Ntshubulo Wa Muxaka Wun’wana Le Bahamas
KU FANA ni maribye yo wela malwandle ya wasi lama nge xikarhi ka Florida na Cuba, Bahamas ri xiyiwe hi ndlela yo hlawuleka swinene hi vahaxi ni vatsari va mahungu hi 1992. Hikwalaho ka yini? Hikuva valawuri vo tala va teka Bahamas ku ri laha Christopher Columbus a nga fikela kona hi riendzo rakwe leri nga ematin’wini ra 1492, loko a kume matiko ya Amerika. Nkhuvo wa vu-500, wa ku tlangela ku kandziya ka Columbus ematikweni lawa hi October 12 wu koke nyingiso wa matiko hinkwawo.
Hambi swi ri tano, nkhuvo lowu wu tsakeriwe ku ri ni lava va wu sandzaka. Loko a vulavula eka Nhlengeletano ya Tiko ya vu-23 ya Magqweta ya Vantima, John Carew (profesa wa tidyondzo ta matiko hinkwawo) hi ku ya hi xiviko, u vule leswaku Columbus “u tise ntungu wa rifu eka vaaki va le swihlaleni swa Caribbea.”—The Nassau Guardian.
Namuntlha, a nga kona ni un’we eka vaaki va 250 000 lava tswaleriweke eBahamas la nga landzelerisisaka vuxaka bya ku tswalana ka vona ku ya fika eka vaaka-tiko vo rhula lava Columbus a hlanganeke na vona ivi a va hlamusela tanihi “vanhu lava vumbekeke kahle, va miri wo languteka ni va swikandza swo saseka.” Ku humelele yini eka vaaki lava va le swihlaleni? A History of the Bahamas ya hlamula: “Exikarhi ka 1500 na 1520 vaaki hinkwavo va le Bahamas, Valucayo va kwalomu ka 20 000, va tleketliwe hi nkani” tanihi mahlonga leswaku va ya tirha emigodini ya nsuku eHispaniola le Spain.
Tanihi leswi ri siyiweke ri ri hava vaaki, Bahamas “ri tlhele ri kumiwa” ro sungula hi Britain kutani endzhaku ri ta kumiwa hi mintlawa leyikulu ya “vaseketeri va mfumo wa wona.” Vona ngopfu-ngopfu a va ri varimi eka tikoloni ta le Amerika N’walungu. Hi ku tshembeka eka Vuhosi bya Britain, va balekele nyimpi ya ku tifuma leyi a yi vila eka tiko-nkulu leri. Namuntlha Vabahamas ngopfu-ngopfu i vatukulu va vahlapfa lava ni mahlonga ya vona. Loko va ntshunxiwile, vo tala va mahlonga lawa va teke mavito ya khale ka vini va vona.
Ntshubulo Wa Muxaka Wun’wana
A swi kanakanisi leswaku Columbus u tivone a ri murhumiwa hi ndlela yo karhi. Hi ku ya hi xiviko u te: “Xikwembu xi ndzi endle ntsumi ya matilo lamantshwa ni misava leyintshwa. . . . Xi ndzi kombile laha ndzi nga ta yi kuma kona.” Kambe, hasahasa leyi veke kona a yi hambane ni sweswo. ‘Matilo lamantshwa ni misava leyintshwa’ yo lulama leyi tshembisiweke hi Xikwembu a yi fanela ku yimela ku tshuburiwa hi ndlela yin’wana.—2 Petro 3:13.
Hi 1926, Edward McKenzie ni nsati wakwe va fikile eBahamas. Ematshan’wini yo fana ni vatshuburi vo rhanga, mpatswa lowu wa Majamaica a wu tele ku ta lava vanhu va timbilu to tshembeka, lava a va ta va nyika rifuwo. A va ri vo rhanga ku tisa mahungu lamanene ya Mfumo wa Xikwembu eka Vabahamas. (Matewu 13:44; 24:14) Eku heleni ka lembe rero, va engeteriwe hi Majamaica man’wana mambirhi, Clarence Walters na Rachel Gregory. Hi 1928 se a ku ri na nkombo wa vahuweleri va Mfumo eBahamas. Va tirhe hi matimba va chumayela mahungu lamanene eka vaaki va le swihlaleni ku ringana malembe ya mune.
Hi nkarhi wolowo ku fike E. P. Roberts, xivulavuri xa matimba xa le Trinidad. Tinkulumo takwe etiholweni ta mani na mani ta tinhlengeletano ti pfune ngopfu ku herisa tidyondzo ta mavunwa, naswona ti fikelele timbilu ta lavo tala hi ntiyiso wa Bibele. Loyi a tshamile a nga ha lavi na ku suka eka vayingiseri eka yin’wana ya tinhlengeletano toleto i Donald Oscar Murray, loyi endzhaku a tiviweke tanihi D. O. U hetelele a rhangele ntirho lowu.
