‘Ku Phasa Vanhu’ Le Belize

BELIZE i xitikwana xa subi-tiropiki lexi tshameke exikarhi ka Mexico na Guatemala. Le ribuweni ra xona, Caribbean ro hatima ra wasi ri xaxamele hi swihlala ni minxaxamelo ya maribye leyi vumbaka ndzilakano lowo leha wa maribye eXiphen’wini xa Vupela-dyambu. Xiphemu lexikulu xa tiko ekusuhi na ribuwa xi omile naswona i rivala. Kambe exikarhi ka tiko ku ya edzongeni, Tintshava ta Maya ti fikelela ntlakuko wa timitara ta 1 120. Xivandla lexi xa tintshava lexi a xi tlhumile khale i ndhawu leyi nga ni mawa, magova, ni maboboma yo saseka.

Eku sunguleni tiko a ri akiwe hi Vamaya, hi laha marhumbi yo tala ni swikhaviso swi kombisaka ha kona. Hi va-1600, ri sungule ku akiwa hi khale ka tinsulavoya leti hundzukeleke eku tsemeni ka mirhi leyi nga ni dayi ni mirhi ya tihunyi to tsindziyela. Endzhakunyana, ri ve tiko ra Honduras ya le Britain. Ntshunxeko ni vutiko swi te hi 1981.

Namuntlha, Belize ri na vaaki va kwalomu ka 175 000. Hakunene i ntlawa lowu hlanganeke, lowu vumbiweke hi Maafro-Belize (Creoles), Vamestizo, Vamaya, Magarinagu (Caribs) Maasia, Valungu, ni van’wana. Hikwalaho ka xisekelo xa Manghezi xa le Belize, Xinghezi i ririmi ra ximfumo, naswona Xipaniya i ririmi ra vumbirhi lerikulu. Xicreole na xona xi vulavuriwa swinene, tanihi Ximaya, Xigarifuna ni tindzimi tin’wana.

Maribye ya ndzilakano lama nga tikhilomitara ta 280 hi ku leha, ni minxaxamelo ya maribye ya rona ya mihlovo yo vangama, swihondzo swo fana ni makhokholo, ni mabakwa, swi na mihlovo yo tala yo hambana-hambana ya swivumbiwa swa le lwandle leswi tsakisaka mahlo ni ku phomisa marha. Timbala to phasela tinhlampfi eka tona leti nga eribuweni hi tin’wana ta tindhawu letikulu ta ntumbuluko ta tiko rero. Hi ku fanana, kun’we ni tinxaka ta rona ni ndhavuko wo hambana-hambana, Belize ri tikombise ri ri ndhawu yo ‘ringela tinhlampfi’ ya ntswalo eka lava amukelaka xirhambo xa Yesu: “Ndzi landzeni, ndzi ta mi endla vaphasi va vanhu.”—Matewu 4:19.

‘Ku Phasa’ Ku Sungula

A ku ri hi 1923 loko James Gordon, Mbhoni leyi khuvuriweke hi 1918 eJamaica, a rhurhela eBelize. U sungule ku hoxa rikoka ra yena, eka vaakelani vakwe endzeni ni le handle ka muti wa Bomba eXifundzeni xa Belize. ‘Xitirho’ xa yena ‘xo phasa’ xi fike laha xi katsaka bokisi lerikulu ro tsindziyela leri nga na tibuku, leri khomiweke hi voko rin’we ni gramafomo ya yena eka lerin’wana.

Kwalomu ka va-1913 Freida Johnson, mutirheli wa nkarhi lowu teleke wo huma eTexas, u tile eBelize hi nkarhi wa pfhumba ro hangalasa mahungu lamanene ematikweni ya le Amerika Xikarhi. Enkarhini wa tin’hweti ta tsevu ta ku tshama ka yena, u hlangane na mubaki la vuriwaka Thaddius Hodgeson, loyi eku heteleleni a tiviseke ntiyiso eka mubaki-kulobye, Arthur Randall. Makwerhu Hodgeson u hambete na ntirho ku kondza ku ta fika Charles Heyen na Elmer Ihrig hi 1945, varhumiwa vo sungula lava leteriweke eGilead.

Lembe leri landzeleke, hi nkarhi wa riendzo ra N. H. Knorr na F. W. Franz, muungameri na xandla xa muungameri hi ku landzelelana ka vona va Sosayiti ya Watch Tower, hofisi ya rhavi yi simekiwile kwalaho. Ku sukela kwalaho “rikoka” ri hoxiwile eka swiphemu hinkwaswo swa Belize, naswona ntirho wu kule hi ku hatlisa. Nhlayo ya lava hlanganyelaka eku ‘phaseni ka vanhu’ yi fikelele nhlohlorhi ya 844 hi 1989.

