Kutsal Kitaptaki Sırası 17​—Ester

Yazarı: Mordekay

Yazıldığı Yer: Susa (Elam)

Tamamlanma Tarihi: MÖ y. 475

Kapsadığı Dönem: MÖ 493-y. 475

1. Ester kitabında neler anlatılır?

KISACA söylemek gerekirse bu kitapta Ahaşveroş ile Ester’in öyküsü anlatılır. I. Kserkses olduğu düşünülen Ahaşveroş Pers kralıdır ve itaatsiz karısı Vaşti’nin yerine Mordekay’ın kuzeni Yahudi Ester’i kraliçe seçer. Kayıtta daha sonra Agag’ın soyundan olan Haman’ın Mordekay ile tüm Yahudileri öldürmek için bir plan kurduğunu okuruz. Ne var ki, Mordekay için hazırladığı darağacına asılan kendisi olur. Mordekay ise başvezirliğe yükseltilir ve Yahudiler kurtulur.

2. (a) Bazıları Ester kitabının Tanrı ilhamı olduğundan neden kuşku duyuyor? (b) Tanrı’nın adı Ester kitabında nasıl geçer?

² Ester kitabının Tanrı ilhamı ve yararlı bir kayıt değil, güzel bir hikâyeden ibaret olduğunu düşünenler var. Onlar bu iddialarını kitapta Tanrı’nın adının hiç geçmemesine dayandırıyor. Kitapta Tanrı’dan doğrudan söz edilmese de, İbranice metnin dört yerinde Tetragrammaton akrostiş olarak bulunur (Est. 1:20; 5:4, 13; 7:7). Başka sözlerle, bu pasajlarda ardı ardına gelen dört sözcüğün ilk harfleri YHVH (İbranice, יהוה), yani Yehova ismini oluşturur. Bu harfler kitabın en az üç eski İbranice elyazmasında özel olarak belirgin hale getirilmiştir ve sayfalara eklenen, masora adlı notlarda kırmızı yazılmıştır. Ayrıca Ester 7:5’te, Tanrı’nın Çıkış 3:14’teki sözlerinde geçen “Ben O Olurum” ifadesinin akrostiş olarak yazıldığı görülür.

3. (a) Mordekay ve Ester’in Tanrı’ya imanlı ve O’na dua eden kişiler olduğunu ne gösterir? (b) Olayların akışına Tanrı’nın yön verdiği sonucuna nasıl varırız?

³ Mordekay’ın Yehova’nın kanunlarını kabul eden ve bunlara uyan biri olduğu kayıt boyunca açıkça görülür. O, muhtemelen Amalek soyundan olan bir adamın önünde eğilmeyi reddeder; çünkü Tanrı Amalekoğullarının yok edilmesine karar vermiştir (Tekr. 25:19; 1. Sam. 15:3; Est. 3:1, 5). Mordekay’ın Ester 4:14’teki sözleri Yehova’dan kurtuluş beklediğini ve olayları baştan beri O’nun yönlendirdiğine iman ettiğini gösterir. Ester’in de kralın huzuruna çıkmadan önce üç gün boyunca diğer Yahudilerle birlikte oruç tutması onun Tanrı’ya güvendiğinin kanıtıdır (Est. 4:16). Ayrıca, Ester’in kadınlar muhafızı Hegay’ın gözüne girmesi, kralın bir gece uykusunun kaçması ve resmi kayıtları getirterek Mordekay’ın geçmişteki iyi davranışı için onurlandırılmadığını öğrenmesi olayların akışına Tanrı’nın yön verdiği düşüncesini uyandırır (Est. 2:8, 9; 6:1-3; ayrıca Özdeyişler 21:1 ile karşılaştırın). Kitapta “oruç ve yakarışlarla” ifadesiyle de açıkça dua kastedilir (Est. 9:31).

