Ta Rivala
◼ Le Jarimani, i vanhu lava endlaka tiphesente ta 8 ntsena lava tekaka madyambu ya le mahlweni ka Khisimusi ma ri ya vukhongeri. Hi 1980 a va endla tiphesente ta 47.—TV NEWS CHANNEL N24, JARIMANI.
◼ “I ro sungula eka matimu [ya le United States] ku kumiwa leswaku vanhu lavakulu vo tlula un’we eka vanhu va 100 va le Amerika u le khotsweni . . . Emisaveni hinkwayo vanhu lava nga ekhotsweni va endla kwalomu ka timiliyoni ta 1,6.”—THE NEW YORK TIMES, U.S.A.
◼ Nkambisiso wun’wana wu kume leswaku “vanhu hinkwavo va le Spain lava ku endliweke nkambisiso eka vona” va ni xidlaya-switsotswana xo karhi emimirini ya vona, hileswaku “tikhemikhali leti emisaveni hinkwayo ti tekiwaka ti ri ni khombo eka rihanyo ra munhu.”—UNIVERSITY OF GRANADA, SPAIN.
◼ “Ematikweni lama nga ni vuxokoxoko byo tala, mali ya swibalo leyi kumiwaka eka fole yi tele ngopfu ku tlula leyi ri xavisiwaka ha yona.”—VANDLHA RA RIHANYO RA MISAVA HINKWAYO, SWITZERLAND.
◼ Vuislem byi ni swirho swo tala ku tlula swa Rhoma Khatoliki. Hi 2006, kereke ya Islem yi vule leswaku yi ni swirho swa tiphesente ta 19,2 emisaveni hinkwayo naswona Rhoma Khatoliki yi na 17,4 wa tiphesente. —REUTERS NEWS SERVICE, BRITAIN.
Khayiti Yi Pfuna Ku Fambisa Xikepe
Eminkarhini leyi ya ku tlakuka ka minxavo ya petirolo ni ku andza ka ku khathaleriwa ka mbango, vanhu lava nga ni swikepe va le ku laveni ka tindlela to hunguta ndlela yo tirhisa petirolo ni ku thyakisa mbango hi musi. Naswona ku tirhisiwa endlelo ra khale, ku nga ku tirhisa moya. Phepha-hungu ra Frankfurter Allgemeine Zeitung ri vika leswaku ku ringetiwe ku tirhisa khayiti leswaku yi pfuna ku koka xikepe. Khayiti leyi nga empfhukeni hi timitara ta 300 yi endla leswaku mufambisi wa xikepe a kota ku hunguta rivilo ra xona. Sweswinyana khayiti leyi endlaka swikwere-mitara swa 160 yi koke xikepe xo rhwala nhundzu xi tsemakanya Lwandle ra Atlantic.
Ku Pona Hi Nkarhi Wa Dyandza
Magazini wa Science News wu ri: “Xivungwana xa xitsotswana xin’wana lexi hahaka xa laha Afrika xi pona dyandza hi ku tihundzula xi va n’wampfokorho.” Loko xi omile swinene xivungwana xa xitsotswana xa Polypedilum vanderplanki xi tata tisele ta xona hi khemikhali yin’wana leyi nga emirini wa xona leyi hatimaka ku fana ni nghilazi, leyi fanaka ni chukela leri n’okeke loko ri omisiwile. Loko xi ri eka xiyimo xexo, fambiselo ra xona ro gayela a ra ha tirhi hilaha ku heleleke. Xivungwana lexi xi nga tshama eka “xiyimo xexo onge xi file” ku ringana malembe ya 17 kukondza mpfula yi tlhela yi na leswaku xi tlhela xi hlakarhela.
Ndhawu Leyinene Ngopfu Leyi Ku Voniwaka Tinyeleti Eka Yona
Ntlawa wa matiko yo hambana-hambana wu veke muchini lowu tirhaka ku fana ni munhu wo vona tinyeleti endhawini leyi vuriwaka Dome Argus, leyi nga eka mpfhuka wa timitara ta 4 000 ekusuhi ni lwandle naswona hi yona leyi tlakukeke swinene le tintshaveni ta le Antarctic Vuxa. Ndhawu leyi, leyi nga kwalomu ka 1 000 wa tikhilomitara ku suka eSouth Pole, yi titimela ngopfu naswona minkarhi yin’wana ku va ni munyama lowukulu ngopfu. Endhawini yoleyo ku omile, ku tshamela ku ba rimoyana naswona vusiku byi lehe ngopfu eka tin’hweti ta mune. Ku vuriwa leswaku Dome Argus hi yona ndhawu leyinene ngopfu leyi ku voniwaka tinyeleti eka yona emisaveni hinkwayo. Lifan Wang mukongomisi wa Machayina lama vonaka tinyeleti le Ndhawini ya le Antarctic, u vula leswaku loko u ri ni theleskopu laha “u kota ku swi vona kahle swifaniso swa le mpfhukeni hi mali leyi nga durhiki ku tlula ku veka theleskopu empfhukeni.”