Murhumiwa Nancy Porter u yi tsundzuka kahle ndlela leyi D. O. Murray a vulavula ha yona hi ku khongela kakwe hi matimba leswaku va pfuniwa entirhweni wo chumayela. Hi 1947, Nancy ni nuna wakwe, George, swin’we ni van’wana vambirhi, va ve varhumiwa vo rhanga lava rhumeriweke hi Sosayiti ya Watch Tower eBahamas. Wa rungula: “Nhlangano wo sungula lowu hi yeke ka wona i nchumu wun’wana lowu ndzi vonaka onge hi nge pfuki hi wu rivarile. Lava a hi ri kona, a hi ri kwalomu ka kaye kumbe khume. Makwerhu Murray a ri mutshama-xitulu naswona u pfule hi xikhongelo, a nkhensa Yehovha hi ku fika ka varhumiwa. U te mpfuno a wu laveka naswona ‘i khale hi khongelela ku pfuniwa.’ Sosayiti yi tshembise ku va tisela mpfuno, naswona hi nkarhi wolowo se a hi ri kwalaho. Xikhongelo lexi a xi khumba mbilu lerova xi hi endle hi titwa leswaku a va lava hi tshama, a va nga lavi hi suka.” Sweswi, ku hundze malembe ya 45 naswona ku nga khathariseki ku fa ka nuna wakwe, Makwerhu wa xisati Porter wa ha yisa rungula ra Mfumo leri chavelelaka eka vaaki va le swihlaleni.
Ngopfu-ngopfu ku sukela hi 1947, ntirho wo chumayela hi Mfumo le Bahamas wu pfune ngopfu hikwalaho ka vatirhi va nkarhi hinkwawo ni van’wana lava a va endzela swihlala leswi hi swikwekwetsu. Hakanyingi a va boheka ku tsemakanya sava leri nga fambekiki ni mati lama hobomulanaka, kutani va pelela entsungeni leswaku va yisa mahungu lamanene eswimitanini swa le kule. Matshalatshala wolawo ya khale ma ha veka mihandzu ni namuntlha.
Nhlohlorhi yi fikeleriwe hi 1950. Lembe rero hi December, Nathan H. Knorr, muungameri wa nkarhi wolowo wa Sosayiti ya Watch Tower, ni matsalana wakwe, Milton G. Henschel, va endzele Bahamas ro sungula. Knorr u vulavule ni vanhu va 312 va tele eMother’s Club Hall, muakonyana wa timhandzi lowu nga le Jail Alley. Vunyingi bya vanhu lava dumeke a va ri kona, ku katsa ni xirho xa palamendhe ni muhleri wa phepha-hungu ra siku ni siku. Madyambu wolawo, Makwerhu Knorr u tivise ku simekiwa ka hofisi ya rhavi ra Sosayiti eBahamas.
N’wangulo Wo Tsakisa Wa Vaaki Va Le Swihlaleni
Vanhu va xinghana va le Bahamas a va tala ku ri yingisa rungula ra Mfumo. Hambi swi ri tano, i ntirho ku va fikelela hinkwavo. Ha yini swi ri tano? Phela, hambi leswi vanhu lavanyingi va tshamaka entsindza, eNassau, ni le Grand Bahama leyi nga ekusuhi, van’wana va hangalake hinkwako eswihlaleni leswikulu swa kona swa 15 ni le ka swihlala leswitsongo ni swa 700 leswi endlaka mintlawa ya xihlala lexi.
Hi ku vona xilaveko, tinhlayo leti andzaka ta Timbhoni ta kwalaho ni to tala leti humaka kun’wana ti rhurhele emigangeni ya swihlala leswitsongo leswaku ti ya pfuneta hi ntirho wo chumayela. Lexi nkhensekaka, va endle tano hi ku tikarhata lokukulu ni ku lahlekeriwa hi timali. Kambe matshalatshala ya vona ma hakeriwe hi ndlela leyikulu.
Mpatswa wun’wana lowutsongo wu rhurhele exihlaleni lexikulu xa Andros. Siku rin’wana loko va chumayela hi yindlu ni yindlu, va hlangane ni muluveri la humaka eHaiti. Ku ni magidi ya valuveri vo tano eBahamas. Wanuna loyi u amukele dyondzo ya le kaya ya Bibele xikan’we. Yo sungula yi endliwe madyambu wolawo, ku tirhisiwa tikopi timbirhi ta Xinghezi ni Xifurwa ta buku leyi nge U Nga Hanya Hi Masiku aParadeyisini eMisaveni. Madyambu lama landzelaka, u hlanganyele nhlangano wakwe wo sungula wa Vukreste. Hi ku hatlisa, wanuna loyi u tshike ku dzaha, a endla nhluvuko hi ku hatlisa, kutani a sungula ku hlanganyela entirhweni wo chumayela.
Ni mpundzu hi siku leri wanuna loyi a ta khuvuriwa ha rona, u kume khasete leyi rhekhodiweke yi huma endyangwini wa ka vona eHaiti, hambi leswi a nga si va twelela ku ringana ntlhanu wa malembe. Xana a va lava ku vula yini? A va rungula ndlela leyi va veke Timbhoni ta Yehovha ha yona. Va hlamusele leswaku makwavo wa yena wa xisati se i phayona ra nkarhi hinkwawo, kumbe muchumayeri wa nkarhi hinkwawo, naswona va n’wi khutaze ku lava Timbhoni leswaku a hlaya Bibele na tona. Swi le rivaleni leswaku, siku rero wanuna loyi u khuvuriwe a ri karhi a titshemba leswaku u endla nchumu lowunene.
