Bölüm 32
Anlama Göre Vurgu ve Ses Değişimi
1, 2. Anlama göre vurgunun konuşmadaki etkisi nedir?
1 Anlama göre vurgu ve ses değişimi, bir konuşmanın anlam dolu ve renkli olmasını sağlar. Bu nitelikleri taşımayan bir konuşmada düşünceler belirsiz kalır ve dinleyicilerin ilgisi azalmaya başlar. Bu ikisinden, anlama göre vurgu noktasını uygulamak genellikle daha kolay olduğuna göre dikkatimizi önce ona vereceğiz.
2 Sözcükler anlamlarına göre vurgulanırken nelerin başarılmasının amaçlandığını zihninde tut. Senin amacın, dinleyicilerine sözcüklerin ve düşüncelerin taşıdıkları anlamı tam olarak iletmek ve bunların birbirlerine göre olan önem derecesini göstermektir. Vurguyu kuvvetli ve hafif diye ikiye ayırabiliriz, fakat böyle çok genel bir ayırım bazen yeterli olmaz; vurgunun daha ince şekilleri gerekebilir.
3-7. Anlama göre vurgu niteliğini nasıl elde edebilirsin?
3 Cümlelerde düşünce taşıyan sözcükleri vurgulamak. Bazı kısımların vurgulanacağı söylenince düşünce taşıyan sözcükleri ayırt edip bunları belirtmek veya onları etraflarında bulunan diğer sözcüklere göre daha çok ortaya çıkartmak gerektiğini anlıyoruz. Eğer düşünce taşıyan sözcükler değil de, başkaları vurgulanıyorsa, anlam belirsiz kalacak veya bozulacaktır.
4 İnsanların çoğu günlük konuşmalarında ne demek istediklerini açıkça ifade edebiliyorlar. Eğer edatları vurgulamak gibi kendine özgü bir alışkanlığın yoksa, bu konuşma yönüyle ilgili zorluk çekmemen gerekir. Doğru sözcükleri vurgulamaktaki göze çarpar bir zayıflık, genellikle böyle bir alışkanlığın sonucudur. Eğer senin sorunun buysa, üzerinde canla başla çalış. Bu gibi alışkanlıklar genellikle bir veya iki konuşmadan sonra bırakılamaz. Dolayısıyla sana nasihat eden, yanlış vurgulamaların anlam bozukluğuna neden olmuyorsa seni bu noktada bekletmeyebilir. Fakat etkili ve kuvvetli şekilde konuşmak için doğru yerleri vurgulamak meselesini tam olarak benimseyene kadar bunun üzerinde çalışmaya devam et.
5 Anlama göre vurgu noktasına, genellikle notlara bağlı olmadan verilen bir konuşmadan çok, aleni bir okuma için hazırlık yaparken dikkat edilmelidir. Bu nokta hem bir konuşmadaki ayetlerin okunmasını, hem de herhangi bir yayın tetkikinde paragrafların okunmasını kapsar. Bir okuma yapmak gerektiği zaman vurgulamaya daha çok dikkat edilmesinin nedeni, okuduğumuz malzemenin genellikle başka biri tarafından yazılmış olmasıdır. Böylece onu dikkatli bir şekilde incelememiz, düşünceleri çözümlememiz ve ifadeleri iyice kavrayana kadar tekrarlamamız gerekir.
6 Anlama göre vurgu nasıl yapılır? Bunu yapmak için çeşitli yollar vardır. Bunlar çoğu kere birlikte kullanılır. Ses kuvveti artırılabilir, sese daha çok derinlik veya duygu kazandırılabilir, ses tonu indirilip yükseltilebilir, yavaş ve düşüne düşüne konuşulabilir, konuşma hızı artırılabilir, bir sözden önce veya sonra (veya hem önce hem sonra) ara verilebilir, jestler ve yüz ifadeleri kullanılabilir.
7 İlk önce, doğru yerin vurgulanmasına ve vurgunun kilit sözcüklerini ortaya çıkartmak üzere yeter derecede kuvvetli olmasına dikkat et. Bundan dolayı hazırlık sırasında, konuşma verirken okuyacağın kilit sözcüklerin altını çiz. Notlarına bağlı olmadan konuşacaksan, düşünceleri iyice benimseyip zihnine koymaya gayret et. Notlarına kilit sözcükleri kaydet ve bunları vurgula.
8, 9. Başlıca fikirleri vurgulamak neden önemlidir?
8 Konuşmanın başlıca fikirlerini vurgulamak. Bu, anlama göre vurgu noktasında rastlanan en büyük eksikliklerden birisidir. Böyle durumlarda konuşmada zirveler yoktur. Hiçbir nokta başka bir noktaya oranla göze çarpmaz. Konuşma bittikten sonra göze çarpan bir noktayı hatırlamak imkânsız olabilir. Hatta eğer ana noktalar, belirtilmek üzere uygun şekilde hazırlanmış olmalarına rağmen, konuşma sunulurken uygun vurgu yapılmazsa, bunların etkisi tamamen kaybolacak derecede zayıflayabilir.
