Kutsal Kitaptaki Sırası 20​—Özdeyişler

Söyleyenler: Süleyman, Agur, Lemuel

Yazıldığı Yer: Yeruşalim

Tamamlanma Tarihi: MÖ y. 717

1. Özdeyişler kitabında nasıl bir hikmet bulunur?

DAVUT’UN oğlu Süleyman MÖ 1037’de İsrail kralı olduğunda, Yehova’ya dua edip o büyük halka “hükmedebilmek için hikmet ve bilgi” istedi. Duasına karşılık Yehova da ona ‘bilgi, hikmet ve anlayış’ verdi (2. Tar. 1:10-12; 1. Kral. 3:12; 4:30, 31). Bunun sonucu olarak Süleyman “üç bin özdeyiş söyledi” (1. Kral. 4:32). Hikmet içeren bu özlü sözlerin bir kısmı Kutsal Yazıların Özdeyişler kitabında kayıtlıdır. Süleyman gerçekten “Tanrı vergisi” bir hikmete sahipti; dolayısıyla Özdeyişler kitabını incelerken aslında Yehova Tanrı’nın hikmetini incelemiş oluruz (1. Kral. 10:23, 24). Bu özdeyişler her devirde geçerli gerçekleri dile getirir. Ve hâlâ ilk söylendikleri günkü kadar günceldirler.

2. Süleyman’ın dönemi Özdeyişler kitabında yer alan Tanrısal rehberlik için neden uygun bir zamandı?

² Süleyman’ın hükümdarlık dönemi böyle bir Tanrısal rehberlik için uygun bir zamandı. Onun İsrail’de ‘kral olarak Yehova’nın tahtına oturduğu’ söylenmiştir. Tanrı’nın yönetimindeki bu krallık o sırada en parlak dönemindeydi ve Süleyman’a ‘ondan önceki kralların hiçbirinde olmayan bir kraliyet görkemi’ bağışlanmıştı (1. Tar. 29:23, 25). Bu, tam bir barış ve bolluk dönemiydi ve tüm ülke güvenlikteydi (1. Kral. 4:20-25). Ancak o teokratik yönetim altında bile, insanın kusurlu yapısından kaynaklanan kişisel sorunlar ve sıkıntılar yaşanıyordu. Böyle durumlarda insanların hikmetli Kral Süleyman’dan yardım istemeleri doğaldı (1. Kral. 3:16-28). Süleyman bu davaların birçoğunda hüküm bildirirken, günlük yaşamda sık karşılaşılan pek çok duruma uyabilecek özdeyişler söyledi. Bu kısa ama etkili sözler yaşamlarını Tanrı’nın isteğine uygun duruma getirmek isteyenler için çok değerliydi.

3. Özdeyişler kitabı nasıl derlendi?

³ Kayıtta Süleyman’ın Özdeyişler kitabını yazdığı değil, özdeyişler söylediği belirtiliyor. “Her şeyi etraflıca düşünüp araştırdı, böylece birçok özdeyiş derledi” deniyor (Vaiz 12:9). Bu sözlerden Süleyman’ın, insanların daha sonra da yararlanması için bu özdeyişleri korumak istediği anlaşılır (1. Kral. 4:32). Davut’un ve Süleyman’ın döneminde hizmet eden saray memurlarının arasında yazmanların da adı geçmektedir (2. Sam. 20:25; 2. Kral. 12:10). Süleyman’ın özdeyişlerini kaleme alıp derleyenlerin bu yazıcılar olup olmadığı bilinmiyor; ancak onun gibi yetenekli herhangi bir hükümdarın sözlerine doğal olarak çok değer verilirdi ve bunlar kayda geçirilirdi. Genelde bu kitabın özdeyişler içeren çeşitli derlemelerden yararlanılarak yazıldığı kabul edilmektedir.

4. (a) Özdeyişler kitabı genelde hangi kısımlara ayrılır? (b) Özdeyişlerin büyük kısmını kim söylemiştir?

⁴ Özdeyişler kitabı şu beş kısımda incelenebilir: (1) “Davut oğlu Süleyman’ın özdeyişleri” diye başlayan 1-9. bölümler. (2) “Süleyman’ın özdeyişleri” olarak adlandırılan 10-24. bölümler. (3) “Bunlar da Süleyman’ın özdeyişleridir ve Yahuda kralı Hizkiya’nın adamları tarafından derlenip kaydedilmiştir” sözleriyle başlayan 25-29. bölümler. (4) “Yake oğlu Agur’un sözleri” olarak tanıtılan 30. bölüm. (5) “Kral Lemuel’in sözleri; annesinin onu eğitmek üzere verdiği önemli bilgiler” diye başlayan 31. bölüm. Dolayısıyla özdeyişlerin büyük kısmını söyleyen Süleyman’dır. Agur ve Lemuel’in kim olduklarıyla ilgili kesin bir bilgi yoktur. Bazı yorumcular Lemuel’in Süleyman’ın diğer bir adı olduğunu düşünüyor.

