Langutelo Ra Bibele
Ku Va Ni Nsele Eka Swiharhi—Xana Swi Hoxile?
ERIVALENI ra mintlangu ra le Amerika Xikarhi, mahlo hinkwawo ma langute minkuku mimbirhi, wun’we i wo tshwuka, lowun’wana i wo basa. Mintshungu ya nyanyuka loko nkuku lowo tshwuka, wu handzula lowo basa hi minwala ya wona leyo tontswa ngopfu. N’watimpempe u tlakula tihuku letimbirhi. Lowo basa a wa ha tshukunyuki, wu file, naswona wu halaka ngati. Nyimpi ya minkuku yi herile.
Edzongeni wa Philippines, tihanci timbirhi ti jamelanile. Vahlaleri va vona xiendlakalo lexo chavisa loko tihanci ti lumana tindleve, tinhamu, tinhompfu ni swirho swin’wana swa miri. Hambiloko hatimbirhi ti ta huma edadeni ta ha hanya, yin’we ya tona yi nga ha va yi lamarile kumbe yi fe mahlo kumbe yi vaviseke ku fikela laha yi nga ta fa.
Timbyana timbirhi eRussia ti le ku lweni. Endzhaku ka nkarhinyana, loko se ti xokolane mahlo ni tindleve ti tsemekile, a ti tsutsuma-tsutsuma ti ri karhi ti khwita, timbanga ti ri karhi ti huma ngati.
Hi malembe-xidzana layo tala munhu u lwise swiharhi hikwalaho ka mintlangu, xivangelo xa kona ku ri ku gembula. Ku engetela kwalaho ku ni ku lwisa tinkunzi, ku hlotiwa ka tinhlati hambi ku ri ku lwisa mapume. Tlhandla-kambirhi, swiharhi swo tala swi xanisiwile hikwalaho ka sayense. Nakambe, swiharhi swa ntsandza-vahlayi swa xaniseka hikwalaho ka ku nga khathali ka vini va swona, lava endlaka hi vomu ni lava nga endliki hi vomu.
Ematikweni man’wana, ku ni milawu leyi lawulaka ku khomiwa ka swiharhi ni ku yirisa ku khomiwa ka swona hi tihanyi. Le ndzhaku hi 1641, Massachusetts Bay Colony yi simeke “Huvo Ya Ntshunxeko” leyi vuleke marito lawa: “A swi pfumeleriwi leswaku munhu a khoma Swiharhi hi Tihanyi kumbe hi Nsele leswi hi ntolovelo swi hlayiseriwaka ku tirhisiwa hi vanhu.” Ku sukela enkarhini wolowo, ku pasisiwe milawu naswona ku vumbiwe ni mintlawa leyi lwisanaka ni ku xanisiwa ka swiharhi.
Nilokoswiritano, vo tala lava hlohlotelaka mintlangu ya ku lwisa swiharhi leyi boxiweke laha henhla a va ti languti va ri vavangi va ku xanisiwa ka swiharhi. Van’wana va tivula lava rhandzaka swiharhi leswi hi nsele va swi vangelaka ku xaniseka kumbe ku fa. Varhandzi va ku lwa ka minkuku va vula leswaku tihuku ta vona ti hanya nkarhi wo leha ku tlula tihuku letin’wana leti fuweriwaka ku dyiwa—a va na ntwela-vusiwana hakunene!
Ha Yini Ku Va Ni Tihanyi Swi Bihile?
Xikwembu xi lava leswaku hi vuyeriwa eka swiharhi. Misinya ya milawu ya Bibele yi hi pfumelela ku dlaya swiharhi leswaku hi kuma swakudya ni swiambalo kumbe hi tisirhelela ekhombyeni. (Genesa 3:21; 9:3; Eksoda 21:28) Hambiswiritano, vutomi bya kwetsima eka Xikwembu. Ku fuma ka hina swiharhi ku fanele ku endliwa hi ndlela leyi ringaniseriweke leyi kombisaka ku xixima vutomi. Bibele yi sola wanuna la vuriwaka Nimrodo, loyi handle ko kanakana a dlayeke swiharhi kumbexana ni vanhu leswaku a titsakisa.—Genesa 10:9.