9 Bu eksikliği yenebilmen için önce malzemeni dikkatli bir şekilde tahlil etmelisin. Acaba konuşmanın en önemli noktası hangisidir? İkinci önemli nokta hangisidir? Eğer senden konuşmanı bir iki cümlede özetlemen istenseydi ne söylerdin? Böyle bir tahlil, konuşmanın ana noktalarını belirlemenin en iyi yollarından biridir. Bunlar belli olduktan sonra onları notlarında veya metninde işaretle. Şimdi bu noktaları doruk noktaları haline getirebilirsin. Bunlar konuşmanın göze çarpan kısımlarını meydana getireceklerdir. Eğer malzeme iyi bir anahatla hazırlanmışsa ve sen onu açıkça belli olan vurgu farklılıkları ile sunarsan başlıca düşünceler herkesin aklında kalacaktır. İşte, konuşmanın amacı budur.
**********
10-12. Ses değişimi ne demektir, açıkla.
10 Anlama göre vurgu, dinleyicilerin söylenenleri anlamalarını sağlar; fakat ses değişimi sayesinde yapılan vurgulama, onların konuşmaya seve seve kulak vermelerine sebep olabilir. Öyleyse tarla hizmetinde ve bir imtiyaz olan cemaatteki konuşmalarda ses değişimini iyice kullanıyor musun?
11 Ses değişimi, ilgiyi sürdürmek ve konuşmacı olarak senin düşünce ve duygularının gelişimini göstermek amacıyla sesin yüksekliğinin, hızının ve gücünün aralıklı olarak değişmesidir. Sana en iyi şekilde yararlı olabilmesi için, malzemenin olanak verdiği ses değişimi ile ilgili tüm fırsatları kullanmalısın. Sesin en üst tonları azalan yoğunluklarına göre sırasıyla heyecan, coşku ve derin ilgi belirtirler. Orta tonlar dostane ilgi, alçak tonlar ciddiyet ve ağırbaşlılık ifade eder.
12 Fakat konuşma tarzında aşırı ses değişimleri yaparak asla bir aktör izlenimi uyandırmak istemeyeceksin. Konuşmalarımız din adamlarınınki gibi sofu bir ciddiyete bürünmesin, ne de vaaz etme turlarına çıkan vaizlerinki gibi halkı heyecana getirme ruhu taşısın; fakat renkli olsun. Gökteki Krallığın mesajına karşı gösterdiğimiz uygun itibar ve saygı, Mukaddes Kitaba yakışmayan böyle davranışlara engel olur.
13, 14. Ses kuvvetindeki değişiklikle ne kastediliyor?
13 Kuvvet bakımından değişiklik. Ses değişiminin en basit yolu sesin kuvvetinin değiştirilmesidir. Bu, zirvelere ulaşmak ve bir konuşmanın ana noktalarını belirtmek için eldeki olanaklardan biridir. Bununla beraber, sesin sadece kuvvetinin artırılması her zaman noktaların göze çarpmasını sağlamaz. Bazı durumlarda onlar bu şekilde daha çok göze çarpabilir, fakat onları sunmak üzere harcanan ek kuvvet ters tepki yaratabilir. Belki ileri sürdüğün düşünceler artırılan bir ses tonundan ziyade sıcaklık ve duygu gerektirir. Bu durumda sesinin kuvvetini azalt, fakat derinliğini artır. Kaygı veya korku ifade etmek isteyince de aynını yapmalısın.
14 Ses değişimi için sesin kuvvetinin değiştirilmesi önemlidir, fakat bazılarının duymayacakları kadar hafif bir sesle konuşmamaya dikkat edilmeli. Diğer taraftan ses kuvveti rahatsız edecek ölçüde de artırılmamalıdır.
15-17. Hız bakımından değişiklik yapmak bir konuşmaya nasıl değer katar?
15 Hız bakımından değişiklik. Yeni konuşmacıların pek azı, kürsüde konuşma hızlarını değiştirebilme yeteneğine sahiptirler. Günlük konuşmalarımızda ise, bunu her zaman yapıyoruz. Çünkü sözler, aklımıza geldiği gibi veya bize gerekli olduğu şekilde özel bir çaba harcanmaksızın akıyor. Fakat kürsüdeki yeni konuşmacı genellikle böyle davranamaz. Çünkü söz ve cümleciklerini fazla dikkatli şekilde hazırlar; sonuç olarak bütün sözler aynı hızla söylenir. Bir anahat kullanmak bu zayıflığı düzeltmene yardım eder.
