyor. Böyle hareketler özellikle kişi çalışırken bedeni rahatsız eden bir duruş alıyorsa hasara yol açabilir.

Bazı araştırmacılar özellikle TGT’ye neden olabilecek işlerde çalışanların listesini hazırladılar. Listede şunlar yer alıyor: Metalbilimciler, banka memurları, klavye kullananlar, santral görevlileri, süpermarketlerin kasiyerleri, garsonlar, badanacılar, oyuncak imalatçıları, dikişçi kadınlar, kuaförler, örücüler, şekerkamışı kesenler ve elle çalışan diğer işçiler.

Sadece Hareketler Neden Olmuyor

Çoğu insan TGT’nin sadece tekrarlanan hareketler gerektiren işlerden kaynaklandığını düşünüyor; oysa Brezilya’nın başkenti Brasilia’da düzenlenen TGT’yle ilgili İlk Ulusal Seminere katılan uzmanlar, rahatsızlığın nedeninin sadece tekrarlanan hareketler olmadığını vurguladılar.

Brasilia Üniversitesi’nde akıl sağlığı ve iş danışmanı olarak çalışan Dr. Wanderley Codo şunları söyledi: “İşin düzenlenme şekli -görevler, yönetici-işçi ilişkileri, iş ortamı, işçilerin işe katılım oranı ve işin rutinliği- bu rahatsızlıkla yakından bağlantısı olan etkenlerden biridir.”

TGT seminerine katılan diğer tıp otoriteleri bu rahatsızlıkla işyerinin düzeni arasındaki ilişkiyi de vurguladılar. Uzmanlara göre, yeni teknolojilerin olumsuz bir yönü, yeni iş düzenine göre işçilerin işleri üzerinde tüm kontrolü kaybetmeleridir; bu, TGT’nin ortaya çıkmasına katkıda bulunan etkenlerden biridir.

İşin düzenlenme ve uygulanma şekliyle TGT’nin yakın ilişkisi bulunduğundan, önceki yıllarda işçiler tekrarlanan hareketleri yapıyor; ama TGT’ye yakalanmıyorlardı. Bazı uzmanların vardığı sonuç budur.

Rahatsızlığı Teşhis Etmek

TGT’nin sadece bir hastalığı değil, bir hastalık grubunu kapsadığını unutmayalım. Bu gruptaki tüm hastalıklar özellikle kol kaslarını, kirişlerini, eklemlerini ve bağlarını etkiler. TGT bir hastalık grubu olarak tanımlandığından çeşitli belirtiler ve bulgular ortaya çıkacaktır. Belirtiler belirgin olmayabilir ve nedenlerle belirtiler arasındaki bağlantı hemen saptanamayabilir. Aşağıdaki önemli belirtileri ele alalım.

Belirtilerden biri, hastalığa yakalanan bölgedeki (örneğin omuz ve/veya kol) ağırlık ve rahatsızlık hissidir; bu giderek devamlı bir ağrıya ve karıncalanma hissine dönüşür. Aynı zamanda, cilt altında yumrular ve küçük şişlikler ortaya çıkabilir. TGT’nin daha ileri evrelerinde şişlikler ve ağrılar öyle artabilir ki, hasta saç taramak ve diş fırçalamak gibi basit işleri bile yapamayacak hale gelir. Eğer tedavi edilmezse, TGT şekil bozukluklarına ve iş yapamayacak kadar kuvvetsizliğe yol açabilir.

TGT ile Savaşmak

Şimdiki işiniz tekrarlayan hareketleri gerektiriyorsa ve TGT’nin belirtilerinin başladığını zaten farkediyorsanız, işyerinizin sağlık hizmetleri veren biriminden tıbbi yardım isteyebilirsiniz. Bu mümkün değilse, ortopedist bulunan bir sağlık kuruluşuna gidebilirsiniz; böylece rahatsızlığınız tespit edilebilir ve hangi önlemleri almanız gerektiği söylenebilir. TGT’ye erken evresindeyken dikkate alırsanız iyileşme olasılığınız daha fazla olacaktır.

TGT ile savaşmanın diğer önemli yolu ergonomiyi dikkate almaktır. Ergonomi nedir? Bu terim, “insanların kullandıkları şeylerin, insanlarla güvenli ve en verimli etkileşimi sağlamak üzere, tasarımıyla ve düzenlenmesiyle ilgilenen uygulamalı bilim dalı” olarak tanımlanır.

Böylece ergonomi, insanı işyeriyle olduğu kadar, işyerini de insanla uyumlu hale getirmekle ilgileniyor. Bununla birlikte, sadece klavyenin veya çekicin şeklini düzeltmekten daha fazlasını içerir; işçilerin zihinsel ve duygusal gereksinimlerini de dikkate alır. Ergonomist Dr. Ingeborg Sell, ergonomi bunu başarmak için “ilgili tüm araştırma alanlarından gelen veri, haber ve bilgiyi kullanıyor, insan ve işi hakkında yeni ve kapsamlı bir bilgiye erişmeye çalışıyor” diyor.