5. Özdeyişler kitabı ne zaman yazıldı ve derlendi?

⁵ Peki Özdeyişler kitabı ne zaman yazıldı ve derlendi? Büyük kısmının Süleyman’ın hükümdarlığı sırasında (MÖ 1037-998), onun hakiki tapınmadan sapmasından önce yazıldığına kuşku yoktur. Agur ve Lemuel’in kimliği hakkında net bilgi olmadığından onlara ait kısmın tarihini saptamak mümkün değildir. Özdeyişlerin bir kısmı Hizkiya’nın saltanatı sırasında (MÖ 745-717) derlendiğine göre, kitap son şeklini daha önce almış olamaz. Acaba son iki kısım da Kral Hizkiya’nın gözetiminde mi derlendi? Yeni Dünya Çevirisi’nin İngilizce yayımlanmış olan göndermeli baskısında, Özdeyişler 31:31 ayetinde şu aydınlatıcı dipnot bulunur: “İbranice metnin bazı kopyalarında İbrani alfabesinin üç harfinden (Het, Zayin ve Kof, חזק) oluşan bir trigrammaton bulunmaktadır. Bu harfler kopyalama işinin tamamlandığını göstermek için, çoğaltılan metinlere Kral Hizkiya’nın yazıcıları tarafından onun imzası olarak konmuştur.”

6. (a) Kitabın adı nereden gelir? (b) Bu ad neden uygundur?

⁶ Bu kitap İbranicede önceleri mişle olarak adlandırılıyordu, kitabın ilk sözcüğü olan bu ifade “özdeyişler” anlamına gelir. Mişle İbranice maşal isminin çoğul halidir; bu ismin “karşılaştırmak” ya da “benzeri olmak” anlamındaki bir kökten türediği kabul edilir. Sözcüğün Arapçadaki karşılığı ‘meseldir’; bir kaynak bu sözcüğün ilk anlamını “örnek alınacak söz” olarak verir (Büyük Larousse, “Mesel” başlığı, Cilt 15, sayfa 8046). Mesel ya da özdeyiş ifadeleri kitabın içeriğini çok iyi tanımlar; çünkü kitap, sık sık benzerlik ve karşıtlıklar kullanan ve okuyanı düşündürmeyi amaçlayan özlü sözlerden oluşur. Özdeyişlerin kısalığı onları kavranması kolay ve ilginç hale getirir; ayrıca düşünceler zihinde kalıcı yer ettiğinden öğretmesi, öğrenmesi ve hatırlanması kolaydır.

7. Özdeyişler kitabında hangi üslup özellikleri dikkat çeker?

⁷ Şiir olarak yazılmış bu kitabın üslubu da çok ilginçtir. İbrani şiirinde kafiye, yani satır ya da dize sonlarında ses uyumu yoktur. Şiirin yapısında fikir ve anlam paralelliği vardır. Dizelerde bir ritim göze çarpar; yani paralel düşünceler belli bir düzenle tekrarlanır. Özdeyişler’in güzelliğinin ve eğitici etkisinin sırrı bu ritmik düşünce akışında gizlidir. Benzer ya da karşıt anlamlı ifadelerle yapılan paralellikler çok etkilidir; bir düşünceyi daha kapsamlı, daha ayrıntılı şekilde sunar, böylece onu net olarak aktarır. Benzer anlamlı paralelliklere örnekler Özdeyişler 11:25; 16:18 ve 18:15’te görülebilir. Karşıt anlamlı paralellikler daha çoktur, bunlara örnek olarak Özdeyişler 10:7, 30; 12:25; 13:25 ve 15:8 ayetleri gösterilebilir. Kitabın son kısmında ise farklı bir yapı vardır (Özd. 31:10-31). 22 ayetlik bu bölüm birçok mezmur gibi akrostiş olarak düzenlenmiştir; her ayet sırayla İbrani alfabesinin bir harfiyle başlar. Eski yazılardan hiçbirinde bu üslubun böylesine güzel bir örneğine daha rastlanmaz.

8. İlk Hıristiyanların Özdeyişler kitabından yararlandığı nasıl görülür?

⁸ İlk Hıristiyanların, davranış kurallarını belirtirken Özdeyişler kitabını sık sık kullanması, kitabın Tanrı ilhamı doğru bir kayıt olduğunu gösterir. Örneğin Yakup belli ki Özdeyişler kitabını iyi biliyordu ve İsa’nın takipçilerine yakışan davranış tarzıyla ilgili öğütler verirken içindeki temel ilkelerden yararlandı (Özdeyişler 14:29; 17:27 ile Yakup 1:19, 20’yi, Özdeyişler 3:34 ile Yakup 4:6’yı, Özdeyişler 27:1 ile Yakup 4:13, 14’ü karşılaştırın). Aşağıdaki ayetlerde de Özdeyişler kitabından yapılan alıntılar bulunur: Romalılar 12:20—Özdeyişler 25:21, 22; İbraniler 12:5, 6—Özdeyişler 3:11, 12; 2. Petrus 2:22—Özdeyişler 26:11.

