Mukaddes Kitap Zamanındaki Eğitim
“Oğullarına (da) onları öğreteceksin.”—TESNİYE 11:19.
1. Yehova’nın, hizmetçilerinin eğitilmesiyle ilgilendiğini gösteren nedir?
YEHOVA Büyük Öğretmendir. Kendisi hizmetçilerini hiçbir zaman bilgisiz bırakmadı. Onlarla bilgiyi paylaşmaya daima isteklidir. Onlara iradesini ve yollarını öğretir. Sayısız binlerce yıl boyunca O’nun yegâne tevlit edilmiş Oğlu yanında bulundu ve Tanrı’nın “yapıcı”sı olarak öğrenmeye hep devam etti. (Süleymanın Meselleri 8:30) İsa yeryüzünde bulunduğu zaman şunu söyledi: “Babanın bana öğrettiği gibi söyliyorum.” (Yuhanna 8:28) Yehova’yı Eşsiz Öğretmen olarak gören Elihu şöyle sordu: “Onun gibi öğreten kimdir?” (Eyub 36:22) İşaya peygamber, Yehova’dan kavminin “muallim”i (Yüce Öğretmeni) olarak söz edip şunu peygamberlik etti: “Bütün oğulların RAB (Yehova) tarafından öğretilmiş olacak, ve oğullarının selâmeti [barışı] çok olacak.” (İşaya 30:20; 54:13) Kuşkusuz Yehova, zekâ sahibi yaratıklarının aydınlatılmış ve iyi eğitilmiş olmalarını ister.
Ataerkil Aile Zamanında Eğitim
2, 3. (a) Sadık atalar çocuklarının eğitimine ne gözle baktılar ve Yehova İbrahim’e hangi talimatı verdi? (b) Zürriyetine öğretmekle ilgili İbrahim’e verilen talimatın arkasında hangi büyük amaç vardı?
2 Ataerkil aile zamanında aile reisinin temel görevlerinden biri çocuklarına ve ev halkına öğretmekti. Tanrı’nın hizmetçileri açısından çocuklarını eğitmek dinsel bir yükümlülüktü. Yehova, hizmetçisi İbrahim hakkında şunları söyledi: “Kendisinden sonra oğullarına ve evi halkına salâh ve adalet yapmak için RABBİN yolunu tutmalarını emretsin diye, onu tanıdım [onunla tanıştım]; ta ki, Rab onun hakkında söylemiş olduğu şeyi İbrahimin üzere getirsin.”—Tekvin 18:19.
3 Bu Tanrısal beyanat Yehova’nın eğitime büyük önem verdiğini gösterir. Tanrı, İbrahim, İshak ve Yakub’un kendi ev halklarını O’nun adalet ve hak yollarına göre eğitmelerini talep etti, böylece gelecek nesiller Yehova’nın yolunu tutabileceklerdi. Bu şekilde, Yehova İbrahim’in zürriyetiyle ilgili ve “yeryüzünün bütün milletleri”nin bereketlenmesi hakkındaki vaadini gerçekleştirecekti.—Tekvin 18:18; 22:17, 18.
Eski İsrail’de Eğitim Sistemi
4, 5. (a) Hangi şey İsrail’in eğitim sistemini başka milletlerinkinden farklı kılıyordu? (b) Hangi diğer önemli fark Encyclopaedia Judaica’da belirtiliyor; bu farka şüphesiz katkıda bulunan neydi?
4 Encyclopaedia Judaica şunları yazıyor: “Eski İsrail’deki eğitim yöntemini anlamak için başlıca kaynak Mukaddes Kitaptır.” Yehova, Musa’yı İsrail’in ilk insan öğretmeni olarak kullandı. (Tesniye 1:4, 5; 4:5) Musa, Yehova tarafından kendisine verilen sözleri iletti. (Çıkış 24:3) Böylece, aslında İsrail’in başlıca Öğretmeni Tanrı’ydı. Başlı başına bu bile, İsrail’in eğitim sistemini başka milletlerinkinden farklı kılıyordu.
