Ndzingo Wa Ripfumelo
HI MUTSARI WA XALAMUKA! EGREAT BRITAIN
RICHMOND i doroba leri langutekaka onge i xifaniso le North Yorkshire, eNghilandhi. Khokholo ra kona, leri akiweke endzhakunyana ka ku hlula ka Norman hi 1066, ri endla leswaku u vona kahle hala ndzhandzheni wa nambu wa Swale lowu kongomaka eNtangeni wa Swiharhi wa Yorkshire Dales.
Nongonoko wa thelevhixini lowu vuriwaka The Richmond Sixteen, wu paluxe nchumu wa nkoka hi matimu ya manguva lawa ya khokholo leri—leswi humeleleke hi vanhu va 16 lava va khomeriweke ripfumelo ra vona hi nkarhi wa Nyimpi yo Sungula ya Misava. Ku endleke yini ha vona?
Ku Tsarisiwa
Endzhaku ka ku tivisiwa ka nyimpi hi 1914, ku rhandza tiko swi endle leswaku vavanuna va kwalomu ka 2,5 wa timiliyoni va nghenela vusocha le Britain. Kambe, hikwalaho ka ku fa ka masocha yo tala enyimpini, ni ku xiya leswaku nyimpi a yi nga ta hela hi ku hatlisa hilaha van’watipolitiki a va tshembise hakona, “vanhu a va nga ha xaveleriwi leswaku va joyina vusocha kambe se a vo sindzisiwa,” hi ku vula ka n’wamatimu wa ta nyimpi Alan Lloyd. Kutani ro sungula ematin’wini ya Britain, hi March 1916, vavanuna lava nga tekangiki a va tsarisiwa hi nkani leswaku va nghenela vusocha.
Ku simekiwe tihuvo ta 2 000 leswaku ti tlhuvutsa swivilelo swa vanhu, kambe eka lava va aleke ku nghenela nyimpi hikwalaho ka ripfalo, a hi vangani lava nyikiweke mpfumelelo. Vo tala lava a va ala ku joyina hikwalaho ka ripfalo va lerisiwe ku nghenela vusocha hambileswi a va nga ta lwa, ntsena leswaku va seketela matshalatshala ya nyimpi. Lava va aleke ku joyina a va joyinisiwa hi nkani naswona huvo a yi lerisa leswaku va ya evusocheni. A va khomiwa hi ndlela ya tihanyi ni ku pfaleriwa emakhotsweni, hakanyingi a va pfaleriwa etindhawini leti nga riki tinene, letitsongo swinene.
Swivochwa Swa 16 Swa Le Richmond
Eka swivochwa swa 16 leswi a swi pfaleriwe eRichmond, a ku ri ni Swichudeni swa Bibele swa Misava Hinkwayo swa ntlhanu, hilaha Timbhoni ta Yehovha a ti tiviwa hakona hi nkarhi wolowo. Herbert Senior, loyi a veke Xichudeni xa Bibele hi 1905 loko a ri ni malembe ya 15, u tsale marito lawa endzhaku ka malembe ya 50: “A hi pfaleriwe eswitokisini leswi a swi ri ni munyama. Swi vonaka onge a ku hundze malembe swi nga si tirhisiwa, tanihi leswi ehansi, thyaka a ri endle nhulu ya tisentimitara ta ntlhanu ku ya eka ta nkombo.” Swifaniso leswi vabohiwa va swi diroweke ni marito lama va ma tsala-tsaleke emakhumbini ya makhotso, lama se a ma nga ha vonaki kahle etindhawini tin’wana, ma ha ku paluxeriwa tiko. Marito wolawo ma ni mavito, marungula ni swifaniso swa vanhu lava rhandzekaka, swin’we ni marito ya vona ya ripfumelo.
Mutsari un’wana u tsale a ku: “Swi nga antswa ndzi fa hikwalaho ko namarhela nsinya wa mina wa nawu ku ri ni ku lahlekeriwa hi wona.” Marungula yo tala ma vulavula na hi Yesu Kreste ni tidyondzo takwe, naswona ku ni swifaniso leswi dirowiweke kahle swa xihambano ni harhi ya vuhosi, leswi hi nkarhi wolowo a swi tirhisiwa hi Nhlangano wa Swichudeni swa Bibele wa Matiko Hinkwawo (IBSA). Herbert Senior u vule leswaku u dirowe ekhumbini ra khotso rakwe xifaniso xa “Chati ya Tinguva” lexi a xi kumeka ebukwini leyi pfunaka ku dyondza Bibele leyi vuriwaka The Divine Plan of the Ages, kambe a xi kumekanga xifaniso xa kona. Swi nga ha endleka xi nyamalarile ku fana ni matsalwa man’wana lama nga ha vonakiki eka bloko liya leyikulu kumbe kun’wana. Marito man’wana ma hlayekisa xileswi: ‘Clarence Hall, Leeds, I.B.S.A. May 29th, 1916. U Rhumeriwe eFurwa.’
