Yerusalema—Muti Wa Tinhlamuselo To Tala
YERUSALEMA a wu tlula swinene ku va ntsindza wa tiko ra la misaveni. A ku ri muti wu ri woxe emisaveni hinkwayo lowu eka wona Yehova Xikwembu a vekeke vito ra yena kona. (1 Tihosi 11:36) Endzhaku ka loko areka ya ntwanano yi rhurhiseriwe kona, Yerusalema wu hundzuke ‘vuako’ byo fanekisela bya Yehova ni ‘vuwiselo’ bya yena. (Psalma 78:68, 69; 132:13, 14; 135:21; ringanisa 2 Samuel 7:1-7, 12, 13.) Hikuva tihosi ta nxaxamelo wa Davhida a ti ri leti totiweke hi Xikwembu, leti tshamaka “e šiluv̌elweni ša Yehova” (1 Tikronika 29:23; Psalma 122:3-5), nakambe Yerusalema hi woxe a wu vitaniwa “šiluv̌elo ša Yehova”; naswona tinxaka kumbe matiko lawa a ma hundzulukela eka wona hi ku amukela vuhosi bya Xikwembu, kahle-kahle, a va hlengeletiwa evitweni ra Yehova. (Yeremia 3:17; Psalma 122:1-4; Esaya 27:13) Lava vengaka kumbe lava lwisanaka na Yerusalema, entiyisweni, a va kanetana ni nhlamuselo ya vuhosi bya Xikwembu. Leswi a a swi fanela ku humelela, hi ku ya hi marito ya vuprofeta lama nga eka Genesa 3:15.
Hikwalaho Yerusalema a wu yimela ntsindza wa mfumo lowu tlhomiweke hi Xikwembu kumbe mfumo wa Xikwembu wo fanekisela. Eka wona a ku huma nawu wa Xikwembu, rito ra xona ni mikateko ya xona. (Mikea 4:2; Psalma 128:5) Lava tirhelaka ku rhula ka Yerusalema ni ku lulama ka wona hikwalaho a a va tirhela ku humelela ka xikongomelo xa ku rhula xa Xikwembu, ku endlela ku rhandza ka xona. (Psalma 122:6-9) Hambi leswi a wu ri exikarhi ka tintshava ta Yuda wu ri wa xivumbeko lexo saseka, xiyimo lexo tlakuka ni vumburhi swa Yerusalema swa ntiyiso swi tise hi leswi Yehova Xikwembu a nga wu xixima ni ku wu kwetsimisa, leswaku wu tirha tanihi “hari ya vumburhi” eka yena.—Psalma 48:1-3, 11-14; 50:2; Esaya 62:1-7, NW.
Hikwalaho, a ku nga ri miako leyi nyanyulaka leyi vumbaka muti leyi tiyiseke ku va Yehova a ya emahlweni a wu tirhisa, kambe i vanhu lava nga ka wona, vafumi ni vafumiwa, vaprista ni vanhu. (Psalma 102:18-22; Esaya 26:1, 2) Loko lava va ha tshembekile, va xixima vito ra Yehova hi marito ni ndlela ya vutomi bya vona, u va katekisile a tlhela a lwela Yerusalema. (Psalma 125:1, 2; Esaya 31:4, 5) Hi ku hatlisa, vukari bya Yehova byi tile ehenhla ka vanhu ni tihosi ta vona hikwalaho ka ndlela ya vugwinehi leyi vo tala va yi landzeleke. Hikwalaho ka leswi, Yehova u twarise xikongomelo xa yena xo tshika muti lowu a wu byarha vito ra yena. (2 Tihosi 21:12-15; 23:27) A ta susa “šiseketelo ni rišongotelo” emutini, leswi vangeleke ku tala ka wona hi ntshikilelo, ni ku nga lawuleki ka vana, ku pfumaleka ka xichavo eka vanhu lava nga eswitshan’wini leswi xiximekaka; Yerusalema a wu ta tokota ku sandziwa ni ku tsongahatiwa lokukulu. (Esaya 3:1-8, 16-26) Hambi leswi Yehova Xikwembu a pfuxeteke muti malembe ya 70 endzhaku ko pfumelela ku onhiwa ka wona hi Babilona, vanhu va tiko ni varhangeri va tlhelele endleleni ya vona ya vugwinehi nakambe.