16 Konuşmanın büyük kısmında sesinin hızı normal olmalı. İkincil noktalar, anlatılan şeyler, tasvirlerin çoğu vb. daha çabuk bir şekilde söylenebilir. Önemli muhakemeler, zirveler ve ana noktalar genelllikle daha yavaş konuşmayı gerektirir. Bir şeyi özellikle belirtmek için yavaşça, üzerine basa basa ve vurgu ile konuşabilirsin. Hatta tamamıyla duraklayıp bir ara yapabilirsin, bu tam bir hız değişikliğidir.
17 Birkaç uyarıcı söz: Hiçbir zaman, konuşma şeklin ve telaffuzun net olmayacak kadar hızlı konuşma. Kendi başına, takılmaksızın, yüksek sesle mümkün olduğu kadar çabuk okumaya çalışmak, çok iyi bir alıştırmadır. Aynı paragrafı, takılmaksızın ve heceleri yutmaksızın hızı gitgide artırarak tekrar ve tekrar oku. Ondan sonra sözcüklerin sonlarını yutmaktansa, sesli harfleri u-za-ta-rak olabildiğince yavaş okumaya çalış. Ondan sonra sesin esneklik kazanıp yönlendirilebilir hale gelene kadar hız değiştirerek aniden hızlan ve yavaşla. Bundan sonra konuşurken hız bakımından yapılan değişiklikler, konuştuklarının anlamına göre kendiliğinden gelecektir.
18-20. Bir kimsenin ses tonunda değişiklik niteliğini nasıl kazanabileceğini açıkla.
18 Ses tonu bakımından değişiklik. Ses tonunu herhangi bir derecede değiştirmek herhalde ses değişiminin en güç kısmıdır. Genel olarak, ses tonumuzu biraz yükseltmekle ve bunu yaparken aynı zamanda sesin kuvvetini de biraz artırarak sözcükleri vurguluyoruz. Bir bakıma o söze vuruyoruz.
19 Fakat ses değişiminin bu yönünden en iyi ölçüde yararlanmak istenilirse ses tonunda daha fazla değişiklik gerekecektir. Bir deneme yapmak için, Tekvin 18:3-8 ve 19:6-9’u yüksek sesle oku. Bu ayetlerin sesin hem hızı, hem de tonunda gerektirdiği büyük değişikliğe dikkat et. Heyecan ve coşku, üzüntü veya kaygıya oranla her zaman daha yüksek bir ses tonuyla ifade ediliyor. Böylece, malzemendeki duygulara göre ses tonunu değiştir.
20 Bu konudaki zayıflığın başlıca nedenlerinden biri sesin değişme yeteneğinin noksanlığıdır. Eğer bu konuda güçlük çekiyorsan bunun üzerinde çalış. Bu bölümde daha önce önerilenlere benzer alıştırmalar yapmayı dene. Fakat hızı değiştirmek yerine ses tonunu yükseltmek veya alçaltmak üzerinde çalış.
21-24. Ses değişimi neden düşünce veya duygulara uygun olmalı?
21 Düşünce veya duygulara uymak üzere ses değişimi. Bu konuşma özelliğiyle ilgili şimdiye kadar ele aldığımız noktalardan gördüğümüz gibi sesin sırf değişiklik olsun diye değiştirilmediği açıktır. Söylediğin sözler ve bunları söyleyiş biçiminin uyandırdığı duygular birbiriyle uyumlu olmalıdır. Öyleyse ses değişimi kullanmak üzerinde ne zaman düşünmeye başlanmalı? Konuşmayı hazırlarken. Eğer konuşmada muhakemeler veya tembihlerden başka bir şey yoksa, sunarken sesini fazla değiştirmen beklenemez. Böylece anahattını hazırladıktan sonra bir kez incele ve onu renkli ve anlam dolu bir şekilde sunabilmen için gereken bütün unsurların bulunduğundan emin ol.
22 Bazen konuşmanın ortasında hızda bir değişiklik yapmanın gerekli olduğunu hissedebilirsin. Konuşmanın tahmininden hızlı gittiğini hissedebilirsin. O zaman ne yapacaksın? Burada notlara bağlı olmadan konuşmanın sağladığı bir üstünlüğü görüyoruz. Konuşma sırasında malzemende istediğin değişiklikleri yapabilirsin. Nasıl? Örneğin, konuşmanı kesip Mukaddes Kitaptan bir ayet okuyabilirsin. Veya bir sözü soru haline dönüştürüp ayrıca bu sözün anlamına ağırlık vermek için bir ara yapabilirsin. Belki anahattaki bir muhakemeye renk katmak için onu bir örnekle tasvir edebilirsin.
23 Konuşma esnasında kullanılan bu yöntemler, gayet tabii, tecrübeli konuşmacılar içindir. Fakat sen de konuşman için malzemeni önceden hazırlarken aynı düşünceyle hareket edebilirsin.
24 Ses değişiminin bir konuşmanın tadı tuzu olduğu söylenebilir. Eğer doğru bir ses değişimini yeterli ölçüde kullanırsan malzemenin bütün özellikleri tam anlamıyla ortaya çıkacak ve bu da dinleyicilerini çok memnun edecektir.