“Soyu Tükenmiş” Kuşu Ziyaretim

KUŞLARIN çeşitliliği ve güzelliği beni her zaman büyülemiştir. Bermuda’ya gitmeye hazırlanırken, kahov adlı ender bir kuştan bahseden bir kaynak elime geçti (Bilimsel adı Pterodroma cahow; Bermuda fırtınakuşu olarak da bilinir). Bir kuş rehberine göre “bu türden hayatta kalan çok küçük bir popülasyon” var ve “sadece Bermuda’nın en uzak kısmı olan Castle Limanı adalar grubunda yaşıyorlar. Bu yörede kuşlar yakından izleniyor ve bir görevlinin korumasında bulunuyorlar.”

Konu gerçekten ilgimi çekmişti! Bu ilginç kuşu kendi gözlerimle görmeye karar verdim. Bermuda’nın doğa koruma görevlisi Dr. David Wingate ile temasa geçtim. Kendisi şimdi emekli, fakat onunla temasa geçtiğimde Castle Limanı adalar grubunun doğa koruma görevlisiydi. Doktor Wingate kahov’ların üreme bölgesine giderken kendisine eşlik etmeme izin verdi.

Bir Doğa Müzesi

Castle Limanı Doğa Koruma Alanı, Atlas Okyanusu’nda yer alan Bermuda’nın ana adalarına yakın bir yerde, Kuzey Carolina’nın (ABD) doğu kıyılarına 900 kilometre uzaklıkta bulunuyor. Nonsuch Adası, doğa koruma alanını oluşturan dokuz küçük adanın en büyüğü. Yaklaşık 6 hektar büyüklüğünde olan Nonsuch Adası, Bermuda’nın doğu ucunda bulunuyor. Dr. Wingate’in idaresi altında ada “bir doğa müzesi”ne dönüşmüş durumda. Amaç Bermuda’ya özgü bitki ve hayvan türlerinden geriye kalanların orada yeniden çoğalmasını sağlamak.

Hava berrak ve güzel. Dr. Wingate’in küçük deniz motoruyla Nonsuch’tan yakındaki bir adacığa doğru yola çıkıyoruz. Durgun suyu yalayarak geçen bir balık kartalının kanatları altındaki beyaz tüylere suyun ışıl ışıl mavisi yansıyor. Bermuda’da uzunkuyruk denilen güzel tropikkuşları heyecanlı bir kur gösterisi yaparak etrafımızda uçuyorlar. Upuzun kuyruk tüyleri bir aşağı bir yukarı salınıyor. Genelde böyle bir manzara beni çok heyecanlandırırdı, ama bugün aklım fikrim kahov’da.

“Soyu Tükendi” Denilen Kuş Yeniden Ortaya Çıkıyor

Dr. Wingate şu açıklamayı yapıyor: “Buraya gelen ilk yerleşimciler, sadece geceleri ve üreme mevsiminde karaya dönen deniz kuşları gördüklerini bildiriyorlardı; bunlar kahov’un tipik özellikleridir. O sırada kahov’ların sayısı on binleri buluyordu. Fakat sonra durum değişti. Yaklaşık 1560’ta İspanyollar Bermuda’ya domuz getirdiler. Bu kahov popülasyonu için tam bir felaket oldu. Çünkü domuzlar kahov yumurtalarını, muhtemelen yavrularını, hatta bazen yetişkin kahov’ları bile yiyorlardı. Kahov’lar yerleşimciler için de önemli bir besin kaynağıydı. 1614’te Bermuda’ya tesadüfen ilk fareler geldiğinde, daha da çok kahov öldü. Fareler kahov’ların yuva yaptığı küçük adalara kadar yüzüyor, yumurtalarını ve yavrularını yiyorlardı. Böylece, o zamana dek binlerle ifade edilen kahov’ların sayısının yaklaşık 1630’da tamamen tükendiği düşünülüyordu.”

Teknenin motor sesini bastırmaya çalışarak sordum: “Peki kahov yeniden nasıl keşfedildi?”