9. Özdeyişler kitabı Kutsal Kitabın diğer kısımlarıyla nasıl uyumludur?

⁹ Özdeyişler kitabının Kutsal Yazıların bir parçası olduğunu gösteren başka bir kanıt da Tanrı ilhamı diğer kısımlarla uyum içinde olmasıdır. Örneğin, Musa Kanunuyla, İsa’nın öğretileriyle, öğrencilerinin ve elçilerinin yazılarıyla arasında tam bir fikir birliği vardır (Özdeyişler 10:16—1. Korintoslular 15:58 ve Galatyalılar 6:8, 9’a; Özdeyişler 12:25—Matta 6:25’e; Özdeyişler 20:20—Çıkış 20:12 ve Matta 15:4’e bakın). Özdeyişler kitabı yeryüzünün insan için hazırlanışı gibi noktalara değindiğinde de Kutsal Kitabın diğer kısımlarıyla uyum içindedir (Başl. 1:6, 7; Eyüp 38:4-11; Mezm. 104:5-9; Özd. 3:19, 20).

10, 11. Kitabın Tanrı ilhamı olduğuna dair başka hangi kanıtlar var?

¹⁰ Kitabın Tanrı ilhamı olduğunun bir kanıtı da kimya, tıp ve sağlık gibi konularda içerdiği ilkelerin bilimsel açıdan doğru olmasıdır. Örneğin, Özdeyişler 25:20 açıkça asit baz tepkimesinden söz eder. Özdeyişler 31:4, 5 alkolün düşünme yetisini körelttiğini gösteren çağdaş bulgularla uyumludur. Balın sağlıklı bir gıda olduğu birçok doktor ve beslenme uzmanınca kabul edilen bir gerçektir ve bize şu özdeyişi hatırlatır: “Oğlum, bal ye, iyidir” (Özd. 24:13). İnsanın ruhsal durumunun vücut işlevlerine etkisiyle ilgili günümüzde yapılan gözlemler de aslında Özdeyişler kitabında dile getirilmiş olan gerçekleri ortaya koyar: “Sevinçli yürek bedene şifadır” (15:17; 17:22).

¹¹ Özdeyişler kitabındaki öğütler öyle kapsamlıdır ki insanın her haline ve her ihtiyacına uyar. Bir kaynak eserde bu kitap hakkında şunlar söylenmiştir: “İnsan ilişkileriyle ilgili verilen yerinde öğütler yaşamın her alanını kapsar; bu kitap her iyi davranışı teşvik eder, her kötü davranış için uyarıda bulunur. İnsanın düşüncelerine değinildiği her seferinde hemen ardından Tanrı’nın o konudaki görüşü belirtilir. . . . . İnsan, yaşamının her alanında Yaratıcısının ve Yargıcının huzurunda gibidir. . . . . Bu eski kitap insan doğasını tüm yönleriyle anlatır, üç bin yıl önce kaleme alınmış olmasına rağmen bugünün insanını tarif eder” (Smith’s Dictionary of the Bible, 1890, Cilt III, sayfa 2616).

ÖZDEYİŞLER KİTABININ İÇERİĞİ

12. (a) Özdeyişler kitabının birinci kısmı nasıl bir şiirdir? (b) Bu şiir hikmet ve insan davranışları hakkında neler anlatır? (c) Özdeyişler 1:7 tüm kitapta yinelenen hangi temayı dile getirir?

¹² Birinci Kısım (1:1–9:18). Bu kısım bir babanın oğluyla konuşması şeklinde yazılmış, birbiriyle bağlantılı kısa konuşmalardan oluşan bir şiir şeklindedir. İnsanın, yüreğini, yani tüm kişiliğini şekillendirmesi ve arzularını yönlendirmesi için hikmete ihtiyacı olduğunu gösterir. Hikmetin değerini, insana kazandırdığı mutluluk, hoşnutluk, barış ve yaşam gibi güzel şeyleri anlatır (1:33; 3:13-18; 8:32-35). Ayrıca, bunun tam tersi olan hikmet eksikliğini, onun sonucunda yaşanan sıkıntıları ve ölümü de anlatır (1:28-32; 7:24-27; 8:36). Yaşamda karşılaşılan sayısız durumu ve olasılığı ele alarak, belli başlı insan davranışlarını ve bunların hem şimdiki hem de gelecekteki sonuçlarını irdeler. Özdeyişler 1:7 tüm kitapta yinelenen şu temayı dile getirir: “Bilgi Yehova korkusuyla başlar.” İnsan tüm davranışlarında Yehova’yı dikkate almalıdır. Tanrı’nın kanunlarını unutmamanın, emirlerine sıkıca bağlı kalmanın ve onları bırakmamanın gereği sürekli tekrarlanır.

13. Özdeyişler kitabının birinci kısmında işlenen başlıca kavramlar nelerdir?