5 Aynı eser şunları söylüyor: “Mezopotamya ve Mısır’da yüksek öğrenim veya kitapla öğrenim resmi nitelikte olup sadece yazıcılar sınıfıyla sınırlandırılmıştı, oysa İsrail’de durumun böyle olmadığı görülüyor. Fark kuşkusuz, İbranilerin kullandıkları daha basit alfabe yazısından geliyordu. . . . . Öğretme tarihinde alfabe yazısının önemi gözardı edilmemeli. Bu, Mısır, Mezopotamya ve Kenan’ın ikinci bin yıla kadar süren geleneksel yazı kültüründen bir kopma oluşturdu. Okuma yazma bilmek artık, çapraşık çivi ve hiyeroglif yazısını bilen profesyonel yazıcı ve kâhin sınıfına özgü bir imtiyaz değildi.
6. İsraillilerin, tarihlerinin başlangıcından beri okuma yazma bilen bir kavim olduklarına dair hangi Mukaddes Kitap kanıtları vardır?
6 Mukaddes Kitap, İsraililerin okuma yazma bildiklerine dair kanıtlar sunar. Vaat Edilen Diyara girmeden bile, onlara, kapı süvelerine ve kapılarının üzerine Yehova’nın kanunlarını yazmaları söylenmişti. (Tesniye 6:1, 9; 11:20; 27:1-3) Bu emir şüphesiz mecazi olmakla birlikte, orta halli bir İsrailli eğer okuma yazma bilmeseydi, bu herhalde onun için anlamsız olurdu. Yeşu 18:9 ve Hâkimler 8:14 gibi ayetler, İsrail’de krallığın kurulmasından çok önce reis olan Musa ve Yeşu’dan başka kişilerin de yazı yazmayı bildiklerini kanıtlar.—Çıkış 34:27; Yeşu 24:26.
Öğretme Yöntemleri
7. (a) Mukaddes Yazılara göre İsrailli çocuklara temel eğitimi kim verdi? (b) Bir Fransız Mukaddes Kitap bilgini hangi açıklamayı yapıyor?
7 İsrail’de çocuklara çok küçük yaştan itibaren hem baba hem anne tarafından öğretim verilirdi. (Tesniye 11:18, 19; Süleymanın Meselleri 1:8; 31:26) Fransızca Dictionnaire de la Bible’de Mukaddes Kitap bilgini E. Mangenot şunları yazdı: “Çocuk konuşmaya başlar başlamaz, Kanunun bazı kısımlarını öğrenirdi. Annesi bir ayeti tekrarlardı; çocuk bunu ezbere söyleyebildiği zaman ona başka bir ayet öğretirdi. Daha sonra, çocuğun ezbere bildiği ayetler yazılı olarak eline verilirdi. Bu şekilde onlara okuma öğretilirdi ve büyüdükleri zaman, Rabbin kanununu okuyup üzerinde derin düşünmekle dinsel eğitimlerine devam edebilirlerdi.”
8. (a) İsrail’de hangi temel öğretme yöntemi kullanıldı ve bunun önemli özelliği ne idi? (b) Ezberlemeyi kolaylaştıran hangi yöntemler kullanıldı?
