Petrus İlk Papa mıydı?

BUGÜN dünya çapında milyonlarca Katolik 1870 yılında ilk Vatikan Konsili’nde papanın üstünlüğüne dair verilen kararın kilisenin değiştirilemez öğretisi olduğuna inanır. Fakat bu öğreti Kutsal Kitaba dayanır mı? Acaba Papa Francis gerçekten elçi Petrus’un halefi midir? Ayrıca Petrus ilk Papa mıydı?

“BEN KİLİSEMİ BU KAYANIN ÜZERİNE KURACAĞIM”

1870 Vatikan Konsili’nde verilen bu karar Matta 16:​16-19 ve Yuhanna 21:​15-17 ayetlerinin yorumuna dayanır. İsa ve Petrus’un bu kısımlardaki konuşmaları ve Kutsal Kitaptaki diğer kayıtlar elçi Petrus’un ilk Hristiyanlar arasında önemli bir role sahip olduğunu gösterir. Aslında ilk karşılaşmalarında İsa Petrus’un kaya gibi nitelikler sergileyeceğini, yani güvenilir biri olacağını anlamıştı (Yuhanna 1:42). Peki İsa onu gerçekten başkalarından üstün bir konuma getirmiş miydi?

Matta 16:​17, 18’de İsa’nın Petrus’a söylediği şu sözler bulunur: “Ben de sana şunu söyleyeyim, sen Petrus’sun [bu isim ‘kaya’ anlamına gelir] ve ben kilisemi bu kayanın üzerine kuracağım.”a İsa burada ‘kilisesinin’, yani cemaatinin Petrus’un üzerine mi kurulacağını söylüyordu? Petrus İsa’nın diğer takipçilerinin başı mı olacaktı? Bu konuşmaya tanık olan diğer elçiler İsa’nın sözlerinden ne anladı? İncil kayıtları elçilerin daha sonra birkaç kez kendi aralarında kimin en büyük olduğu konusunda tartıştıklarını yazar (Matta 20:​20-27; Markos 9:​33-35; Luka 22:​24-26). İsa Petrus’a diğer elçilerden daha üstün bir konum vermiş olsaydı, aralarında böyle bir tartışma yapmalarına gerek olur muydu?

Peki bizzat Petrus İsa’nın sözlerinden ne anladı? İsrail’de büyümüş olan Petrus “taş” ya da “köşe taşı” hakkında İbranice Kutsal Yazılardaki peygamberlik sözlerini biliyor olmalıydı (İşaya 8:​13, 14; 28:16; Zekeriya 3:9). O, iman kardeşlerine yazdığı bir mektupta önceden bildirilen ‘köşe taşının’ Efendi İsa Mesih olduğunu açıkladı. Petrus Yunanca bir ifade olan petra (İsa’nın Matta 16:18’de kullandığı kelime) sözcüğünü sadece Mesih için kullandı (1. Petrus 2:​4-8).

Elçi Pavlus da İsa Mesih’in sadık bir takipçisiydi. Peki o İsa’nın Petrus’a üstün bir yetki verdiğine inanıyor muydu? Petrus’un ilk Hıristiyan cemaatindeki konumunu kabul eden Pavlus onun “topluluğun direkleri sayılan” kişiler arasında olduğunu yazdı. Ancak Pavlus için cemaatte “direk” olarak görülen birden fazla kişi vardı (Galatyalılar 2:9). Dahası eğer Petrus İsa tarafından cemaatin başı olarak tayin edilmiş olsaydı, iman kardeşleri onu cemaatin direği değil de direklerinden biri olarak görür müydü?

Pavlus elçi Petrus’un insanlara karşı sergilediği bazı yanlış davranışlar hakkında yazarken saygılı fakat dürüst şekilde şunu söyledi: “Suçlu olduğu için ona açıkça karşı geldim” (Galatyalılar 2:​11-14). Pavlus Mesih’in, kilisesini yani cemaatini Petrus’un ya da başka kusurlu bir insanın üzerine kurduğunu düşünmüyordu. Tersine o, cemaatin üzerine kurulduğu temelin İsa Mesih olduğuna inanıyordu. Pavlus için “o kaya Mesih’ti” (1. Korintoslular 3:​9-11; 10:4).

“SEN PETRUS’SUN”

O halde “Sen Petrus’sun ve ben kilisemi bu kayanın üzerine kuracağım” sözleri ne anlama gelir? Bir ayeti anlayabilmek için bağlamına bakmamız gerekir. İsa ve Petrus ne hakkında konuşuyordu? İsa bu sözlerden hemen önce öğrencilerine “Ben kimim dersiniz?” diye sormuştu. Petrus da tereddüt etmeden “Sen, yaşayan Tanrı’nın Oğlu Mesih’sin” diyerek İsa’ya olan imanını dile getirmişti. Bunun üzerine İsa Petrus’u övdü ve ‘kilisesini’, yani cemaatini çok daha sağlam bir “kaya” olan kendi üzerine kuracağını söyledi (Matta 16:​15-18).

Bununla uyumlu olarak birçok “Kilise Babası” Matta 16:18’de sözü edilen kayanın Mesih olduğunu belirtti. Örneğin beşinci yüzyılda yaşamış olan Augustinus şöyle yazdı: “Efendimiz ‘Ben kilisemi bu kayanın üzerine kuracağım’ dedi, çünkü Petrus ona ‘Sen, yaşayan Tanrı’nın Oğlu Mesih’sin’ yanıtını vermişti. Dolayısıyla Mesih ‘Ben Kilisemi senin imanını dile getirdiğin bu kayanın üstüne inşa edeceğim’ demiş oldu.” Augustinus tekrar tekrar “Kaya (Petra) Mesih’ti” diye yazdı.

Augustinus ve diğerleri bugünkü Katolik öğretisine göre yargılansalardı sapkın olarak görülürlerdi. Hatta İsviçreli ilahiyatçı Ulrich Luz’a göre, Kutsal Kitap bilginleri arasında şu anda kabul gören görüş, 1870 Vatikan Konsili tarafından değerlendirilseydi sapkınlık olarak görülüp reddedilirdi.

PAPA PETRUS’UN HALEFİ Mİ?

“Papa” ifadesi elçi Petrus’un bilmediği bir unvandı. İlginçtir ki, 9. yüzyıla kadar bu unvanı kullanan kişiler Roma Kilisesine bağlı olmayan piskoposlardı. 11. yüzyılın sonlarına dek bu ifade resmi olarak nadiren kullanıldı. Ayrıca ilk Hıristiyanlardan hiçbiri Petrus’a verildiği düşünülen üstünlük yetkisinin onun halefi olabilecek kişilere geçtiğine inanmıyordu. Bu nedenle Alman bilgin Martin Hengel şu sonuca vardı: “Zaman içinde papanın ‘üstünlüğü’ öğretisine dönüşen inancın, tarihsel ve teolojik açıdan hiçbir dayanağı bulunmamaktadır.”

Sonuç olarak, Petrus ilk papa mıydı? Onun herhangi bir halefi var mıydı? Kutsal Yazılar bir Katolik öğretisi olan papanın üstünlüğü ilkesini onaylar mı? Bu sorulara verilebilecek tek cevap “Hayır”dır. Diğer yandan İsa’nın kilisesini yani gerçek cemaatini kendi üzerine kurduğundan eminiz (Efesoslular 2:20). O halde her birimizin cevaplaması gereken önemli soru şudur: “Ben İsa’nın kurduğu gerçek cemaati buldum mu?”