Singita Ra Lembe Ni Lembe Ra Le Namaqualand
HI MUTSARI WA XALAMUKA! EAFRIKA DZONGA
Swiluva swa mihlovo hinkwayo swi funengete rivala hinkwaro ku fika laha matihlo ya wena ma helelaka kona. Hakanyingi vaendzi a va swi koti ku tumbeta ndlela leyi va tsakeke ha yona loko singita ra lembe ni lembe ra le Namaqualand ri tangunuka va lo ri nhwii, hi matihlo. Muendzi un’wana u boxe ndlela leyi a hlamaleke ha yona: “Loko u swi languta ro sungula, swiluva leswi swi languteka ku fana ni ndzhope wa vholkheno lowu humaka etimbhoveni ta maribye, wu funengeta ndhawu hinkwayo hi muvala wo vangama wa xilamula.”
Kambe, i yini lexi endlaka leswaku ku cinca ka ximun’wana lexi ku saseka hi ndlela leyi? Namaqualand i ndhawu leyikulu, leyi nga emakwandzasi le mpfungwe wa le n’walungu-vupela-dyambu bya Afrika Dzonga. Le henhla ka tintshava ku ya en’walungwini, Nambu wa Orange hi wona wu endlaka ndzilakana wa le n’walungwini wa ndhawu leyi. Namaqualand, ku nga ndhawu leyikulu eka Switzerland (kwalomu ka 50 000 wa tikhilomitara leti ringanaka matlhelo hinkwawo), yi lehe tikhilomitara ta 200 ku ya edzongeni, ku nga mpfhuka lowu tlulaka ehafini loko u ya eCape Town. Nkarhi wo tala elembeni, ndhawu leyi ya kwandzasi leyi nga ni maribye, yi ni maxelo lama fikaka eka 40°C ninhlikanhi kutani ma ehla ku fika eka −8°C nivusiku. Leswi milambu yi nga ndlala endhawini leyi naswona ku nga ni mati lama nga nyawuriki lama nga ni munyu, Namaqualand yi nga ha vonaka yi bihile swinene—kukondza singita leri ri sungula!
Lembe ni lembe, endzhakunyana ka ku na ka timpfula, ku sukela eku sunguleni ka August ku ya exikarhi ka September, makwandzasi ya le Namaqualand ma hundzuka ndhawu yo saseka leyi nga ni swiluva. Nhova yoleyo hinkwayo yi va ni swiluva swa muhlovo wa xilamula, swa xitshopana, swa pinki, swo basa, swo tshwukanyana, swa wasi ni leswi rhumbukaka muhlovo wa xivunguvungu. Leswi swiluva leswi swi hetaka ntsena mavhiki ma nga ri mangani lembe ni lembe, swi va swi languteriwe hi mahlo-ngati tanihi leswi vaendzi lava humaka etindhawini hinkwato ta misava va tilunghiselelaka ku ta vona ku saseka ka swiluva leswi.
Lexi endlaka leswaku swiluva leswi swi saseka ngopfu i mpfula leyi ringaneke leyi naka kutani ku landzela dyambu leri tlhaveke kahle. Kutani vanhu hinkwavo va navela onge moya lowo hisa lowu humaka evuxeni wu nga ka wu nga ti, hikuva wu vunisa swiluva leswi swo saseka.
Nchumu wun’wana lowu endlaka leswaku Namaqualand yi saseka i timbewu to tala leti vaka kona. Hambiswiritano, swiluva swo tala a swi mili lembe ni lembe—swi mila ntsena ehansi ka maxelo yo karhi. Hambileswi timbewu tin’wana ti milaka endzhaku ka lembe rin’we ntsena, tin’wana a ti mili malembe yo hlayanyana, ti yimela ntsena maxelo lama faneleke. Muendzi un’wana wa hlamusela: “Timbewu tin’wana, ti ni nchumu wo karhi lowu endlaka leswaku ti nga mili nkarhi wu nga si fika. Ematshan’weni ya leswaku ti mila loko mpfula ya ha ku na kan’we kasi ka hisa, timbewu teto ti mila ntsena loko ku pepile naswona ku tsakama—ntsena loko ti ta kota ku mila ni ku hanya endhawini leyi swi tikaka leswaku ku mila swilo eka yona.”
Lembe rin’wana ni rin’wana ri ni vuxongi bya rona, man’wana ma va ma saseke ngopfu ku tlula man’wana, swi ya hi leswaku mpfula yi ne ku fikela kwihi niloko ri nga valelanga ngopfu. Buku leyi nge Namaqualand—South African Wild Flower Guide, ya hlamusela: “Tanihi leswi ximilana xin’wana ni xin’wana xi kotaka ku mila ehansi ka maxelo yo karhi, naswona swimpfulana swo sungula swi nga sungulaka ku na ku sukela hi April ku ya eka July (tin’hweti leti nga ni maxelo yo hambana-hambana), ku mila swiluva swo hambana-hambana lembe ni lembe, swi titshege hi nkarhi lowu timpfula ti nga ta sungula ha wona ku na.”
Ku rhumbuka swiluva swo hambana-hambana—hi mixaka leyi tlulaka 4 000, ha xin’we xi ri ni xivumbeko xa xona, muhlovo wa xona ni mamilelo ya xona! Etindhawini tin’wana, hi vona swiluva swa mixaka yo hambana-hambana ku sukela eka 10 ku ya eka 20 eka khilomitara yin’we ntsena leyi ringanaka matlhelo hinkwawo. Ku saseka lokukulu swonghasi ku endla leswaku xifaniso lexi pendiweke xi sala xi nga ha ri nchumu loko xi pimanisiwa na swona. Hambi ku ri marito lamanene ngopfu ma tsandzeka ku hlamusela ku saseka lokukulu ka Namaqualand.
Nilokoswiritano, ku xonga loku ku endla leswaku vampfampfarhuti, vatlhokovetseri ni vatsari va tsala swo karhi ha kona. Mutlhokovetseri wa le Afrika Dzonga D. J. Opperman u ri: “A ku ri siku lerikulu ra ku byala emisaveni, loko . . . mbewu ya risima yi pfuta enkwameni wa Hosi lowu tameleke timbewu letinene ngopfu.” Un’wana la nga ni moya lowukulu wa ku tlangela u tsale a ku: “Swi vonaka onge nkwangulatilo wu tsemakanye hi le mananga lawa, wu famba wu siya mihlovo-hlovo hinkwako-nkwako.” Muendzi un’wana u te: “Ku saseka ko tano loku nga heriki ku endla leswaku munhu a nkhensa Muvumbi wa hina Yehovha, hi moya wakwe wo hanana ni vutlhari byakwe.”
Tlhandlakambirhi, ku saseka ka singita ra lembe ni lembe ra le Namaqualand ka hi tiyisekisa leswaku Muvumbi a nga tirhisa tindlela ta ntivo-vutomi ku vuyisela swiyimo swa Paradeyisi emisaveni hinkwayo—leswaku malandza yakwe layo tshembeka ni lama nga ni moya wa ku tlangela ma tsaka hilaha ku nga heriki. (Pisalema 37:10, 11, 29) Kutani emisaveni hinkwayo, “makwandzasi ma ta tsaka, naswona swiluva swi ta rhumbuka emananga.”—Esaya 35:1; Today’s English Version.
[Xifaniso lexi nga eka tluka 16, 17]
Nhova hinkwayo, leyi hlanganisaka tikhilomitara ta 50 000 leti ringanaka matlhelo hinkwawo, yi baleka swiluva