¹³ Bu kısımda işlenen belli başlı kavramlar hikmet, bilgi, Yehova korkusu, terbiye ve ayırt etme yeteneğidir. Kötü arkadaşlar edinmek, Yehova’nın terbiyesini reddetmek ve ahlaksız kadınlarla ilişkide bulunmak gibi konularda uyarılar yapılır (1:10-19; 3:11, 12; 5:3-14; 7:1-27). Bu kısımda iki kez hikmetin meydanlarda seslendiğinden söz edilir; bu onun elde edilebilir, erişilebilir olduğunu gösterir (1:20, 21; 8:1-11). Kişileştirilen hikmet deneyimsiz olanlara hoş sözlerle hitap ederken betimlenir. Sözleri, yeryüzünün yaratılışıyla ilgili bazı konulara da ışık tutar (1:22-33; 8:4-36). Özdeyişler gerçekten de hayranlık uyandıran bir kitaptır. Birinci kısım en başındaki temayla kapanır: “Hikmet Yehova korkusuyla başlar” (9:10). Tüm kısım boyunca, tuttuğumuz her yolda Yehova’yı dikkate almanın ve O’nun doğruluk standardına bağlı kalmanın bizi birçok kötü şeyden koruyabileceği ve sonunda hayat kazandıracağı düşüncesi ele alınır.

14. Hangi karşıt anlamlı paralellikler Özdeyişler kitabındaki derslerin netlik kazanmasını sağlar?

¹⁴ İkinci Kısım (10:1–24:34). Bu kısım çok farklı konularda seçme sözlerden oluşur; bunlar yaşamda karşılaşılan karmaşık durumların nasıl hikmetle ele alınacağını gösteren özdeyişlerdir. Amaç, bize hikmet kullanmayı öğreterek daha mutlu ve zevkli bir yaşam sürmemizi sağlamaktır. Karşıt anlamlı paralellikler, derslerin zihnimizde netleşmesine katkıda bulunur. Aşağıda sıralananlar sadece 10, 11 ve 12. bölümlerde ele alınan konulardan bazılarıdır:

sevgi ve nefret

hikmet ve akılsızlık

dürüstlük ve hile

güvenilir kişi ve iftiracı kişi

hakikat ve yalan

cömertlik ve eli sıkılık

çalışkanlık ve tembellik

doğruluk yolu ve dolambaçlı, hileli yollar

doğru öğütler almak ve rehberlikten yoksun kalmak

faziletli kadın ve utanç veren kadın

doğruluk ve kötülük

haddini bilmek ve bilmemek

Bu kavramların günlük yaşamımızdaki etkisini düşünmek bizi Özdeyişler’in gerçekten de yararlı bir kitap olduğuna ikna edecektir.

15. Özdeyişler kitabında ele alınan konulara örnek verin.

¹⁵ Bu kısmın kalanında (13:1–24:34) sağgörülü ve ayırt edici olabilmemiz için Yehova’nın standartlarıyla ilgili hatırlatmalar vardır. İnsanın her halinin ve tavrının ele alınması kitabın ne kadar geniş kapsamlı olduğunu gösterir. Yararlı öğütler verilen konulardan bazıları şöyle sayılabilir: Olduğundan farklı görünmek, haddini bilmemek, sözüne sadık olmak, akıllıca davranmak, arkadaşlar, çocukları terbiye etmek ve eğitmek, neyin doğru olduğu konusunda insani bakış açısı, çabuk öfkelenmemek, mazlumlara iyi davranmak, sahtekârlık, dua, alay, temel ihtiyaçlarla yetinmek, gurur, haksız kazanç, rüşvet, çekişme, özdenetim, kendini toplumdan ayırmak, dilini tutmak, adam kayırmak, kavga, alçakgönüllülük, gösterişli yaşam, anne babaya karşı davranış, içki, hile, kadının nitelikleri, hediye, borç alma ve borç verme, iyilik, güven, mülk sınırları, aile kurmak, kötüye imrenmek, öç almak, boş uğraşlar, yumuşak cevap, bir şeyi önceden düşünüp tartmak, gerçek dost. Günlük yaşamın her yönü için öğütlerle dolu olan bu kitap gerçek bir hazinedir. Bu konulardan bazıları herkesçe önemli görülmeyebilir, ancak bütün olarak baktığımızda, Kutsal Kitabın rehberlik konusundaki ihtiyacımızı göz ardı etmediğini ve basit gibi görünen konularda bile bunu sağladığını görürüz. Bu açıdan Özdeyişler paha biçilmez bir kitaptır.

16. Özdeyişler kitabının üçüncü kısmında hangi konularda yararlı öğütler verilir?

¹⁶ Üçüncü Kısım (25:1–29:27). Bu kısımda şu konularda yararlı öğütler bulunur: Onur, sabır, düşmanlar, akılsızlara karşı tutum, şaka yapmak, pohpohlamak, kıskançlık, dostun açtığı yara, açlık, iftira, sorumluluk sahibi olmak, faiz, suçu itiraf etmek, kötü yönetimin sonuçları, küstahlık, adil yönetimin nimetleri, anne babaya karşı suç, hizmetkârlara muamele, sağgörü.