‘Ku Hoxa Rikoka’ eKule

Namuntlha, Muti wa Belize na madoroba man’wana ya tirhiwa nkarhi na nkarhi hi lava chumayelaka mahungu lamanene ya Mfumo, kambe miti yo tala leyi nga ehandle ni swihlala a swi chumayeriwi nkarhi na nkarhi. Sweswo a swi ri tano hi San Pedro, eXihlaleni xa Ambergris Cay, ku fikela eka malembe ma nga ri mangani lama hundzeke.

Hi malembe yo tala, ku hlangana loku vaaki va San Pedro va veke na kona na ntiyiso a ku ri loko Timbhoni to huma etiko-nkulu ti ye kona ku ya endla maendzo yo koma. Timbhoni ti siye tibuku ta Bibele eka vanhu lava a va tsakela, kambe a va nga swi koti ku landzelela ku tsakela hikuva a va fanele va tlhelela etiko-nkulu. Endzhakunyana, ndyangu wa vanhu va mune wu te eBelize ku ta tirha laha xilaveko xi kuleke kona. Va tinyiketele ku rhurhela exihlaleni lexi hambi leswi a va ta tshama ekharavhanini ku kondza loko va aka yindlu. Kambe ku “phasa” a ku ri lokunene. Va sungule tidyondzo to tala ta Bibele, naswona namuntlha ku na “vaphasi va vanhu” lava tlulaka 20 exihlaleni. Hi September 1986, hi mpfuno wa Timbhoni to huma etikweni hinkwaro, va ake Holo ya vona ya Mfumo hi mahelo-vhiki man’we ntsena.

Nsimu ya rhavi nakambe yi katsa miti yo hlayanyana ya Vamaya leyi nga handle edzongeni wa Xifundza xa Toledo, laha ririmi ra Xiketchi ni ra Ximaya Mopan ri vulavuriwaka kona. Kan’we hi lembe, hi nkarhi wa nguva yo oma loko minkova ni tintshava swi tsemakanyeka, ntlawa wa Timbhoni a wu hamba wu endzela swimitana leswi. Va rhwale hinkwaswo leswi a va swi pfumala eminhlaneni ya vona, a va ya emitini hi milenge, va nyikela vumbhoni eka vaaki, naswona va tlhelela ku ta endzela lava kombiseke ku tsakela.

Eka ‘riendzo’ rin’wana ro tano ra lembe na lembe ra le ‘khwatini’ hi 1968, vamakwerhu va endzele muti wa Crique Sarco. Xin’hwanyetana xi kume kopi ya buku leyi nge Ntiyiso Lowu Yisaka eVuton’wini Lebyi Nga Heriki, leyi makwerhu a nga yi wisa a nga yi voni. Xi hlamusela leswi landzeleke.

“Buku yoleyo a yi ri ya risima eka mina, kambe a ndzi languta swifaniso swi nga ri swingani ntsena, naswona a ndzi kalanga ndzi yi hlaya. Maendzo ya lembe na lembe ya vamakwerhu eka tata wa mina ma kandziyise vito ra Yehova emianakanyweni ya mina, kutani ndzi tive ni leswaku U na nhlengeletano. Loko ndzi sungule xikolo xa le henhla edorobeni ra Punta Gorda, xivutiso xi tlakukile etlilasini siku rin’wana: Vito ra Xikwembu i mani? Loko ndzi hlamurile ndzi ku i, ‘Yehova,’ ndzi hunguteriwe timaraka to tala ku tlhandlekiwa ni xiavelo xa ntirho lowu tsongahataka, wo tanihi ku basisa xihambukelo. Kutani muprista u ndzi vitanile ivi a ndzi byela leswaku ndzi nga ha ri tirhisi vito rero nakambe hikuva ndzi nga hlongoriwa exikolweni. Kutani ndzi tshike xikolo hi ku tirhandzela naswona a ndza ha tlhelelanga.