4. Ester kitabının doğru olduğunu ve gerçeklere dayandığını gösteren hangi kanıtlar var?

⁴ Bu kitabın Tanrı ilhamı doğru bir kayıt olduğunu ve gerçeklere dayandığını gösteren pek çok şey var. Her şeyden önce kitap Yahudiler tarafından kabul edilmiştir ve “rulo, tomar” anlamında Megila olarak adlandırılmıştır. Anlaşılan kitabı İbranice Kutsal Metinler dizisine Ezra dahil etmiştir; Ezra’nın bir masalı kabul etmesi düşünülemez. Üstelik Yahudiler Ester’in zamanında yaşanan büyük kurtuluşu anmak için bugüne dek Purim (Kuralar) bayramını kutlamaktadır. Ayrıca kitap Pers usullerini ve geleneklerini o toplumda yaşayan birinin ağzından anlatır ve bilinen tarihsel gerçeklerle ve arkeolojik bulgularla uyumlu bilgiler verir. Örneğin Ester kitabında Perslilerin bir kişiyi onurlandırma usulü gerçekte olduğu şekilde anlatılır (6:8). Arkeolojik bulgular Ester kitabında kralın sarayı hakkında verilen bilgilerin en küçük ayrıntısına kadar doğru olduğunu da ortaya çıkarmıştıra (5:1, 2).

5. (a) Ester kitabındaki hangi ayrıntılı bilgiler kaydın güvenilirliğini artırır? (b) Kitabın dili hangi dönemin özelliklerini yansıtır?

⁵ Böylesine ayrıntılı bilgiler kaydın kendi içinde de dikkat çeker. Örneğin saray memurları ile hizmetkârların, hatta Haman’ın on oğlunun adları titizlikle sıralanır. Mordekay ve Ester’in Benyamin kabilesinden Kiş’in soyundan geldiği belirtilir (2:5-7). Pers devletinin resmi kayıtlarına değinilir (2:23; 6:1; 10:2). Kitabın dili, pek çok Persçe ve Aramca sözcük ve ifadenin eklendiği, sürgün sonrası İbranicesidir. Üslubu Tarihler, Ezra ve Nehemya kitaplarının üslubuna benzer, dolayısıyla yazıldığı dönemin özelliklerini yansıtır.

6. (a) Ester kitabındaki olayların hangi dönemde yaşandığı anlaşılıyor? (b) Kitabın yazarı, yazıldığı yer ve ne zaman yazıldığıyla ilgili hangi kanıtlar var?

⁶ Ester’de anlatılan olayların güçlü Pers İmparatorluğu’nun en parlak döneminde geçtiği ve Ahaşveroş’un (I. Kserkses) saltanatının yaklaşık 18 yıllık kısmını kapsadığı düşünülmektedir. Eski Yunan, Pers ve Babil kaynaklarının tanıklığı da MÖ yaklaşık 475’e dek uzanan bu döneme işaret etmektedir.b Büyük ihtimalle kitabın yazarı, olayların görgü tanığı ve baş karakterlerden biri olan Mordekay’dır. Son derece ayrıntılı olan kayıt, yazarın bu olaylar sırasında Susa sarayında yaşadığını gösterir.c Kutsal Yazıların başka hiçbir kitabında Mordekay’ın adı geçmese de onun gerçekten yaşamış biri olduğuna dair hiçbir şüphe yoktur. Tarihi bilinmeyen çivi yazısı bir metin bu konuda ilginç bir arkeolojik kanıttır. Asur uzmanı Profesör A. Ungnad’a göre, bu metinde I. Kserkses’in saltanatı sırasında Susa (Şuşan) sarayında üst düzey bir görevli olan Mardukâ’dan (Mordekay?) söz edilir.d Mordekay belli ki Ester kitabının kaydını olaylar yaşandıktan hemen sonra, yani MÖ yaklaşık 475 civarında Susa’da tamamladı.

ESTER KİTABININ İÇERİĞİ

7. (a) Ahaşveroş’un düzenlediği şölen sırasında nasıl bir kriz yaşandı? (b) Bu olay üzerine kral ne yaptı?