Dr. Wingate şöyle cevap verdi: “1906’da Castle Limanındaki bir adada doğabilimci Louis Mowbray canlı fakat tuhaf görünüşlü bir deniz kuşu buldu. Sonunda bu kuşun kahov olduğu anlaşıldı. Daha sonra 1935’te, deniz fenerine çarpıp ölmüş yavru bir kahov bulundu. 1945’te de, Bermuda’nın Cooper’s Adası kumsalında yetişkin bir kahov ölü olarak bulundu. “Soyu tükendi” denilen kuşun başka örneklerini de aramak üzere bir araştırma gezisine başlamak için bu kadar kanıt yeterliydi. Bu araştırma gezisi, Amerika Doğa Tarihi Müzesi’nden Dr. Robert Cushman Murphy ve Bermuda Devlet Akvaryumu müdürü Louis S. Mowbray önderliğinde yapıldı –Louis S. Mowbray 1906 yılında kahov’u bulan Louis Mowbray’in oğluydu.”

Dr. Wingate gülümseyerek, “Bu araştırma gezisine davet edilmekten büyük bir onur duymuştum” dedi. “Çünkü o sırada daha 15’inde bir öğrenciydim, fakat kuşlara karşı büyük bir merakım vardı. 28 Ocak 1951 pazar günü, hayatımın geri kalanını etkileyen gündü. Mowbray’le birlikte derin bir yarıkta canlı bir kahov yakaladıklarında Dr. Murphy’nin yüzünden okunan mutluluğu unutamam. Hükümet hemen Castle Limanındaki adacıkları kahov için koruma alanı ilan etti. 1961’de koruma alanına Nonsuch Adası da dahil edildi. Ve ertesi yıl karımla birlikte bu adaya taşındık; çünkü ben burada koruma görevlisi olarak hizmet edecektim.”

Doğa koruma alanına yaklaşırken sordum: “Bu ilk keşif gezisinde kaç tane kahov buldunuz?”

Wingate, “Birinci yıl sadece, yuva yapan sekiz çift bulduk” dedi. “Yuvaların yerini tespit etmek öyle zordu ki, tüm popülasyonun yerini bulmak on yıl aldı. O zaman bütün popülasyon içinde, yuva yapan çift sayısı 18’di. Koruma alanında bir 35 yıl daha geçirdikten sonra, bulduğumuz çiftlerin sayısı topu topu 52’ye çıktı.”

İnsanın Yardımı

Dr. Wingate’in dediğine göre, “Kahov 2-3 metre uzunluğunda, içeride bir dirsek gibi kıvrılan oyuklara yuva yapıyor. Böylece yuvaya ışık girmiyor. Biz daha çok yuva yapabilmelerini sağlamak üzere yapay oyuklar hazırlamaya başladık. Bu oyukları hazırlamak için önce hendekler açtık, sonra da üzerlerini betonla kapadık. Oyuğun ucundaki yuva bölmesinde içeri bakılmasını sağlayan bir kapak bulunuyor. Bu kapak sayesinde yuvaya bırakılan yumurtaları görebiliyor, yumurtalardan yavru çıkıp çıkmadığını kontrol edebiliyoruz. Eğer yavru çıkmamış bir yumurta terk edildiyse, onu incelemek üzere alıp sorunun ne olduğunu belirlemeye çalışabiliyoruz. 1960’ların ortalarında DDT böcek ilacının tortuları yumurta kabuklarının incelmesine ve kırılmasına yol açtı. Şu anda da PCB [poliklorodifenil] gibi kimyasal maddelerin de aynı etkiyi yapmasından kaygılanıyoruz. Bu madde Kuzey Amerika’da ve Avrupa’da yasaklanmış olsa da, gelişmekte olan birçok ülkede hâlâ kullanılıyor.”

Ayrıca başka sorunlar da var. Dr. Wingate şöyle diyor: “Kahov’larla daha saldırgan olan tropikkuşları, yuva alanları için sürekli mücadele etmişlerdir. Bir kahov yuva yapmak için pek derin olmayan bir çukurun arka tarafını seçer, tropikkuşu da gelip yuvasını tam kahov’un yuvasının girişine kurar. Bu davetsiz kaba misafir kahov’un yumurtalarını kırar ya da yavrusuna saldırıp öldürür. Her iki tür de daima aynı yuva alanına geri döner, böylece aynı sorun her yıl tekrarlanır. Bu yüzden, kahov’ları korumak için oyukların girişlerine tahta engeller yerleştirmeye başladık. Bu engellerde elips biçiminde delikler bulunuyor. Tam doğru ölçüde olan bu deliklerden kahov geçebiliyor, fakat biraz daha büyük olan tropikkuşu geçemiyor. Bu durumda 3 milimetre, ölüm kalım farkı yaratıyor.”