Gerçekten, ergonomi açısından işyerinde yapılacak değişiklikler çoğu işçinin etki alanının dışında olabilir. Fakat Brasilia’daki TGT seminerinde tıp otoriteleri ‘katılımcı ergonominin böyle olmadığını açıkladılar. Öyleyse, katılımcı ergonomi ne anlama gelir?

İşyerinde katılımcı ergonomiyi teşvik eden bir işveren, işçilerin düşüncelerini göz önünde bulundurur. Çalışanı, işyerini daha iyi bir hale getirme çalışmalarına katılmaya davet eder. Böyle bir işveren aynı zamanda, işyerinde işçilerden ve yöneticilerden oluşan bir TGT komitesinin bulunmasını destekleyecektir. Bu komite işyerinde güvenli ve rahat bir iş ortamının sürdürülmesine özen gösterecektir. Onlar TGT’ye yol açan nedenlerin üzerine giderler, önlemleri destekler ve şirketteki TGT olgularını kontrol etmek hatta sona erdirmek üzere işverenle işçilerin sorumluluklarını saptarlar.

Evde ve İşyerinde Alınabilecek Önlemler

TGT’nin önlenmesi evde başlar. Neler yapabilirsiniz? Uyandığınızda, köpeğinizi veya kedinizi taklit edin. Yeni bir güne başlamadan önce onların kaslarını nasıl gerdiğine dikkat edin ve aynısını yapın. Hazır başlamışken, bu gerinme hareketlerini gün boyu birkaç kez tekrarlayın. Bu, kemiklerinizin ve kaslarınızın sağlığını korumanız için gereklidir. Kaslarınızı ısıtmak için de bazı egzersizler yapın. Bu, kan dolaşımını hızlandıracak ve kaslarınızın çalışmasını sağlayan oksijen miktarını da artıracaktır. Elbette, soğuk havada ve spora başlamadan önce bunları yapmak daha da önemlidir. En çok kullandığınız belirli kasları kuvvetlendirecek bazı egzersizler yapın. Daha güçlü kaslar, işyerinde gerekli işleri yapmanıza yardım edecektir.

Evinizde alacağınız önlemlerin yanında, işyerinizde de bir önlem programına gereksiniminiz var. İşveren, molalara veya değişikliklere izin veren ve işçilerin farklı iş türlerini dönüşümlü olarak yapmasını sağlayan bir iş programı düzenleyerek, işçilerdeki TGT’yle ilgili rahatsızlıkları önleyebilir.

TGT’yi önlemenin başka bir yolu da, işçiye doğru araçları sağlamaktır. Bunlar, uygun yükseklikteki yazı masalarını ve sandalyeleri, dirseklikleri, elle fazla kuvvet uygulama gerektirmeyen matkapları ve penseleri, iyi tasarlanmış ve rahat çalışan bilgisayar klavyelerini veya aşırı titreşimi önleyen amortisörlü ağır donanımı içerebilir.

Başlangıçta sözü edilen Marcelo, bu önerilerin birçoğunu uyguladı. Bu ve beraberinde gördüğü tıbbi tedaviyle TGT’nin belirtileri kayboldu; tamamıyla sağlığına kavuşabildi. Şüphesiz TGT’yle savaşırken kişisel çaba ve düzen değişikliği gerekmektedir; ancak işyerinde TGT’li hastaların sayısı giderek arttığı için bu değişikliklerin yararlarının maliyetinden daha büyük olduğu kanıtlanabilmektedir.

[Sayfa 25’teki çerçeve]

Müzisyenlerde Görülen TGT

Tekrarlayan gerilme travmalarına (TGT) profesyonel müzisyenlerde de sık rastlanmaktadır. 1986’da yayımlanan bir çalışmaya göre, Avrupa’da bulunan sekiz senfoni orkestrasındaki müzisyenlerin yarısında TGT görülmekteydi. 19. yüzyılda bu hastalık müzisyen kramp olarak adlandırılıyordu. Bu konuda bildirilen ilk olgulardan biri Robert Schumann’dı. TGT yüzünden piyano çalmayı bırakıp, tüm dikkatini beste yapmaya vermek zorunda kaldı.

[Sayfa 25’teki çerçeve]

TGT’nin Oluşumunu Kolaylaştıran Etkenler

1. Yanlış duruş

2. Saatlerce çalışmak

3. İş stresi

4. Kaslarda ve kirişlerde önceden meydana gelmiş travmalar

5. İşten hoşnut olmamak

6. Soğuğa maruz kalmak

[Sayfa 26’daki çerçeve]

TGT’nin Önlenmesi

KAÇINILMASI GEREKENLER

1. Ağır şeyleri uzun süre tutmak

2. Eklemlerin çok fazla yük taşıması

3. Kolları uzun süre kalp seviyesinin üzerinde çalıştırmak

4. Rahatsız bir duruşta çalışmak.

YAPILMASI GEREKENLER

1. Hafif işler yaparken bile kolları sırayla kullanmak

2. Farklı türdeki işleri gün içine yaymak.

[Sayfa 24’teki resim tanıtım notu]

Sayfa 24 ve 25: The Complete Encyclopedia of Illustration/J. G. Heck