⁷ Vaşti’nin kraliçeliği alınıyor (1:1-22). Ahaşveroş’un saltanatının üçüncü yılıdır. İmparatorluğundaki tüm yetkililere muazzam bir şölen verir ve 180 gün boyunca onlara krallığının zenginliğini ve görkemini sergiler. Sonra Susa’daki herkes için yedi gün süren büyük bir ziyafet verir. Bu sırada Kraliçe Vaşti de kadınlar için bir şölen düzenler. Zenginliği ve görkemiyle övünen kral şarabın etkisiyle keyifliyken, Vaşti’nin güzelliğini halklara ve yöneticilere göstermek ister. Fakat Kraliçe Vaşti kralın huzuruna gelmeyi tekrar tekrar reddeder. Saraydaki yöneticiler kraliçenin bu saygısız davranışı yüzünden imparatorluğun dört bir yanında kralın itibarının zedelenebileceğine dikkat çeker. Ahaşveroş onların tavsiyesi üzerine Vaşti’nin kraliçeliğini alır. Yazılı bir emir çıkararak tüm kadınların ‘kocalarına saygı göstermesi’ ve her kocanın da “evinin efendisi olması” gerektiğini söyler (1:20, 22).

8. (a) Ester nasıl kraliçe oldu? (b) Mordekay hangi komployu açığa çıkardı ve bu nereye kaydedildi?

⁸ Ester kraliçe oluyor (2:1-23). Sonra kral imparatorluğun 127 vilayetindeki en güzel kızları bulup Susa’ya getirmeleri için görevliler atar. Kızlar Susa’da bir güzellik ve bakım programından geçerek kralın huzuruna çıkmaya hazırlanacaktır. Seçilen genç kızlar arasında “yüzü güzel, endamı hoş” Ester de vardır (2:7). O anne babasını kaybetmiş bir Yahudi kızıdır ve Susa’da bir görevli olan kuzeni Mordekay tarafından büyütülmüştür Ester’in Yahudi ismi Hadassa “Mersin” anlamına gelir. Ester kadınlar muhafızı Hegay’ın gözüne girer ve Hegay ona diğer kızlardan farklı davranır. Bu arada onun Yahudi olduğunu kimse bilmez, çünkü Mordekay bunu bir sır olarak saklamasını tembihlemiştir. Genç kızlar sırayla kralın huzuruna çıkarılır. Ahaşveroş yeni kraliçesi olarak Ester’i seçer ve onun onuruna bir şölen verir. Bundan kısa süre sonra Mordekay krala bir komplo kurulduğunu öğrenir. Ester de “Mordekay adına” durumu krala bildirir (2:22). Mesele açığa çıkar, komplocular asılır ve olay kraliyet tarih kayıtlarına geçer.

9. (a) Haman Mordekay’a neden öfkelendi? (b) Haman kralın Yahudiler aleyhinde hangi emri vermesini sağladı?

⁹ Haman’ın komplosu (3:1–5:14). Aradan yaklaşık dört yıl geçer. Kral, Haman’ın konumunu yükselterek onu başvezir yapar. Anlaşılan o, Samuel’in öldürdüğü Amalek kralı Agag’ın soyundandır (1. Sam. 15:33). Ahaşveroş kral kapısındaki tüm hizmetkârlarının Haman’ın önünde eğilmesini emreder. Onlar arasında Mordekay da vardır. Fakat Mordekay bunu yapmayı reddeder ve kralın hizmetkârlarına Yahudi olduğunu açıklar (Çıkış 17:14, 16 ile karşılaştırın). Haman çok öfkelenir ve Mordekay’ın bir Yahudi olduğunu öğrenince bu durumu onu ve tüm Yahudileri bir seferde yok etme fırsatı olarak görür. Bunun için en uygun günü seçmek amacıyla kura (pur) çekilir. Haman kralla yakınlığından yararlanarak ona Yahudileri kötüler, kralın kanunlarına uymadıklarını söyler ve yok edilmeleri için yazılı bir emir ister. Bu katliamın masraflarını karşılamak üzere de 10.000 talant gümüş (günümüz parasıyla neredeyse 200 milyon Türk lirası) bağışlamayı önerir. Kral bunu uygun bulur, kralın yüzüğüyle mühürlenmiş yazılı emirler imparatorluğun dört bir yanına gönderilir ve bu soykırımın adar ayının 13. günü yapılacağı belirtilir.