17. (a) Agur’un verdiği “önemli bilgiler” nelerdir? (b) Yazar ne tür gruplandırmalar yapar?

¹⁷ Dördüncü Kısım (30:1-33). Bu kısımdaki “önemli bilgiler” Agur’a atfedilir. Yazar kendi önemsizliğini alçakgönüllülükle kabul eder, dünyanın ve üzerindekilerin yaratılışına değinerek insanın acizliğine dikkat çeker. “Tanrı’nın her sözü saftır. O, Kendisine sığınanlar için kalkandır” der (30:5). Sonra Tanrı’ya yalvararak yalanı kendisinden uzak tutmasını ister ve şu dilekte bulunur: “Ne yoksulluk ne de zenginlik ver” (30:8). Ardından, pisliğinden arınmamış, kibirli, açgözlü ve anne babasına lanet eden bir nesilden söz eder. Bu kısımda ayrıca “Yeter!” demeyen dört şey ve anlaşılması zor olan dört şey sayılır (30:15, 16). Sonra zina yapan kadının arsızca kendini suçsuz gördüğü söylenir. Bunun ardından dünyanın kaldıramadığı dört şey, içlerinde hikmetle doğan dört küçük şey ve yürüyüşü görkemli dört şey sayılır. Son olarak yazar, uygun benzetmeler kullanarak ‘öfke boşalırsa kavga çıkacağı’ uyarısında bulunur (30:33).

18. Kral Lemuel kötü bir kadın ve faziletli kadın hakkında neler söyler?

¹⁸ Beşinci Kısım (31:1-31). Bu kısımdaki “önemli bilgiler” Kral Lemuel’e aittir. Burada iki farklı üslup kullanılmıştır. Önce kötü bir kadının insana vereceği zarar anlatılır, yetkili kişilere içkinin yanlış hükme yol açabileceği uyarısı yapılır ve doğru hüküm vermeleri için çağrıda bulunulur. Sonra faziletli kadının tipik bir tarifi yapılır; bu kısım akrostiş olarak yazılmıştır. Bazı ayrıntılar verilerek böyle bir kadının değeri gösterilir, kocasının güvenini kazandığı, onun da kocasına iyilikle karşılık verdiği anlatılır. Faziletli kadının özellikleri arasında çalışkanlığı, sabah erken kalkması, alışveriş konusundaki dikkati, yoksullara iyilik yapması, öngörüsü ve hikmetle konuşması sayılır. Ayrıca, ailesiyle ilgilendiği, çocuklarının saygısını ve kocasının övgüsünü kazandığı belirtilir. Hepsinden önemlisi de faziletli kadın Yehova’dan korkan biridir.

KİTABIN YARARLARI

19. Kitapta yazılış amacı nasıl belirtilir?

¹⁹ Özdeyişler’in amacı ilk ayetlerde şöyle belirtilmiştir: “Bunlar, insanın hikmeti ve terbiyeyi öğrenmesi, derin anlam taşıyan sözleri kavraması, sağgörü, doğruluk, adalet ve dürüstlük aşılayan terbiyeyi alması, deneyimsiz kişinin akıllıca davranması, genç adamın bilgi kazanması ve düşünmeyi öğrenmesi içindir” (1:2-4). Kitap, bu amaçla uyumlu olarak bilgi, hikmet ve anlayış üzerinde durur; bunların her birinin ayrı ayrı yararı vardır.

20. Özdeyişler’de bilgi hakkında neler söylenmiştir?

²⁰ (1) Bilgi insanın en büyük ihtiyacıdır; insanın herhangi bir konuda karanlıkta kalması iyi değildir. İnsan Tanrı korkusu olmaksızın bilgi sahibi olamaz, çünkü “Bilgi Yehova korkusuyla başlar” (1:7). Bilgi has altına tercih edilmelidir (8:10). Çünkü doğrular bilgiyle kurtulur; bilgi insanı aceleyle adım atıp günah işlemekten alıkoyar (11:9; 19:2). Bilgi edinmemiz ve bunun için çaba harcamamız gerekir (18:15). Bilgi gerçekten çok değerlidir (20:15). Bu nedenle kitap şu tembihte bulunur: “Hikmetlilerin sözlerine kulak ver, onları dinle ki bilgimi yürekten benimseyesin” (22:17).