N’wangulo wa tingitsi ku fana ni lowu, wu susumete timbilu ta Timbhoni ta kwalaho. Tinhlayo leti andzaka ta vona va nghenele ntirho wa vavuri va evhangeli va nkarhi hinkwawo, naswona leswi swi engetele ku andza. Kutani hikwalaho ka sweswo, hi 1988 nhlayo ya vahuweleri va Mfumo eBahamas yi fikelele 1 000. Namuntlha, emavandlheni ya 19, ku ni vahuweleri va Mfumo va kwalomu ka 1 300, lava tirhaka eswihlaleni leswikulu hinkwaswo.
Va Tilunghisele Nkarhi Lowu Taka
Hikwalaho ka ku andza ka tona lokukulu, Timbhoni leti ti nonon’hweriwile ku kuma miako leyikulu leyi ti nga yi kotaka ya mintsombano ya tona ya lembe ni lembe. Mintsombano mimbirhi yi lave leswaku yi khomeriwa eswihlaleni leswi hambaneke leswaku yi kota ku rhurhela ntshungu. Xisweswo, ku endliwe malunghiselelo yo aka Holo ya Nhlengeletano swin’we ni hofisi leyintshwa ya rhavi. Ntirho wu sunguriwe hi December 1989. Madzana ya vatirhi vo tirhandzela va matiko hinkwawo ni va kwalaho va tirhe entirhweni lowu ‘hi mbilu hinkwayo, tanihi loko va tirhela Yehovha.’—Vakolosa 3:23.
Handle ko tipfinyinga, nhlengeletano ya Timbhoni ta le Bahamas leyi ni sweswi ku nga yona leyikulu ni leyi a yi tsakile ku tlula hinkwato leti tshameke ti endliwa, yi ve kona enkhubyeni wa ku nyiketela hofisi leyintshwa ya rhavi ni Holo ya Nhlengeletano hi February 8 na 9, 1992. Loko vamakwerhu eswiphen’wini hinkwaswo swa swihlala va ri karhi va lunghiselela nkhuvo wolowo, ku wu langutela ka vona hi mahlo-ngati a ku ya ku kula. Maxelo a ma titimela hi ndlela leyi nga tolovelekangiki, naswona a ku nile mpfula emadyambyini ya le mahlweni ka ku nyiketeriwa ka yona. Kambe a xi kona lexi a xi ta sivela ntsako wa ntshungu lowu tsakeke wa 2 714 loko John E. Barr, xirho xa Huvo leyi Fumaka ya Timbhoni ta Yehovha, a nyikela nkulumo yo pfula, leyi nge “Risimu Ra Ku Kula Ka Mfumo.”
Timbilu ti tlangele ngopfu Tata wa le matilweni, Yehovha Xikwembu, hikwalaho ka nkhuvo wo tano wo tsakisa ni ku nyanyula. Lava a va ri kwalaho, hinkwavo a va tiyimisele ngopfu ku tirhisa ntamu wa vona hinkwawo entirhweni wa dyondzo ya moya lowu wu nga endla leswaku ku laveka ku engeteriwa ka rhavi hi xiviri.
Leswaku ku kumiwa loko ntshubulo wa Columbus wu funghe nguva ya ku hluvukisiwa ka swihlala leswi kumbe e-e, swa ha ta tama swi kaneriwa. Hambi swi ri tano, Timbhoni ta Yehovha eBahamas i nyandza yin’we eku tlangeleni ka tona Xikwembu hi ku tisa vahuweleri va Mfumo lava moya wa vona wa ku tihita (self-sacrifice) wu va susumeteleke ku tiyiselela mangava ivi va yisa mahungu lamanene yo vangama laha a ku nga si tshama ku chumayeriwa kona. Ntirho ni “ntshubulo” wa vona wu tise rifuwo ra moya leri tlurisaka eka valavi hinkwavo va ntiyiso le Bahamas.
[Mepe/Swifaniso leswi nga eka tluka 24, 25]
(Leswaku u vona rungula leri hleriweke hi ku helela, vona nkandziyiso wa kona)
Grand Bahama
Abaco
Andros
New Providence
Nassau
Eleuthera
Xihlala xa Cat
Great Exuma
Rum Cay
San Salvador
Xihlala xa Long
Xihlala xa Crooked
Xihlala xa Acklins
Mayaguana
Little Inagua
Great Inagua
LWANDLE RA CARIBBEA
FLORIDA
CUBA
[Swifaniso]
Ku chumayela le Straw Market
Ku pelela entsungeni ku ya chumayeriwa mahungu lamanene
Hofisi ya rhavi yi akiwe exitsungeni yi langutana ni Holo ya Nhlengeletano