10. Mordekay ve Ester Yehova’nın gücüne imanlarını göstermeye nasıl devam etti?

¹⁰ Mordekay ve tüm Yahudiler yeni kanunu duyunca çula sarınıp küller içinde yas tutar. ‘Oruç tutup gözyaşları içinde dövünürler’ (Est. 4:3). Ester Yahudilerin içinde bulunduğu sıkıntıyı Mordekay’dan öğrenirse de duruma müdahale etmeye başta çekinir. Çünkü çağrılmadan kralın huzuruna çıkmanın cezası ölümdür. Ancak Yehova’nın gücüne iman eden Mordekay Ester’e, eğer onlara yardım etmezse kendisinin de öleceğini, fakat ‘Yahudiler için kurtuluşun başka yerden geleceğini’ söyler. Üstelik Ester belki de “böyle bir zaman için” kraliçe olmuştur (4:14). Durumu anlayan Ester hayatını tehlikeye atmayı kabul eder ve Susa’daki tüm Yahudilerin kendisiyle birlikte üç gün oruç tutmasını ister.

11. (a) Ester kralla yakınlığından nasıl yararlandı? (b) Haman Mordekay’a nasıl düzen kurdu?

¹¹ Sonra Ester en güzel kraliyet giysilerini giyerek kralın huzuruna çıkar. Bu kralın hoşuna gider ve asasını Ester’e uzatarak onun canını bağışlar. Ester kralı ve Haman’ı vereceği ziyafete davet eder. Yemekte kral ısrarla Ester’e dileğini sorar, “krallığın yarısı bile olsa” verileceğini söyler (5:6). Bunun üzerine Ester ikisini ertesi gün tekrar ziyafete davet eder. Haman oradan sevinçle ayrılır. Fakat kral kapısında Mordekay’ı görür. Mordekay bir kez daha Haman’ı onurlandırmayı reddeder, yerinden bile kımıldamaz. Haman’ın sevinci öfkeye döner. Karısı ve dostları ona 50 arşın (22,3 m) yüksekliğinde bir direk diktirmesini ve Mordekay’ı astırmak için kraldan izin istemesini önerirler. Haman derhal direği hazırlatır.

12. Hangi olaylar sonucunda Mordekay onurlandırıldı ve Haman küçük düştü?

¹² Durum tersine dönüyor (6:1–7:10). O gece kralın uykusu kaçar. Tarih kitabının getirilip okunmasını ister ve hayatını kurtaran Mordekay’ın ödüllendirilmediğini öğrenir. Sonra “Avluda kim var?” diye sorar (6:4). Hizmetkârlar Haman’ın geldiğini söyler; Haman Mordekay’ı öldürtmek için kraldan izin almak niyetindedir. Ahaşveroş Haman’a kralı hoşnut eden birinin nasıl onurlandırılması gerektiğini sorar. Kendisinden söz edildiğini zanneden Haman da böyle birini onurlandırmak için yapılabilecek en gösterişli şeyleri sayar. Fakat kral “Yahudi Mordekay’a böyle yap” der! (6:10). Haman çaresizce Mordekay’a kraliyet giysisi giydirir, onu kralın atına bindirir, önü sıra bağırarak şehir meydanında dolaştırır. Küçük düşen Haman keder içinde evine koşar. Karısının ve dostlarının onu teselli etmek için söyleyebileceği hiçbir şey yoktur. Haman’ın sonu gelmiştir.