Yehova u hlayise muti ku kondza a rhumela N’wana wa yena emisaveni. A wu fanele wu va kona leswaku ku ta hetiseka vuprofeta bya Vumesiya. (Esaya 28:16; 52:7; Zakaria 9:9) Ndlela ya vugwinehi ya Israyele yi chapute hi ku beleriwa ka Mesiya, Yesu Kriste. (Ringanisa Matewu 21:33-41.) Swi endleke hi laha swi endlekeke ha kona eYerusalema, swi hlohloteriwa hi varhangeri va tiko lava nga ni nseketelo lowu lavekaka, leswi swi vangele ku ala loku heleleke ka Xikwembu ni loku nga tlheriselekiki endzhaku ka muti tanihi lowu wu yimelaka xona ni ku byarha vito ra xona. Hi laha Yesu a vuleke ha kona: “Yerusalema, Yerusalema, wena la dlayaka vaprofeta, la khandlaka hi maribye lava rhumiweke eka wena; kangani ndzi naverile ku hlengeleta vana va wena, kukotisa huku loko yi hlengeleta swiciwana swa yona ehansi ka timpapa ta yona, kambe a wu swi lavanga. Vonani, muti wa n’wina wu ta sala wu nga ri na nchumu; naswona ndza mi byela leswaku a mi nga ha ndzi voni, ku ko ku fika siku leri mi nga ta ku: ‘A ku dzunisiwe la taka hi vito ra [Yehova].’” (Luka 13:34, 35; ringanisa Matewu 16:21.) Hambi ku ri Yesu kumbe vaapostola va yena, a va vhumbanga hi ta ku pfuxeta kwihi na kwihi ka Xikwembu ka Yerusalema wa le misaveni ni tempele ya wona loku a ku ta ta endzhaku ka ku herisiwa ka muti hi Xikwembu, loku nga humelela hi 70 C.E.
Hambi swi ri tano, vito ra Yerusalema ri hambete ri tirhisiwa tanihi xifanekiselo xa nchumu lowukulu ku tlula muti wa la misaveni. Muapostola Pawulo, hi ku huhuteriwa hi Xikwembu u paluxe leswaku ku na “Yerusalema wa le tilweni,” lowu a vulavulaka ha wona tanihi “mana” wa Vakriste lava totiweke. (Vagalatiya 4:25, 26) Leswi swi veka “Yerusalema wa le tilweni” exiyin’weni xa nsati wa Yehova Xikwembu Tatana lonkulu ni Munyiki wa Vutomi. Loko Yerusalema wa la misaveni a tirhisiwe tanihi muti-nkulu wa tiko leri hlawuriweke ra Xikwembu, na wona a ku vulavuriwa ha wona tanihi wansati, loyi a nga tekiwa hi Xikwembu, loyi a nga hlanganisiwa na xona hi swiboho swo kwetsima hi vuxaka bya ntwanano. (Esaya 51:17, 21, 22; 54:1, 5; 60:1, 14) Xisweswo a wu yimela, kumbe a wu ri xifanekiselo xa bandlha hinkwaro ra malandza ya Xikwembu ya vanhu. Hikwalaho “Yerusalema wa le tilweni” wu fanele wu yimela bandlha hinkwaro ra malandza ya Yehova ya moya lama tshembekeke.
Yerusalema Lowuntshwa
Eka Nhlavutelo leyi huhuteriweke, muapostola Yohane u rhekhoda rungula mayelana na “Yerusalema Lowuntshwa.” (Nhlavutelo 3:12) Exivonweni Yohane u vona “muti lowo hlawuleka” “wu xika hi le tilweni wu huma eka Xikwembu, wu tilulamisile tanihi mutekiwa loko a tibombisele nuna wa yena.” Leswi swi yelana ni xivono lexi a xi vonaka xa “tilo lerintshwa ni misava leyintshwa.” “Mutekiwa” loyi u vuriwe tanihi “nsati wa Xinyimpfana.” (Nhlavutelo 21:1-3, 9-27) Matsalwa man’wana ya vaapostola ma nyikela xivumbeko lexi fanaka eka bandlha ra Vakriste lava totiweke. (2 Vakorinto 11:2; Vaefesa 5:21-32) Eka Nhlavutelo ndzima 14 “Xinyimpfana” Kriste Yesu u kombisiwa tanihi loyi a yimeke eNtshaveni ya Siyoni, vito leri nakambe ri hlanganisiwaka na Yerusalema (ringanisa 1 Petro 2:6), naswona lava nga na yena hi lava 144 000 lava nga tsariwa vito ra yena ni ra Tata wa yena emimombyeni ya vona.—Nhlavutelo 14:1-5.
Yerusalema La Nga Tshembekangiki
Tanihi leswi swo tala leswi vuriwaka eMatsalweni malunghana na Yerusalema ku nga ku avanyisiwa ka wona, swi tikomba kahle leswaku hi loko Yerusalema wa ha tshembekile ntsena laha a wu yimela nhlengeletano ya le tilweni ya Yehova, minkarhi yin’wana, bandlha ra ntiyiso ra Vakriste, ‘Israyele wa Xikwembu.’ (Vagalatiya 6:16) Loko wu nga ha tshembekanga, wu fanisiwa ni nghwavava ni wansati wa vuoswi; wu fane ni vahedeni va Vaamori ni Vaheti, lava nga tshama va lawula muti lowu. (Ezekiel 16:3, 15, 30-42) Hi ndlela yoleyo, a wu ta fanekisela vagwinehi ntsena, lava landzelelaka ndlela ya ‘vunghwavava’ leyi thyakeke eka Xikwembu lexi va tivulaka leswaku va byarha vito ra xona.—Yakobo 4:4.
Xisweswo swi nga voniwa leswaku “Yerusalema” wu tirhisiwa hi tindlela to tala, kutani mhaka minkarhi hinkwayo yi fanele ku langutiwa leswaku ku kumiwa ku twisisa lokunene.