8 Anlaşıldığı gibi, ezberlemek, kullandıkları temel öğretme yöntemlerinden biriydi. Yehova’nın kanunu ve kavmine davranışı hakkında öğrenilen şeyler yüreğe inmeliydi. (Tesniye 6:6, 7) Onların üzerinde derin düşünülmeliydi. (Mezmur 77:11, 12) Genç ve yaşlıların hatırlamalarına yardım etmek üzere değişik ezberleme yöntemleri kullanılırdı. Bunlar, bir mezmurun, akrostiş veya alfabe sırasına göre değişik bir harfle başlayan ve birbirini izleyen ayetleri (Süleymanın Meselleri 31:10-31 gibi), ve Süleymanın Meselleri’nin 30. babının ikinci yarısında sayılarla ilgili kullanıldığı gibi, söz veya ses yinelemesini (aynı harf veya sesle başlayan sözcükler) içerirdi. Bazı bilginlere göre İbrani Yazılarının en eski örneği olan Gezer Takviminin okul çağındaki çocuklara hafıza alıştırması niteliğinde düzenlenmiş olması dikkate değer.
Öğretim Programı
9. (a) İsrailli çocuklara uygulanan öğretim programının önemli bir konusu neydi? (b) Bir Mukaddes Kitap ansiklopedisi yıllık bayramlarla bağlantılı olan öğretim hakkında ne diyor?
9 İsrail’de eğitim yalnız okuma ve yazma öğrenmekle sınırlandırılmış değildi. Öğretilen önemli bir konu da tarihti. Yehova’nın, kavmi uğruna yapmış olduğu şaşılacak işleri öğrenmek öğretim programının temel kısmıydı. Bu tarihsel gerçekler nesilden nesle öğretilmeliydi. (Tesniye 4:9, 10; Mezmur 78:1-7) Yıllık bayramlar, aile reisine çocuklarına öğretmek üzere mükemmel bir fırsat sağlardı. (Çıkış 13:14; Levililer 23:37-43) The International Standard Bible Encyclopedia bu konuda şunları belirtiyor: “Babanın evde eğitim vermesi ve bayramların anlamını açıklamasıyla, İbrani çocuklara Tanrı’nın Kendisini geçmişte hizmetçilerine nasıl tanıttığı, onların şimdi nasıl yaşamaları gerektiği ve Tanrı’nın gelecekle ilgili olarak Kendi kavmine neler vaat ettiği öğretilirdi.”
10. Kızlara ve erkeklere hangi pratik işler öğretildi?
10 Ana babanın verdiği öğretim pratik eğitimi de içeriyordu. Kızlara ev işleri öğretilirdi. Süleymanın Mesellerinin son babı çok ve birbirinden farklı işlerin bulunduğunu gösterir; bunlara iplik eğirme, dokuma, yemek pişirmek, ticaret ve ev idaresi girerdi. Erkeklere tarım, ticaret veya zanaat olsun, genellikle baba mesleği öğretilirdi. Zamanla Yahudi hahamlar arasında şu sözler kullanılmaya başladı: “Oğluna yararlı bir meslek öğretmeyen baba, onu bir hırsız olması için yetiştirir.”
11. İsrail’deki eğitimin esas amacını gösteren nedir ve bu bugünkü gençler için hangi dersi içeriyor?
11 İsrail’de kullanılan öğretme yöntemlerinin ruhi boyutları Süleymanın Meselleri kitabının tamamında açıkça görülüyor. Amacının, “bön (tecrübesiz) adama” hikmet, terbiye (disiplin), anlayış, basiret, yargılama yeteneği, akıl, bilgi ve düşünme yeteneği gibi değeri yüksek şeyleri, hepsini “RAB (Yehova) korku”sunda öğretmek olduğunu gösterir. (Süleymanın Meselleri 1:1-7; 2:1-14) Bu kitap, bugün Tanrı’nın bir hizmetçisini öğrenme konusunda ilerlemeye yönelten saikleri vurguluyor.
Kâhinler, Levililer ve Peygamberler
12. Ana babalardan başka kimler de İsrail kavminin eğitilmesine katkıda bulundu ve İbranice “kanun” sözcüğünün temel anlamı nedir?