13. (a) Ester ziyafette neyi açıkladı? (b) Haman’ın sonu nasıl geldi?

¹³ Haman kralla ve Ester’le birlikte ziyafete katılır. Kraliçe kendisinin ve halkının ortadan kaldırılmak üzere satıldığını açıklar. Kral bu kötülüğü yapmaya kimin cüret ettiğini sorar. Ester “Bu hasım ve düşman, işte bu kötü Haman!” der (7:6). Kral öfkeyle kalkıp bahçeye çıkar. Kraliçeyle baş başa kalan Haman canının bağışlanmasını diler. O sırada geri dönen kral, Haman’ın kraliçenin divanına kapandığını görerek daha da öfkelenir. Derhal Haman’ın Mordekay için hazırlattığı direğe asılmasını emreder (Mezm. 7:16).

14. (a) Kral, Ester ile Mordekay’ı nasıl ödüllendirdi? (b) Ahaşveroş Yahudiler lehinde hangi yazılı kanunu çıkardı?

¹⁴ Mordekay’ın konumu yükseltiliyor, Yahudiler kurtuluyor (8:1–10:3). Kral, Haman’ın tüm mal varlığını Ester’e verir. Ester Ahaşveroş’a Mordekay’la olan akrabalığını açıklar. Kral da Mordekay’ı Haman’ın konumuna yükseltir ve ona kraliyet mühür yüzüğünü verir. Ester bir kez daha hayatını tehlikeye atarak kralın huzuruna çıkar ve Yahudileri yok etmek için çıkarılan yazılı kanunun geçersiz kılınmasını diler. Ne var ki “Perslerin ve Medlerin kanunları” değiştirilemez! (1:19). Dolayısıyla kral Ester ile Mordekay’a yetki vererek yeni bir kanun yapmalarını ve yüzüğüyle mühürlemelerini söyler. Bu yazılı emir önceki gibi imparatorluğun her yerine gönderilir. Böylece Yahudilere Haman’ın düzenlediği kanunun yürürlüğe girdiği gün “toplanıp canlarını savunmaları, halk içinden ve vilayet yönetiminden kendilerine düşmanlık eden güçleri yok etmeleri, çocuk kadın hepsini katledip ortadan kaldırmaları ve mallarını yağmalamaları için” izin verilir (8:11).

15. (a) Yahudilerin düşmanlarıyla aralarındaki mücadelenin sonucu ne oldu? (b) Mordekay hangi bayramı başlattı? (c) Mordekay hangi konuma getirildi ve bu yetkisini nasıl kullandı?

¹⁵ Belirlenen gün olan adar ayının 13’ü geldiğinde hiç kimse Yahudilerin karşısında duramaz. Ester’in ricası üzerine kral, Susa’daki Yahudilerin mücadelelerine 14. gün de devam etmesine izin verir. Tüm imparatorluk topraklarında Yahudilerin düşmanlarından 75.000 kişi öldürülür. Susa kalesinde de 810 kişi öldürülür. Bunlar arasında Haman’ın on oğlu da vardır. Onlar ilk gün öldürülür, ikinci gün direğe asılırlar. Yahudiler kimsenin malını yağmalamaz. Adar ayının 15. günü dinlenirler, şölenler ve şenlikler yaparlar. Mordekay, yazılı bir talimatla tüm Yahudilere her yıl adar ayının 14 ve 15. günlerinde “Pur, yani Kura” bayramını kutlamalarını emreder (9:24). Ahaşveroş Mordekay’ın konumunu yükseltir ve kendisinden sonraki ikinci kişi yapar. Mordekay da yetkisini ‘halkının iyiliği için çalışmak, halkının evlatlarının barış ve huzuru için konuşmak’ üzere kullanır (10:3).