Koruma Alanında

Sonunda küçük adaya varıyoruz. Okyanusun dalgaları içinde tekneden adanın sivri kayalıklarına dikkatle çıkıyoruz. Yuvalara ulaşmak için dik ve keskin kayalara tırmanmalıyız. Yuvalardan birine merdivensiz ulaşmak mümkün değil. Bu, Dr. Wingate için sıradan bir ziyaret olabilir; ama benim için olağanüstü ve keyifli bir deneyim!

Dr. Wingate yuva alanlarının etrafını tek tek kontrol ediyor, kanıtları değerlendiriyor. Çiftler yuvalarına hâlâ geliyor mu? Oyuklara girip çıktıklarını gösteren ayak izleri var mı? Yavru çıkmamış yumurta var mı? Yavru çıkmamış bir yumurta bulduk, fakat henüz ana baba tarafından terk edilmediğinden Dr. Wingate yumurtayı orada bıraktı. Kahov’lar genelde yavru çıkmamış bir yumurtadan umudu kesmeyip kuluçkaya yatmaya devam ediyorlar. Bu arada Dr. Wingate beklenmedik bir keşif yapıyor. Daha önce hiç fark etmediği bir yerde, yumurtadan çıkmış bir yavru buluyor. Bu buluş, yavru çıkmamış yumurtaların verdiği düş kırıklığını bastırıyor.

Dr. Wingate bir oyuğun ucundaki kapağı kaldırdığında bütün bu harcanan çabaya değdiği açıkça görülüyor. Kabarık tüylü küçük gri bir yumak görünüyor: bu bir kahov yavrusu. Işıktan rahatsız olan yavru ara sıra kıpırdanıyor. Başka yuvalardan içeri baktığımda da bir yumurta üzerinde yetişkin bir kahov’u kuluçkaya yatmış görüyorum.

Dr. Wingate şimdiye dek zor durumdaki birçok yavruyu kurtarmış. Bir keresinde tropikkuşu saldırısına uğrayıp gagası kırılmış bir yavru bulmuş. Başka çıkar yol bulamayan Wingate gagayı yapıştırmış. Yavrunun hayatta kaldığını görmek onun için büyük bir sürpriz ve sevinç olmuş. Başka bir seferinde de ana babasının vaktinden önce terk ettiği zayıf bir yavru bulmuş. Yavruyu bir kutuya koyup karides, kalamar, balık yağı ve vitaminlerle beslemiş. Sonunda yavru kendini toparlayıp denize uçabilmiş. Kahov’un doğal ortamında yeniden çoğalması için yürütülen çalışmalar çok yavaş semere veriyor. Bugün kahov dünya çapındaki çevre korumacılar tarafından umudun simgesi olarak adlandırılıyor. Dr. Wingate’in hedefi Nonsuch’ın sonuçta 1.000 çift kahov’a barınak olmasını sağlamak. Fakat hayali gerçekleşecek mi gerçekleşmeyecek mi henüz belli değil.

“Soyu tükendi” denilen kahov’u ziyaretim üzerinde uzun uzadıya düşündüm. Eğer Yaratıcı yere düşen bir serçenin bile farkındaysa, soyu tehlikede olan bütün bir canlı türüyle ilgilenmez mi? (Matta 10:29). İnsan toplumunun yeryüzündeki hiçbir canlı türünü tehdit etmeyeceği bir zamanın geleceğini bilmek ne kadar rahatlatıcı! (İşaya 11:6-9).

[Sayfa 24’teki haritalar]

(Ayrıntılı bilgi için lütfen yayına bakın)

BERMUDA

Nonsuch Adası

[Sayfa 26’daki resim]

Bir oyuğun içindeki kahov

[Tanıtım notu]

Jeremy Madeiros, Çevre Koruma Görevlisi, Bermuda

[Sayfa 26’daki resim]

Bir kahov oyuğunun girişi

[Sayfa 26’daki resim]

Dr. Wingate kahov oyuğunun girişindeki engeli gösteriyor

[Sayfa 24’teki resim tanıtım notları]

Jeremy Madeiros, Çevre Koruma Görevlisi, Bermuda

Küre: Mountain High Maps® Copyright © 1997 Digital Wisdom, Inc.

[Sayfa 25’teki resim tanıtım notları]

© Brian Patteson

Jeremy Madeiros, Çevre Koruma Görevlisi, Bermuda