12 Her ne kadar temel eğitim ana babalar tarafından verildiyse de, Yehova kavmini kâhinler, kâhinler sınıfından olmayan Levililer ve peygamberler vasıtasıyla da eğitiyordu. Musa, son sözlerinde Levi sıptını bereketlerken, şunları söyledi: “Senin hükümlerini Yakuba, ve şeriatini [kanununu] İsraile öğretecekler.” (Tesniye 33:8, 10) İbranice “kanun” (torah) sözcüğünün fiil şeklinin “göstermek”, “öğretmek”, “eğitmek” anlamına gelen bir kökten gelmesi dikkate değer. Encyclopaedia Judaica şu açıklamayı yapıyor: “Böylece, [torah] sözcüğünün anlamı ‘öğretim’, ‘öğreti’ veya ‘eğitim’dir.
13. İsrail’in Kanunu neden diğer ülkelerin yasal sisteminden farklıydı?
13 Bu da İsrail’i, bugünküler de dahil olmak üzere diğer ülkelerden çok farklı kılıyordu. Bugün devletler genelde halkın ancak çok küçük bir kısmının bildiği bir kanunnameye sahiptir. İnsanlar kanuna aykırı bir şey yaptıklarında kendilerini savunmak üzere avukatlara yüksek ücretler ödemek zorunda kalırlar. Hukuk fakülteleri uzmanlar içindir. Oysa İsrail’de, Kanun, kavmine Kendisine ne şekilde tapınmaları ve iradesiyle nasıl uyum içinde yaşamaları gerektiğini bildirmek için Tanrı’nın kullandığı bir araçtı. Bu, diğer kanun kitaplarından farklı olarak, Tanrı ve komşu sevgisini kapsardı. (Levililer 19:18; Tesniye 6:5) Kanun salt soğuk bir kanun kitabı olmaktan çok öteydi. Öğrenilmesi gereken bir yaşam tarzıyla ilgili öğretiler, öğretim ve eğitim sağladı.
14. Yehova’nın Levili kâhinleri reddetmesinin nedenlerinden biri hangisiydi? (Malaki 2:7, 8)
14 Sadık oldukları müddetçe kâhinlerle Levililer kavme öğretmekle ilgili sorumluluklarını yerine getirdiler. Fakat kâhinler, kavmi eğitmekle ilgili görevlerini çoğu zaman ihmal ettiler. Tanrı’nın Kanunu hakkındaki eğitim eksikliği hem kâhinler hem de kavim açısından feci sonuçlar doğuracaktı. MÖ sekizinci yüzyılda Yehova şu peygamberliği verdi: “Kavmım bilgi yokluğundan helâk oldu; mademki sen bilgiyi reddettin, bana kâhinlik etmiyesin diye ben de seni reddedeceğim; mademki Allahının şeriatini [kanununu] unuttun, ben de senin oğullarını unutacağım.”—Hoşea 4:6.
15. (a) Yehova İsrail’de kâhinlerin yanı sıra kimleri de öğretmen olarak görevlendirdi ve bir Mukaddes Kitap bilgini onların eğitmenlik rolleri hakkında ne yazdı? (b) Yehova’nın bilgisini ve yollarını reddettiklerinden sonunda İsrail ile Yahuda’nın başına ne geldi?
15 Yehova kâhinlerin yanı sıra öğretmen olarak peygamberleri de kullandı. Şöyle okuyoruz: “Ve RAB İsraile ve Yahudaya: Bu kötü yollarınızdan dönün, atalarınıza emrettiğim ve kullarım peygamberler elile size gönderdiğim bütün şeriate göre emirlerimi ve kanunlarımı tutun, diye bütün peygamberler ve bütün Görenler vasıtası ile şehadet etmişti.” (II. Kırallar 17:13) Peygamberlerin eğitmenlik rolü konusunda, Fransız Mukaddes Kitap bilgini Roland de Vaux şunları yazdı: “Peygamberlerin de hiç değilse geleceği önceden bildirmek gibi, kavmi eğitme görevleri vardı. Peygamberane ilham, onların vaaz etme görevine bir Tanrı Sözü yetkisi verdi. Kralların zamanında peygamberlerin, kavmin dinsel ve ahlaksal öğretmenleri oldukları muhakkaktır ve kavim tarafından en çok dinlenenler olmamakla birlikte, öğretmenlerinin arasında en iyileri oldukları eklenebilir.” İsrailliler, kâhinlerle Levililer uygun eğitimi vermekte eksik davrandıklarından ve peygamberleri dinlemediklerinden Yehova’nın yollarını terk ettiler. Samiriye, MÖ 740’ta Asurluların eline düştü ve Yeruşalim ile mabedi MÖ 607’de Babilliler tarafından harap edildi.