21. Kitaptan hikmet hakkında neler öğreniriz?

²¹ (2) Hikmet “en başta gelir”; bilgiyi doğru şekilde, Yehova’yı yüceltmek üzere kullanma yeteneğidir (4:7). Hepimiz hikmet edinelim. Bu niteliğin kaynağı Yehova’dır (2:6, 7). Yaşam kazandıran hikmet Yehova’dan korkmak ve O’nu tanımakla başlar; hikmetin büyük sırrı işte budur (1:7; 9:10). O halde insandan değil, Tanrı’dan korkalım. Özdeyişler kitabında kişileştirilmiş hikmet, tüm insanlara bir duyuru yaparak onları yollarını düzeltmeye teşvik eder. Hikmet sokaklarda bağırmaktadır. Yehova tüm deneyimsizleri ve yüreği sağduyudan yoksun kişileri Kendisine yönelmeye ve ‘hikmet ekmeğiyle’ beslenmeye davet eder (1:20-23; 8:1-36; 9:1-6). Bunu yapanlar az şeye sahip olsalar bile Yehova korkusu sayesinde mutlu olurlar (15:16). Hikmet insana sayısız nimet getirir, büyük yarar sağlar (3:21-26). Hikmet ve bilgi, bizi koruyacak olan düşünme yeteneğinin iki önemli unsurudur (2:10, 11). Bal nasıl yararlıysa ve insanın hoşuna giderse, hikmet de öyledir (16:20-24; 24:13, 14). Hikmet altından çok daha değerlidir; “hayat ağacıdır” (3:13-18; 16:16). Hikmet insanı hayatta tutar. Evet, o hayat demektir. Bu nedenle hikmetten yoksun kişiler yok olup giderler (10:8; 13:14; 15:24).

22. Anlayış bizi nasıl korur?

²² (3) Bilgi ve hikmetin yanı sıra anlayış da yaşamsaldır; bu yüzden şu öğüt verilir: “Başka ne kazanmış olursan ol, yanı sıra anlayış da kazan” (4:7). Anlayış, bir şeyin tüm unsurlarını aralarındaki bağlantılarla görebilme yeteneğidir. Ayırt edici olmak ve Tanrı’yı her zaman akılda tutmak demektir, insan kendi anlayışına dayanarak hareket etmemelidir (3:5). Yehova’ya karşı koyan birinin anlayışlı ve ayırt edici olması kesinlikle olanaksızdır! (21:30). Anlayış sahibi olmak için saklı bir hazine gibi onun peşine düşmemiz gerekir (2:3, 4). Bir şeyi anlayabilmek için önce onun hakkında bilgimiz olmalı (15:14). Anlayışlı kişi bilgiyi araştırırsa bu çabasının ödülünü görür; hikmet onun “gözünün önündedir” (17:24). Böyle biri bu dünyadaki sayısız tuzaktan, kendileri gibi karanlık yollarda yürümesi için onu kandırmak üzere yöntemler kullanan kötülerden korunur. Yaşam kazandıran bilginin, hikmetin ve anlayışın kaynağı Yehova Tanrı’ya ne kadar minnettar olsak azdır! (19:8).

23. Bundan sonra ne tür öğütler ele alınacak?

²³ Özdeyişler kitabı amacına uygun olarak çok sayıda hikmetli öğüt içerir; Tanrı ilhamı olan bu sözler anlayış kazanmamıza ve yüreğimizi korumamıza yardım eder. Bu çok önemlidir çünkü ‘hayatın kaynakları yürekten çıkar’ (4:23). Tüm kitap boyunca sunulan hikmetli öğütlerden bazıları sonraki paragraflarda ele alınacak.

24. Kötü kişi ve doğru kişi hakkında neler söylenir?

²⁴ Kötü kişi ve doğru kişi arasındaki karşıtlık: Kötülerin dolambaçlı ve hileli yolları onlara tuzak olacak, gazap gününde servetleri onları kurtarmayacak. Doğru insan ise hayat kazanacak ve Yehova’dan karşılığını alacak (2:21, 22; 10:6, 7, 9, 24, 25, 27-32; 11:3-7, 18-21, 23, 30, 31; 12:2, 3, 7, 28; 13:6, 9; 14:2, 11; 15:3, 8, 29; 29:16).

25. Özdeyişler’de cinsel ahlaksızlıkla ilgili hangi uyarılar bulunur?

²⁵ Ahlaklı yaşamanın gereği: Süleyman cinsel ahlaksızlığa karşı sürekli uyarıda bulunur. Zina yapanlar başlarını belaya sokar, saygınlıklarını kaybeder, utançları silinmez. Genç birine “çalınmış su” tatlı gelebilir; fakat ahlaksız kadın adım adım ölüler diyarına gider, deneyimsiz kurbanlarını da beraberinde götürür. Derin bir çukur olan ahlaksızlık tuzağına düşen kişi Yehova tarafından lanetlenmiştir (2:16-19; 5:1-23; 6:20-35; 7:4-27; 9:13-18; 22:14; 23:27, 28).

26. Özdenetimle ilgili neler söylenir?