KİTABIN YARARLARI

16. Ester kitabında İsa’nın takipçileri için hangi ilkeler ve değerli örnekler vardır?

¹⁶ Kutsal Kitabın hiçbir yerinde Ester’den bir alıntı yapılmasa da, bu kitap Tanrı ilhamı olan tüm Kutsal Yazılarla mükemmel bir uyum içindedir. Ester’de bazı Kutsal Kitap ilkeleriyle ilgili harika örnekler vardır. Bu ilkeler sonradan Yunanca Kutsal Yazılarda dile getirilir ve Yehova’ya ibadet eden kişiler için her çağda geçerlidir. Örneğin Ester 4:5 ve Filipililer 2:4; Ester 9:22 ve Galatyalılar 2:10 gibi ayetleri incelediğimizde imanımızı güçlendiren böyle ilkeler buluruz. Dikkate değer bir nokta da, İsa’nın birinci yüzyıldaki takipçilerine yöneltilen suçlamalarla Yahudilere yöneltilen suçlama, yani kralın kanunlarına uymadıkları iddiası arasındaki benzerliktir (Est. 3:8, 9; Elçi. 16:21; 25:7). Yehova’nın gerçek hizmetkârları, harika örnekler olan Mordekay, Ester ve o zamanki Yahudiler gibi böyle suçlamalar karşısında korkuya kapılmaz ve dua ederek Tanrı’nın kurtarma gücüne güvenir (Est. 4:16; 5:1, 2; 7:3-6; 8:3-6; 9:1, 2).

17. Mordekay ve Ester hem Tanrı’ya hem de “baştaki yetkililere” boyun eğerken nasıl örnek bir davranış sergilediler?

¹⁷ İsa’nın takipçileri olarak Mordekay ve Ester’den farklı bir durumda olduğumuzu düşünmemeliyiz. Biz de yabancı bir dünyada yaşıyoruz ve “baştaki yetkililere” boyun eğmeliyiz (Rom. 13:1). Hangi ülkede yaşarsak yaşayalım kanunlara uyan vatandaşlar olmak istiyoruz. Fakat aynı zamanda ‘Sezar’a ait olanı Sezar’a ödemek’ ile ‘Tanrı’ya ait olanı Tanrı’ya ödemek’ arasındaki sınırı doğru belirlemek istiyoruz (Luka 20:25). Başvezir Mordekay ile Kraliçe Ester resmi görevlerine bağlılıkları ve itaatleriyle örnek kişilerdi (Est. 2:21-23; 6:2, 3, 10; 8:1, 2; 10:2). Fakat Mordekay, herkesin Agagoğlu kötü Haman’ın önünde eğilmesi için verilen emre uymayı korkusuzca reddetti (3:1-4; 5:9). Ayrıca Haman Yahudileri yok etmek amacıyla komplo kurduğunda, Mordekay durumun düzeltilmesi için yasal yollara başvurmak üzere her şeyi yaptı (4:6-8).

18. (a) Ester kitabının Tanrı ilhamı ve yararlı bir kayıt olduğu neden söylenebilir? (b) Bu kayıt, Tanrı’nın Krallığı uğrunda sürdürdüğümüz mücadelede bizi nasıl teşvik eder?

¹⁸ Tüm kanıtlar Ester kitabının Kutsal Yazıların bir kısmı olarak Tanrı ilhamı ve yararlı bir kayıt olduğunu gösterir. Kitap Tanrı’dan veya Tanrı’nın adından doğrudan söz etmese de bize imanlarıyla mükemmel birer örnek olan kişileri tanıtır. Mordekay ve Ester bir hikâyecinin yarattığı karakterler değildir. Onlar Yehova’nın kurtarma gücüne kesin bir güven duyan, gerçekten yaşamış kişilerdi. Yabancı bir ülkede “baştaki yetkililere” boyun eğerek yaşamalarına rağmen, Tanrı’nın toplumunun haklarını ve hakiki tapınmayı savunmak için her yasal yola başvurdular. Bugün biz de Tanrı’nın Krallığının getireceği kurtuluşla ilgili “iyi haberin savunulmasında ve hukuken tanınmasında” onları örnek alabiliriz (Filip. 1:7).

[Dipnotlar]