“Ku hlangana ka mina na ntiyiso loku landzeleke a ku ri endzhaku ka malembe yo tala loko ndzi tekiwile naswona ndzi tshama eDorobeni ra Corozal en’walungwini. Ndzi vone xiphemu xa phepha xi haha emoyeni, ndzi xi tekile, ivi ndzi kuma leswaku a ku ri xifunengeto xa xibukwana lexi nge Jehovah’s Witnesses and the Question of Blood. Ndzi vulavule na munghana leswaku leri a ku ri ripfumelo rin’we ra Timbhoni leri ndzi nga taka ndzi nga pfumelelani na rona. U vule leswaku kumbexana masiku man’wana ndzi ta pfumelelana na vona. Siku leri tlhandlameke, makwerhu u tile kutani a vula leswaku u twile leswaku a ndzi tsakela ku dyondza Bibele na Timbhoni ta Yehova. Hambi leswi ndzi n’wi byeleke leswaku entiyisweni a ndzi nga tsakeli, u hlamusele leswaku a swi nga teki nkarhi wo tala, kutani ndzi pfumerile. Endzhaku, buku liya ya Ntiyiso leyi a ndzi yi tsakela ku ringana nhungu wa malembe yi tirhisiwile!

“Hi ku hatlisa, va le vukatini a va hlohlotela nuna wa mina ku yimisa dyondzo ya mina. Endzhaku hi rhurhele eka muti lowu nga tlhelo, kutani ndzi lahlekeriwe hi ku hlangana ni Timbhoni. Eku heteleleni, makwerhu wa xisati u fike eka mina hi vutirheli bya yindlu na yindlu, kutani ndzi pfuxete dyondzo ya mina. Nuna wa mina u endle hinkwaswo leswi a nga swi kotaka ku herisa dyondzo. A a dakwa, a endla pongo lerikulu, a ndzi hlongola endlwini, kumbe a ndzi xungeta hi leswaku u ta teka nsati un’wana. Kambe ndzi yime ndzi tiyile ndzi titshega swinene ha Yehova hi xikhongelo. Malembe mambirhi endzhaku Yehova u hlamule swikhongelo swa mina hi ndlela leyi a ndzi nga yi ehleketanga.

“Siku rin’wana nuna wa mina u vuye ekaya xikandza xa yena xi tele hi timbanga, kutani a kongoma emubedweni. Endzhakunyana hi siku rero u te, ‘Na mina ndzi lava ku dyondza Bibele!’ Ku cinca koloko ku ndzi tisele ntsako lowukulu kambe ku tise ni vukari bya ndyangu wa ka vona. Va n’wi byerile va ku: ‘Ku cinca vukhongeri swi fana ni ku cinca vatswari, hikwalaho a wa ha ri n’wana wa hina!’ Sweswi leswi mina ni nuna wa mina hi nga xilo xin’we, hi endle nhluvuko wa xihatla. Hi December 5, 1987, hi khuvuriwile eka Nhlengeletano yo Hlawuleka ya Siku rin’we ya hina yo sungula.”

Hi sweswo ku kombisa leswaku “tinhlampfi” ta phasiwa hambi ku ri etindhawini ta le kule ta Belize. Broxara leyi nge Tsakela Vutomi eMisaveni Hi Masiku! yi hundzuluxeriwe eka Xiketchi hi ntshembo wa leswaku van’wana vo tala emitini yoleyo va nga ha pfuniwa ku amukela mahungu lamanene. Lava va ponisiwile eka mati lama thyakisiweke ya mafambiselo ya Sathana va tsakela mati yo tenga ya ntiyiso eparadeyisini ya moya ya Yehova.

Hi xikombiso, jaha ra le Mutini wa Belize ri dyondze hi mimpimanyeto leyi baseke ya Yehova eBibeleni. U tshike ku godzomberiwa ka yena hi mbangi ni swidzidzirisi swin’wana naswona u khuvuriwile. Hi ku hatlisa endzhakunyana, u ve “muphasi wa vanhu” wa nkarhi lowu taleke. Nakambe u ve na lunghelo ro va nandza wa vutirheli ebandlheni ra ka vona. Van’wana va madzana va pfuniwile ku basisa vutomi bya vona hi ku endla vukati bya vona byi va enawini ni ku byi tsarisa eka mimfumo. Van’wana vo tala va dyondzisiwe ku hlaya ni ku tsala leswaku va ta kota ku dyondza Rito ra Xikwembu hi voxe. Hikwalaho ntirho wo dyondzisa wa Timbhoni ta Yehova eBelize a wo korwisa swilaveko swa moya swa vanhu ntsena, kambe ni ku tisa vuyelo byin’wana lebyinene eka vaaki va ndhawu.