Esarette ve Ondan Sonraki Eğitim
16, 17. (a) Daniel ile üç arkadaşı hangi eğitim programına katılmaya zorlandılar? (b) Babili eğitime katlanmalarına rağmen, Yehova’ya sadık kalmalarına ne yardım etti?
16 Yeruşalim’in harabiyetinden yaklaşık on yıl önce, Kral Yehoyakin ve prensler ile soylulardan oluşan bir grup, Kral Nebukadnetsar tarafından Babil’e sürüldü. (II. Kırallar 24:15) Onların arasında Daniel ile diğer üç soylu kişi de bulunuyordu. (Daniel 1:3, 6) Nebukadnetsar dördünün “Kildanilerin yazısını ve dilini” öğrenmek üzere üç yıllık özel bir kursa katılmasını emretti. Ayrıca “kıralın güzel yemeklerinden, ve içtiği şaraptan, kıral onlara her gün gündelik tayin etti.” (Daniel 1:4, 5) Bu birçok yönden tehlikeliydi. İhtimal bu eğitim sadece üç yıllık bir dil kursu değildi. Bazı yorumcular burada sözü geçen “Kildaniler” sözcüğünden bir kavim olarak Babillilerin değil, onların öğrenim görmüş bir sınıfının” anlaşılması gerektiğini düşünüyorlar. (The Soncino Books of the Bible) C. F. Keil, Daniel kitabı hakkındaki yorumunda şunları yazıyor: “Daniel ile arkadaşlarına Babil okullarında tahsilli Kildani kâhinlerin ve bilginlerin hikmeti öğretilecekti.” Kendilerine ayrılan kral yemekleri, onları yiyecek konusunda Musa Kanunundaki yasaklamaları çiğneme tehlikesiyle de karşı karşıya getirdi. Onlar nasıl davrandılar?
17 Dört Yahudi soylunun sözcüsü olarak Daniel, vicdanlarını zedeleyecek herhangi bir şeyi yemeyeceklerini veya içmeyeceklerini baştan açıkça belirtti. (Daniel 1:8, 11-13) Yehova bu kesin duruşu bereketledi ve sorumlu Babil görevlisinin yüreğini yumuşattı. (Daniel 1:9, 14-16) Gördükleri eğitime gelince, dört İbraninin hayatında daha sonra meydana gelen olaylar, Babil kültüründe aldıkları üç yıllık zorunlu eğitimin, onları Yehova’ya ve O’nun pak tapınmasına olan çok derin bağlılıklarından kesinlikle saptırmadığını kanıtladı. (Daniel 3 ve 6. bapları) Yehova onların Babil’in bu üç yıllık zorunlu yüksek öğreniminden zarar görmeden geçmelerini sağladı. “Ve bu dört gence gelince, her çeşit kitapta ve hikmette Allah onlara bilgi ve akıl verdi; ve bütün rüyetler ve rüyalarda Daniel anlayışlı idi. Ve kıralın kendilerinden sorduğu her hikmet ve anlayış içinde onları bütün ülkesindeki sihirbazların, ve falcıların hepsinden on kat üstün buldu.”—Daniel 1:17, 20.