Yesu u vulavule hi ku khathalela ka Xikwembu swiharhi hi marito lawa: “Ntlhanu wa swindzingiri swi xavisiwa hi timali timbirhi ta nsimbi ta risima leritsongo, a hi swona ke? Kambe ku hava ni xin’we xa swona lexi rivalekaka emahlweni ka Xikwembu.” (Luka 12:6) Nakambe, loko xi cinca miehleketo ya xona malunghana ni ku lovisa muti lowu nga tala hi vaendli va swilo leswo homboloka lava hundzukeke, Xikwembu hi xoxe xi te: “Xana a ndzi fanelanga ndzi va ni nsovo eka muti lowukulu wa Ninivha, lowu wu nga ni vanhu vo tlula 120 000, . . . ku nga hlayiwi swifuwo swo tala?” (Yonasi 4:11, NW) Handle ko kanakana, a nga teki swiharhi tanihi thyaka, swilo leswi faneriwaka hi ku cukumetiwa.
Loko xi nyika Vaisrayele milawu, Xikwembu xi va dyondzise mahlayiselo lamanene ya swiharhi. Xi va lerise ku tlherisela xiharhi lexi nga lahleka eka n’wini wa xona ni ku pfuna swiharhi leswi nga eku tikeriweni. (Eksoda 23:4, 5) Swiharhi a swi fanele swi wisa hi Savata, ku fana ni vanhu. (Eksoda 23:12) A ku ri ni milawu leyi a yi lawula ku khomiwa loku faneleke ka swiharhi leswi tirhisiwaka. (Deteronoma 22:10; 25:4) Swi le rivaleni leswaku swiharhi a swi fanele swi hlayisiwa ni ku sirheleriwa, ku nga ri ku xanisiwa.
Swivuriso 12:10 yi ri hlamusela kahle langutelo ra Xikwembu: “Munhu wo lulama o ṭeṭelela v̌utomi bya šifuwo ša yena, kambe ku ṭeṭelela ka la’v̌o biha ka v̌av̌isa.” Muhlamuseri un’wana wa Bibele u hundzuluxela ndzimana leyi hi mukhuva lowu: “Tintswalo ta munhu lowo lulama ti kombisiwa ni swiharhi leswi nga vulavuliki, kambe munhu wo homboloka u ni nsele, hambiloko a tivona a lulamile.”—Believer’s Bible Commentary, hi William MacDonald.
Munhu wo lulama u khoma swiharhi hi tintswalo naswona u lava ku tiva swilaveko swa swona. Munhu wo homboloka a nga ha vula leswaku u rhandza swiharhi, kambe “tintswalo” ta yena, entiyisweni i tihanyi. Swiendlo swakwe swi kombisa nsusumeto wa vutianakanyi lowu nga emianakanyweni ya yena. Marito lawa i ntiyiso hakunene eka lava lwisaka swiharhi leswaku va ta kuma mali!
Ku Wisa Eka Swiharhi
I ntiyiso, xikongomelo xo sungula xa Xikwembu a ku ri leswaku munhu a “fuma ni tinhlampfi ta lwandle, ni tinyanyana ta tilo, ni ŝiṅwana hikwaŝo le’ŝi hanyaka e misav̌eni.” (Genesa 1:28) Eka lunghiselelo leri a swi nga pfumeleriwi ku khoma swiharhi hi nsele. Ku xanisa swiharhi loku nga riki vumunhu a ku nge tshami hilaha ku nga heriki. Hi ni xivangelo xo pfumela leswaku Xikwembu xi ta sivela ku xaniseka hinkwako loku nga fanelangiki. Kambe njhani?
Xi tshembisa ku herisa vanhu vo homboloka ni va tihanyi. (Swivuriso 2:22) Malunghana ni swiharhi, Hosiya 2:18 yi ri: “Nḍi ta v̌a endlela ntwanano ni šihari ŝa nhov̌a, ni tinyanyana ta tilo, ni le’ŝi kokov̌aka e misav̌eni, . . . kutani nḍi ta v̌a akisa hi ku rula.” Vona ndlela leyi swi nga ta hlamarisa ha yona ku hanya enkarhini wolowo, loko swiyimo leswo rhula swi nga vuyerisi vanhu lavo lulama ntsena kambe ni swiharhi!
[Xifaniso lexi nga eka tluka 26]
“Ku Lwa Ka Tinkunzi eMutini,” hi Francisco Goya