Ku Vuyisa Rikoka

Vadyondzisiwa va Yesu va tshama va landzela xileriso xa yena kutani va hoxa rikoka ra vona hi tlhelo rin’wana ra byatso bya vona. Hikwalaho, “va tsandzeka ni ku ri koka hikwalaho ka ku tala ka tinhlampfi.” (Yohane 21:6) Hi ku fanana, ku amukeriwa ka mahungu lamanene i kukulu lerova Timbhoni eBelize ti kuma ku ri ntlhontlho ku khathalela ntshungu lowu taka enhlengeletanweni.

Ku ni xilaveko lexikulu xa vamakwerhu lava vupfeke leswaku va rhangela emabandlheni. Hi avhareji, ku na nkulu un’we kumbe vambirhi ntsena eka bandlha rin’wana ni rin’wana. Kutani, ku na ntlhontlho wo fikelela swiphemu hinkwaswo swa tiko hi mahungu lamanene nkarhi na nkarhi. Tindhawu to tala ti fikeleriwa hi magondzo, kambe hikwalaho ko kala ka vutlheketli bya mani na mani, swa nonon’hwa eka Timbhoni ku hlakulela ku tsakela loku kumiweke kumbe eka vanhu lava tsakelaka ku ya eminhlanganweni nkarhi na nkarhi. Ku famba hi milenge kumbe ku tirhisa byatso lebyi vatliweke ka ha ri ndlela leyi tirhisiwaka ku fikelela tindhawu tin’wana ta le tlhelo.

Timbhoni eBelize nakambe ti tokota swiphiqo eku kumeni ka tindhawu letinene ta minhlangano ya vona ya bandlha ya vhiki na vhiki ni mintsombano kun’we ni minhlangano ya lembe na lembe. Ntsengo wa lava va veke kona eka Mintsombano ya Muganga ya 1987 ya “Tshemba Yehova” a va tlula 2 200, kwalomu ka nhlayo ya vahuweleri etikweni yi andzisiwe ka nharhu. Eka mintsombano yoleyo, vamakwerhu a va endle muako wa nkarhinyana kusuhi na Ladyville. Sweswi, va langutele ku koteka ka ku aka Holo ya Nhlengeletano ya nkarhi hinkwawo endhawini leyi.

Hambi loko ntlhontlho wu ri wukulu, Timbhoni hi ku chivirika ta wu amukela. Va kombise leswi hi ku engetela ku hlanganyela ka vona evutirhelini bya nsimu. Hi 1979 vahuweleri va hete avhareji ya tiawara ta 8,3 n’hweti yin’wana ni yin’wana entirhweni wo chumayela. Sweswi va heta avhareji ya tiawara ta 11,3 n’hweti yin’wana ni yin’wana. Nakambe ku ve ni ku engeteleka lokunene eka xivandla xa vuphayona. Hi 1979 a ku ri na avhareji ya 10 wa maphayona yo pfuna na 12 ya maphayona ya nkarhi hinkwawo hi n’hweti. Sweswi ku na 51 wa maphayona yo pfuna na 42 wa maphayona ya nkarhi hinkwawo n’hweti yin’wana ni yin’wana, ku sukela eka 14 ku ya eka 74 wa malembe hi vukhale.

Mintshembo ya ku engeteleka i yikulu, hi ku pimanisa hi nhlayo leyi xiyekaka ya lava va veke kona eka Xitsundzuxo xa rifu ra Kriste lexi endliweke hi March 22, 1989. Vamakwerhu va tirhe hi matimba ku rhamba vanhu lava tsakelaka. Vuyelo? Ntsengo wa lava veke kona wu ve 3 834—ku tlula nhlohlorhi ya nhlayo ya vahuweleri yi andzisiwe ka mune! A swi nyanyula ku vona mintlawa yo tala ya tinxaka—Macreole, Mamestizo, Vamaya, Valungu, Machayina, Malebanon ni van’wana—va hlangane swin’we hi ndlela leyi.

Ku engetela kwalaho, vahuweleri va 844 etikweni leri va fambisa tidyondzo ta Bibele ta le kaya to tlula gidi. Hi ku hambeta va languta eka Nhloko ya bandlha, Yesu Kriste, ku kuma nkongomiso, vo tala eBelize handle ko kanakana va ta amukela xirhambo xo va “vaphasi va vanhu.”

[Mimepe leyi nga eka tluka 22]

(Leswaku u vona rungula leri hleriweke hi ku helela, vona nkandziyiso wa kona)

GULF OF MEXICO

MEXICO

BELIZE

Belize City

Punta Gorda

GUATEMALA

GULF OF HONDURAS

[Xifaniso lexi nga eka tluka 24, 25]

Ku akiwa ka Holo ya Mfumo eSan Pedro, eAmbergris Cay