Ku Ya eFurwa Ni Ku Vuya!
Nhlayo ya vanhu lava dlayiwaka hi nyimpi eFurwa ni le Belgium a yi tlakuka hi rivilo leri chavisaka. Holobye wa ta nyimpi Horatio Herbert Kitchener ni Ndhuna-nkulu ya Masocha ya Britain Douglas Haig a va ma lava hi mahlo-ngati masocha lama engetelekeke, ku katsa ni vavanuna lava tekeke, lava hi May 1916, na vona va sindzisiweke ku nghenela nyimpi. Leswaku va sindzisa vavanuna ku nghenela vusocha, vafumi va endle xiboho xo kombisa leswaku ku ta endleka yini hi vanhu lava a va nga lavi ku nghenela nyimpi hikwalaho ka ripfalo. Kutani swivochwa swa 16 swa le Richmond swi khandziyisiwe xitimela swi nga ri enawini, swi kombeteriwe hi swibamu, swi tshweriwe hi tinsimbi emavokweni kutani swi ngungumerisiwa swi yisiwa eFurwa. Le ribuweni ra Boulogne, hi ku vula ka magazini wa Heritage, “vavanuna a va boheleriwe etimhandzini hi tidarada ta mitwa, onge hiloko vo vambiwa,” kutani va sindzisiwa ku hlalela loko ntlawa wa vabalaseli wu duvula socha ra le Britain leri balekeke enyimpini. Va byeriwe leswaku loko va nga yingisi swileriso, na vona va ta kandziya enkondzweni wa rona.
Le xikarhi ka June 1916, vabohiwa lava va machisiwe emahlweni ka masocha ya 3 000, va tivisiwa xigwevo xa vona xa rifu, kambe hi nkarhi lowu, Kitchener ana se a a file, naswona holobye-nkulu wa le Britain a a nghenelerile emhakeni leyi. Poskarata leyi nga ni rungula leri tumbeleke ana se a yi fikile eka tindhuna ta nyimpi le London, naswona xileriso xa leswaku va dlayiwa a xi xaxisiwile. Jenerala Haig a a byeriwe ku siva swigwevo hinkwaswo swa rifu hi swigwevo swa ku tirhela mfumo ku ringana malembe ya khume.
Loko va tlhelela eBritain, van’wana va lava va 16 va yisiwe emugodini lowu ku ceriwaka granite eka wona le Scotland leswaku va ya “tirhela tiko” ehansi ka swiyimo swo tika swinene, hi ku vula ka xiviko xa mfumo. Van’wana, lava eka vona a ku ri na Herbert Senior, va rhumeriwe emajele ya tiko, ku nga ri ya masocha.
Ndzhaka
Leswi makhumbi ya le jele lawa se ma onhakaka hi ku olova, hinkwaswo leswi endlekeke le Khokholweni ra Richmond, leswi sweswi swi nga ehansi ka nkhathalelo wa vandla ra English Heritage, swi sirheleriwe hi gilasi kambe leyi endlaka swi vonaka hi ndlela leyi a swi ri ha yona, gilasi leyi yi pfuna vaendzi leswaku va ma vona kahle majele lawa ni leswi tsariweke emakhumbini ya wona, kambe va nga swi onhi. Mintlawa ya swichudeni yi khutaziwa ku twisisa xivangelo lexi endleke leswaku lava va aleke ku nghenela nyimpi hikwalaho ka ripfalo va tiyimisela ku xaniseka, ku pfaleriwa hambi ku ri ku fela ripfumelo ra vona.
Swivochwa swa 16 swa le Richmond swi swi kotile “ku endla leswaku mhaka ya ku ala ku endla nchumu hikwalaho ka ripfumelo yi tiviwa hi vanhu kutani swi sungula ku amukeleka ni ku xiximiwa hikwalaho ka swona.” Leswi swi endle leswaku tindhuna ti va twisisa swinene lava va tsarisiweke tanihi lava va alaka ku nghenela nyimpi hikwalaho ka ripfalo hi nkarhi wa Nyimpi ya Vumbirhi ya Misava.
Hi lembe ra 2002, xiphemu xa ntanga wo saseka erivaleni ra khokholo xi nyikeriwile tanihi ndlela yo tsundzuka Swivochwa swa 16 swa le Richmond, ku ri ndlela yo va ndhundhuzela hileswi va yimeke va tiya eka leswi va swi kholwaka.
[Swifaniso leswi nga eka tluka 28, 29]
Ku suka eximatsini ku ya exineneni: Xihondzo xa Khokholo ra le Richmond xa lembe-xidzana ra vu-12, ni muako lowu nga ni makamara ya khotso
Herbert Senior, un’wana wa Swivochwa swa 16 swa le Richmond
Yin’wana ya majele lawa Swivochwa swa 16 swa le Richmond a swi pfaleriwe eka wona
Exifanisweni lexikulu: Marito man’wana lama tsariweke ekhumbini ra jele khale ka khaleni