“Yehova” mı, “Yahve” mi?
“KARMA,” “melez,” “tuhaf.” Mukaddes Kitap İbranicesi uzmanlarının böyle çarpıcı ifadeler kullanmalarına yol açan konu neydi? Tanrı’nın isminin doğru söylenişinin “Yehova” olup olmadığı tartışmasıydı. Bu tartışma, yüz yıldan fazla bir zamandır sürmektedir. Günümüzde çoğu bilginin iki heceli söyleniş şekli olan “Yahve”yi tercih ettikleri görülüyor. Fakat Tanrı’nın isminin “Yehova” olarak söylenmesi, gerçekten o kadar “tuhaf” mı?
Tartışmanın Kökeni
Mukaddes Kitaba göre Kendi ismini insanlığa açıklayan Tanrı’dır. (Çıkış 3:15) Kutsal Yazılara dayanan kanıtlar, Tanrı’nın geçmişteki hizmetçilerinin O’nun ismini rahatça kullandıklarını gösterir. (Tekvin 15:2; Yeşu 22:34) Aynı şekilde başka milletler de Tanrı’nın ismini biliyordu. (II. Kırallar 5:17) Özellikle, Babil’deki esaretten dönen Yahudilerin başka milletlerden insanlarla iletişim kurmaya başlamasından sonraki dönemde böyleydi. (İşaya 37:20; Mika 1:2) The Interpreter’s Dictionary of the Bible şöyle diyor: “Sürgün sonrası dönemde Yahudilerin dininin birçok yabancıya çekici geldiğine dair önemli kanıtlar var.” Bununla birlikte, MS birinci yüzyıla gelindiğinde Tanrı’nın ismiyle ilgili bir batıl inanç ortaya çıktı. Zamanla, Yahudi milleti Tanrı’nın ismini açıkça kullanmaktan vazgeçti, hatta onlardan bazıları bu ismin söylenmesini bile tamamen yasakladılar. Böylece bu ismin doğru söylenişi unutuldu. Acaba gerçekten unutuldu mu?
“İsmin Bir Kıymeti Olur mu?”
İbranice’de Tanrı’nın ismi יהוה şeklinde yazılır. Sağdan sola doğru okunan bu dört harf genelde Tetragrammaton olarak adlandırılır. Mukaddes Kitapta değinilen birçok kişi ve yer adı, bu Tanrısal ismin kısaltılmış bir şeklini içerir. Bu özel isimlerin Tanrı’nın isminin nasıl söylendiğine dair bazı ipuçları sağlaması mümkün mü?
Washington D.C.’deki (ABD) Wesley İlahiyat Fakültesinden emekli profesör George Buchanan’a göre mümkündür. Kendisi şöyle açıklıyor: “Eski zamanlarda ana-babalar çocuklarına tanrılarının ismini koyarlardı. Bu, çocuklarının isminin söylenişinin tanrılarının ismininkine benzediği anlamına gelir. Tetragrammaton insanların isimlerinde yer alıyordu ve ortadaki sesli harf her zaman kullanılırdı.”
Örnek olarak, Mukaddes Kitapta bulunan ve Tanrı’nın isminin kısaltılmış şeklini içeren birkaç özel ismi ele alalım. Profesör Buchanan, İbranice Mukaddes Kitapta Yohnathan veya Yehohnathan olarak görülen Yonatan’ın, “Yaho veya Yahovah verdi” anlamına geldiğini söylüyor. İbranice’de peygamber İlya’nın adı Eliyah veya Eliyahu olarak geçer. Profesör Buchanan’a göre bu isim “Tanrım Yahoo’dur,” veya Yahoovah’tır” anlamına gelir. Benzer şekilde Yehoşafat’ın İbranicesi, “Yaho hükmetti” anlamına gelen Yehohşafat’tır.
Tetragrammaton’un “Yahve” olarak iki heceli söylenişi, o sesli harfinin Tanrı’nın isminde yer almasına izin vermez. Fakat ortadaki bu sesli harf, tıpkı Yonatan ve Yehonatan’da olduğu gibi, Mukaddes Kitapta hem orijinal hem de kısaltılmış haliyle geçen ve içinde Tanrısal adın bulunduğu başka birçok isimde de yer almaktadır. Böylece, Tanrısal isimle ilgili olarak Profesör Buchanan şöyle diyor: “Uzun o veya alçak tondaki o seslisi hiçbir durumda atlanmıyor. Kelime kimi zaman ‘Ya’ olarak kısaltılırdı; fakat hiçbir zaman ‘Yahveh’ olarak değil. . . . . Tetragrammaton tek heceli olarak söylendiğinde ‘Yah’ veya ‘Yo’ oluyordu. Üç heceli söylendiğinde ‘Yahovah’ ya da ‘Yahoovah’ oluyordu. Eğer iki heceli olarak kısaltılırsa ‘Yaho’ olurdu.”—Biblical Archaeology Review.
Bu yorumlar, 19. yüzyıl İbranice uzmanı Gesenius’un Hebrew and Chaldee Lexicon to the Old Testament Scriptures’da yazdığı şu sözleri anlamamıza yardım eder: “[Tanrı’nın isminin] gerçek söylenişinin יְהוָֹה [Ye-ho-vah] olduğunu söyleyenlerin savunmaları tamamen dayanaksız değildir. Bu yolla, birçok özel ismin başında kısaltma şeklinde יְהוֹ [Ye-ho] ve יוֹ [Yo] hecelerinin bulunması daha tatmin edici bir şekilde açıklanabilir.”
Bununla birlikte, Everett Fox The Five Books of Moses adlı kitabın tercümesinin önsözünde şuna dikkat çekti: “[Tanrı’nın] İbranice adının ‘doğru’ söylenişini yeniden bulmaya yönelik eski ve yeni girişimler başarılı olmadı; sonuçta kimi zaman duyduğumuz ‘Yehova’ ya da uzmanların benimsediği ‘Yahve’ şekillerinden herhangi birinin doğruluğu kanıtlanamaz.”
Bilginler arasındaki tartışmanın süreceğine kuşku yok. Yahudiler gerçek Tanrı’nın ismini kullanmayı bıraktıklarında Masoretler henüz sesli işaretlerini kullanmaya başlamamıştı. Böylece, YHVH (יהוה) sessiz harfleriyle birlikte hangi sesli harflerin kullanıldığını kanıtlamanın kesin bir yolu yoktur. Yine de, Mukaddes Kitapta sözü edilen kişilerin adları Tanrı’nın isminin eski söylenişine somut bir kanıt sağlamaktadır; çünkü bunların söyleniş şekilleri hiç kaybolmadı. Bundan dolayı, en azından bazı uzmanlar “Yehova” şeklindeki söylenişin o kadar “tuhaf” olmadığına katılıyorlar.
[Sayfa 31’deki resimler]
“Yehova,” Tanrı’nın isminin en yaygın söyleniş şeklidir