²⁶ Özdenetimin gereği: Sarhoşluk ve oburluk kötü alışkanlıklar olarak gösterilir. Tanrı’nın onayına sahip olmak isteyen herkes yeme içme konusunda ölçülü olmalıdır (20:1; 21:17; 23:21, 29-35; 25:16; 31:4, 5). Çabuk öfkelenmeyenin anlayışı engindir, böyle biri şehir fethedenden üstündür (14:17, 29; 15:1, 18; 16:32; 19:11; 25:15, 28; 29:11, 22). Haset ve kıskançlıktan kaçınmak için de özdenetim gerekir, bu duygular “iliği kemiği kurutur” (14:30; 24:1; 27:4; 28:22).

27. (a) Ne tür konuşmalar hikmetsizcedir? (b) Dilimizi hikmetli kullanmak neden yaşamsaldır?

²⁷ Hikmetli ve hikmetsiz konuşmalar: Hileli sözler, iftira, yalancı şahitlik ve yalan mutlaka ortaya çıkar; bunlar Yehova’nın nefret ettiği şeylerdir (4:24; 6:16-19; 11:13; 12:17, 22; 14:5, 25; 17:4; 19:5, 9; 20:17; 24:28; 25:18). İyi şeyler söyleyen kişinin “ağzı hayat pınarıdır”; ‘akılsızın dili ise onu yıkımın eşiğine getirir’ (10:11, 13, 14). “Ölüm ve hayat dilin elindedir; onu seven meyvesini yer” (18:21). Kitapta iftira, yalan, yaltaklanma ve düşünmeden konuşmanın ne kadar kötü olduğu gösterilir. Hakikati söylemek hikmetliliktir ve Tanrı’yı yüceltir (12:13, 14, 18, 19; 13:3; 14:3; 16:27-30; 17:27, 28; 18:6-8, 20; 26:28; 29:20; 31:26).

28. (a) Gurur insana nasıl zarar verir? (b) Alçakgönüllülüğün yararları nelerdir?

²⁸ Gururun akılsızlığı, alçakgönüllü olmanın gereği: Gururlu kişi kendini olduğundan farklı görür; ancak bu üstünlük duygusu ona yıkım getirir. Yehova yüreği mağrur olan herkesten iğrenir; alçakgönüllüye ise hikmet, “servet, onur ve yaşam” verir (3:7; 11:2; 12:9; 13:10; 15:33; 16:5, 18, 19; 18:12; 21:4; 22:4; 26:12; 28:25, 26; 29:23).

29. (a) Tembellik hakkındaki görüşümüz ne olmalıdır? (b) Çalışkanlık neden değerlidir?

²⁹ Tembel değil çalışkan olmak: Tembellik pek çok yönden ele alınır. Tembel kişi karıncadan ders almalı ve hikmet kazanmalıdır. Çalışkan kişi ise refaha kavuşacaktır! (1:32; 6:6-11; 10:4, 5, 26; 12:24; 13:4; 15:19; 18:9; 19:15, 24; 20:4, 13; 21:25, 26; 22:13; 24:30-34; 26:13-16; 31:24, 25).

30. Özdeyişler doğru arkadaşların önemini nasıl gösterir?

³⁰ Doğru arkadaşlar: Yehova’dan korkmayan, kötü, akılsız, öfkeli mizacı olan, boşboğaz kişilerle ya da oburlarla arkadaşlık etmek hikmetsizlik olur. Bunun yerine hikmetlilerle arkadaşlık edersek daha da hikmetli oluruz (1:10-19; 4:14-19; 13:20; 14:7; 20:19; 22:24, 25; 28:7).

31. Terbiye konusunda hangi hikmetli öğüt verilir?

³¹ Terbiye ve düzeltmenin gereği: ‘Yehova sevdiğine yanlışını gösterir’ (3:11, 12). Düzeltilmeyi kabul eden kişi saygınlık ve yaşam kazanacaktır. Yanlışının gösterilmesinden hoşlanmayan ise sonunda utanç duyar (10:17; 12:1; 13:18; 15:5, 31-33; 17:10; 19:25; 29:1).

32. İyi bir eş olmakla ilgili hangi öğütler verilir?

³² İyi bir eş olmak konusunda öğütler: Özdeyişler, kadının “utanç veren” ya da “kavgacı” biri olmamasıyla ilgili tekrar tekrar uyarılarda bulunur (12:4; 19:13, 14; 21:9, 19; 27:15, 16). Tanrı’dan korkan, faziletli ve sağgörülü kadının dilinde iyilik yasası vardır; böyle bir eş bulan adam Yehova’dan lütuf görür (18:22; 31:10-31).

33. Çocuk eğitimi konusunda hangi yararlı öğütler verilir?

³³ Çocuk yetiştirmek: Çocuklara Tanrı’nın emirleri öğretilmeli ki, onları ‘unutmasınlar’ (4:1-9). Yehova’dan gelen eğitim onlara bebekliklerinden başlayarak verilmeli. Gerektiğinde “terbiye değneği” esirgenmemeli; sevginin bir ifadesi olan terbiye çocuğa hikmet kazandırır (13:24; 22:15; 23:13, 14). Tanrı’nın yolunda yetiştirilen çocuklar hikmet kazanır ve anne babaları için büyük bir sevinç ve mutluluk kaynağı olurlar (17:21; 22:6; 23:22, 24, 25; 29:15, 17).