18. Babil esaretinden sonra Yahuda’da hangi eğitim programı uygulandı?
18 Babil’deki esaretten sonra, “RABBİN (Yehova’nın) şeriatini arayıp yapmak için, ve İsrail’de kanunu ve hükümleri öğretmek için . . . . kendi yüreğini hazırla”yan bir kâhin olan Ezra tarafından büyük bir eğitim faaliyeti yerine getirildi. (Ezra 7:10) Kendisi bu faaliyette “kavma şeriati (kanunu) anlat”an sadık Levililerden yardım gördü. (Nehemya 8:7) Ezra bir Mukaddes Kitap bilgini ve “zeyrek bir yazıcı”ydı. (Ezra 7:6) Yazıcılar onun günlerinde bir sınıf olarak ün kazanmaya başladılar.
Haham Okulları
19. İsa yeryüzüne geldiği zaman İsrail’de hangi eğitmen sınıfı ortaya çıkmıştı ve hangi önemli nedenlerden dolayı kendisi ve takipçileri Yahudi yüksek öğrenimine katılmadılar?
19 İsa yeryüzüne geldiği zaman, yazıcılar Tanrı’nın Sözünün gerçek öğretilerinden çok, ananeye bağlı seçkin bir öğretmen sınıfı olmuştu. “Büyüğüm (Efendim)” anlamına gelen şereflendirici bir unvan olan “Rabbi” (haham) diye çağırılmayı sevdiler. (Matta 23:6, 7) Yunanca Kutsal Yazılarda, bazıları Kanun öğretmeni olduklarından, Ferisiler çok defa yazıcılarla bir geçiyor. (Resullerin İşleri 5:34) İsa her iki grubu ananeler ve “insan emirlerini öğret”mekle Tanrı’nın Sözünü geçersiz hale getirdiklerinden dolayı suçladı. (Matta 15:1, 6, 9) Hem İsa’nın hem de onun çoğu takipçisinin haham okullarında öğretim görmüş olmamalarına hayret etmemeli.—Yuhanna 7:14, 15; Resullerin İşleri 4:13; 22:3.
20. Mukaddes Kitap zamanındaki eğitim konusundaki bu inceleme bize neyi gösterdi ve Yehova’nın hizmetçilerinin öğretime ihtiyacı olduğunu ne gösteriyor?
20 Mukaddes Kitap zamanındaki eğitim konusundaki bu inceleme, kavminin Yüce Öğretmeni ve Eğitmeninin Yehova olduğunu gösterdi. Tanrı, Musa vasıtasıyla eski İsrail’de etkili bir eğitim sistemi teşkilatlandırdı. Fakat uzun bir zaman sonra, Tanrı’nın Sözüne aykırı şeyler öğreten bir Yahudi yüksek öğrenim sistemi gelişti. İsa, her ne kadar bu gibi Yahudi okullarına gitmediyse de, kendisi yine de eşsiz bir Öğretmendi. (Matta 7:28, 29; 23:8; Yuhanna 13:13) Kendisi aynı zamanda takipçilerine de bu şeyler sisteminin sona erişine kadar öğretme görevini verdi. (Matta 28:19, 20) Bunu başarabilmek için onların iyi öğretmenler olması gerek, bu da öğretim görmelerini gerektirecekti. Öyleyse, İsa’nın hakiki takipçileri bugün öğretime hangi gözle bakmalı? Bu soru sonraki makalede incelenecek.
Bellek Testi
◻ Yehova’nın, kendi hizmetçilerinin eğitilmeleriyle ilgilendiğinden neden emin olabiliriz?
◻ İsrail’in eğitim sistemi hangi yönden diğer ülkelerinkinden farklıydı?
◻ İsrailli çocuklar ne tür bir eğitim gördüler?
◻ İsrail’de hangi öğretme yöntemleri kullanıldı?
◻ İsa ile takipçileri Yahudi yüksek öğrenim okullarına neden gitmediler?