34. Başkalarına yardım etmenin yararları nelerdir?

³⁴ Başkalarına yardım etme sorumluluğu: Özdeyişler’de bu konu üzerinde sık sık durulur. Hikmetli kişi başkalarının yararlanması için bilgiyi paylaşmalıdır (15:7; 24:11, 12). Ayrıca, olanakları sınırlı olanlara cömertçe iyilik etmelidir; bunu yaparak aslında Yehova’ya ödünç vermiş gibi olur, Yehova ona mutlaka karşılığını verecektir (11:24-26; 19:17; 28:27).

35. Özdeyişler sorunlarımızın özüne inerek hangi öğüdü verir?

³⁵ Yehova’ya güvenmek: Özdeyişler kitabı sorunlarımızın özüne inerek bize Yehova’ya tam bir güven duymamızı öğütler. Tuttuğumuz her yolda Yehova’yı dikkate almamız gerekir (3:1, 5, 6). “İnsanın yüreği gideceği yolu tasarlar; fakat adımlarını yönlendiren Yehova’dır” (16:1-9). “Yehova ismi güçlü kuledir; doğru insan onun içine koşar ve korunur” (18:10). Yehova’ya ümit bağlamalı ve O’nun Sözünü rehber almalıyız (20:22; 28:25, 26; 30:5, 6).

36. Özdeyişler kitabının güncel, pratik ve yararlı olduğu neden söylenebilir?

³⁶ Özdeyişler kitabı insanın hem kendini hem de başkalarını eğitmesi ve terbiye etmesi açısından gerçekten de yararlıdır! İnsan ilişkilerinin hiçbir yönü göz ardı edilmemiştir. Biri iman kardeşlerinden uzak mı duruyor? (18:1). Yetkili biri bir meselede her iki tarafı dinlemeden mi karar veriyor? (18:17). Biri insanlara zarar verebilecek şakalar mı yapıyor? (26:18, 19). Adam kayırma eğiliminde mi? (28:21). İşadamı, çiftçi, erkek, kadın, çocuk, herkes bu kitapta sağlam öğütler bulabilir. Bu öğütler sayesinde anne babalar gençlerin önündeki gizli tuzakları ortaya çıkarabilir. Hikmetliler deneyimsizlere çok şey öğretebilir. Nerede yaşarsak yaşayalım Özdeyişler kitabından yarar görebiliriz; içindeki öğütler ve rehberlik güncelliğini hiçbir zaman kaybetmez. Amerikalı eğitimci William Lyon Phelps’in dediği gibi bu kitap “Günlük gazeteden çok daha günceldir.”a Özdeyişler kitabı Tanrı ilhamı olduğu için güncel, pratik ve yararlıdır.

37. Özdeyişler kitabı Süleyman’ın temsil ettiği kişinin öğretileriyle nasıl uyumludur?

³⁷ Çoğunlukla Süleyman’ın sözlerinden oluşan Özdeyişler kitabı ‘yanlışı göstermek, düzeltmek bakımından yararlıdır’ (2. Tim. 3:16). İçindeki hikmetli öğütler insanların Tanrı’ya yönelmesine yardım eder. Matta 12:42’de “Süleyman’dan daha büyük biri” olarak söz edilen İsa Mesih de öğretileriyle aynı şeyi başarmıştı.

38. Özdeyişler kitabı Tanrı’nın Krallığıyla ve uyguladığı doğru ilkelerle ilgili anlayışımızı nasıl derinleştirir?

³⁸ Krallığı yönetecek Soy olarak böyle üstün hikmete sahip birini seçtiği için Yehova’ya ne kadar minnettarız! Onun “tahtı doğrulukla pekişir”, böylece barışçı hükümdarlığının görkemi Kral Süleyman’ınkinden kat kat üstün olacaktır (Özd. 16:12; 25:5). Onun Krallığı hakkında şunlar söylenmiştir: “Vefa ve sadakat kralı korur; tahtını vefa sayesinde elinde tutar” (20:28). Bu Krallık tüm insanlığı sonsuza dek doğrulukla yönetecek bir yönetimi başlatacak. Özdeyişler bu konuda şöyle der: “Düşkünler için doğru hüküm veren kralın tahtı her zaman sağlam olur” (29:14). Dolayısıyla Özdeyişler kitabı bilgiye, hikmete, anlayışa ve sonsuz yaşama giden yolda bizi aydınlatmaktan daha fazlasını yapar. Bu kitap Yehova’yı gerçek hikmetin kaynağı ve İsa Mesih aracılığıyla bu hikmeti hepimize veren Tanrı olarak yüceltir. Evet, Özdeyişler kitabı İsa Mesih’in yönetimindeki Krallıkla ve bu Krallığın şimdiden uyguladığı doğru ilkelerle ilgili anlayışımızı derinleştirir.

[Dipnot]