Ku Hlayisa Tihlo Ra Hina Ri Ri ‘Leri Olovaka’ eNtirhweni Wa Mfumo

GERMAN DEMOCRATIC REPUBLIC (G.D.R.), kumbe leri a ri tiviwa tanihi Jarimani Vuxa, a ri ma fikelelanga malembe ya le xikarhi. Malembe ya makume-mune-n’we ya vukona bya rona ya hele hi October 3, 1990, loko ndhawu ya rona, leyi yi lavaka ku ringana na Liberia hi vukulu kumbe ni tiko ra Tennessee leri nga le United States, yi hlanganisiwe na Federal Riphabliki ra Jarimani, leri a ri vitaniwa Jarimani Vupela-dyambu.

Ku hlanganisiwa ka matiko lamambirhi ya Jarimani swi vule leswaku ku fanele ku cinca swilo swo tala. Lexi hambaniseke matiko lawa mambirhi, a ku nga ri ntsena ndzilakana wa tiko lowu vonakaka, kambe a ma ri ni tidyondzo ta ntsandza-vahlayi. Xana leswi hinkwaswo a swi vula yini eka vanhu va kwalaho, naswona swi byi cince njhani vutomi bya Timbhoni ta Yehovha?

Wende, ku nga ndzhundzuluko wa November 1989 lowu endleke leswaku ku hlanganisiwa ka matiko lawa ku koteka, wu sungule hi xihatla endzhaku ka malembe ya makume-mune ya vusoxalisi bya matimba. Hi nkarhi wolowo, mintirho ya Timbhoni ta Yehovha a yi yirisiwile, naswona minkarhi yin’wana a va xanisiwa hi ndlela yo vava swinene.a Loko G.D.R. ri kume ntshunxeko, vaaki hinkwavo a va tsakile. Kambe loko ntsako wu ya wu hela, vo tala va pfilunganyekile, va heleriwa hi matimba hambi ku ri ku heleriwa hi ntshembo. Ntirho wa ku hlanganisa matiko lamambirhi ya Jarimani leswaku ma va tiko rin’we, hi tlhelo ra ntshamisano, tipolitiki ni ikhonomi, wu tikomba wu ri ntirho wo nonon’hwa swinene.

Hi ku ya hi xiviko xo hlawuleka xa “162 Tage Deutsche Geschichte” (Masiku Ya 162 Ya Matimu Ya Jarimani) eka Der Spiegel, endzhaku ka ku hlanganisiwa ka matiko lawa, a ku ri na vanhu lava a va karhatekile, va chava ku pfumaleka ka mintirho, ku hunguteka ka nkoka wa mali ni ku tlakukaka ka swibalo. “Xana ndza ha ta va na mudende wo nyawula?” ku vutisa van’wana lava humaka etikweni leri khale a a ri vitaniwa G.D.R. Ku vuriwa yini hi tindlu? “Le G.D.R. miako ya khale ya mbindzimuka, lerova eswitarateni hinkwaswo swa tika ku tshama kona.” Nthyakiso wu hi mpimo lowu chavisaka.

Xana Timbhoni ta Yehovha le khale ka G.D.R. ti tiwundle njhani, loko ti langutane na ku pfilunganyeka konghasi, hi tlhelo ra ntshamisano ni ra ikhonomi?

Ku Hlayisa Tihlo Ri Langute Laha Ku Faneleke

Timbhoni ta Yehovha a ti na tidyondzo leti hambanaka. Ripfumelo ra tona leri sekeriweke eBibeleni hambi hi le Vuxeni kumbe eVupela-dyambu, ra fana. Hikwalaho ka ku hundzuka ka xiyimo xa tiko leri ti nga eka rona, Timbhoni to tala ti hlayisa vumoya bya tona byi tiyile hi ku hlayisa mahlo ya tona ma langute pakani-nkulu yo tirhela Yehovha. Ha yini leswi swi ri swa nkoka?

Hikuva “misava leyi ni swa yona hinkwaswo swa hundza.” (1 Vakorinto 7:31) Nkulu un’wana wa Mukreste u vula leswaku ku chumayela va yirisiwile emahlweni ka ndzhundzhunuko wa Wende a swi lava xivindzi; swi dyondzise Timbhoni ku titshega hi Yehovha naswona swi va dyondzise ku tirhisa Bibele. Hambi swi ri tano, sweswi “hi fanele ku tivonela swinene leswaku hi nga hambukisiwi hi swilo leswi vonekaka ni swivilelo swa vutomi.”

Hakanyingi ntshunxeko ni ku humelela swi pimiwa hi ku ya hi leswaku munhu u ni swilo leswi vonakaka ku fikela kwihi. Vanhu vo tala va le ndhawini leyi, va vona swi fanela ku lwela ku kuma nkarhi kumbe ntsako, lowu tshameke wu va lahlekela. Leswi swa vonaka loko munhu a ri karhi a chayela emapatweni lawa ma endliweke hi maribye emadorobeni ni le swimitanini swa Thuringia ni swa le Saxony edzongeni. Mapato ma lava ku lunghisiwa, miako ya vona na yona yi lava ku lunghisiwa, kambe ku ni swiamukela tisatelayiti ta thelevhixini swa manyunyu swinene! Swa olova leswaku munhu a yengiwa, a vona onge ntsako ni nsirhelelo swi huma eka ku va ni swilo hinkwaswo leswi mahlo ma swi vonaka. Vona khombo leri nga tisiwaka hi ntlhamu lowu!

Edyondzweni ya le Ntshaveni Yesu u vulavule hi makhombo lama nga vangiwaka hi ku hlongorisa swilo leswi vonakaka ni swivilelo swa vutomi. U tsundzuxile: “Mi nga ṭhuki mi tihlengeletela šuma e misav̌eni, laha tinsumbha ni ku kura ŝi dyaka kona.” U engeterile: “Riv̌oningo ra miri i tihlo; hikwalaho, loko tihlo ra wena ri ri rinene, miri hikwawo wa wena wu ta v̌oningiwa.” (Matewu 6:19, 22, BX) Xana a vula yini? Tihlo lerinene hi leri ri nga ni vukheta ni leri ri rhumelaka swifaniso leswinene emianakanyweni. Tihlo ra moya hi leri tekaka Mfumo wa Xikwembu wu ri wa xiviri. Kutani ku tiyimisela ka Mukreste ku hlayisa tihlo rakwe ri ri lerinene, ri langutile hi vukheta eMfun’weni wa Xikwembu, na ku bakanyela etlhelo swivilelo, swi n’wi pfuna leswaku a tshama a tiyile emoyeni.

Leswi swi nga kombisiwa hi ntokoto wa mpatswa lowu humaka le Zwickau, eSaxony, lowu kombiseke ku tsakela Bibele hi nkarhi wa Wende. Bindzu ra vona a ri dya nkarhi swinene, kambe va rhangisile swilaveko swa moya emahlweni, va hlanganyela minhlangano hinkwayo ya Vukreste. Va pfumerile: “Hi ku ya hi bindzu ra hina, nkarhi lowu hi wu xavaka wu tele, kambe ha wu lava leswaku hi ta fuwa emoyeni.” Mawaku xiboho xa vutlhari swonghasi!

Nakambe, xiya ndyangu wa le Plauen kona le Saxony. Nuna a ri muendli wa tiwachi, a a ri mumaki wa vutshila, loyi a ri ni bindzu ra yena n’wini. Endzhaku ka ndzhundzhunuko wa Wende, rhente ya miako yakwe yi tlakuke hi xihatla. Xana a a ta endla yini? “A yi dya mali yo tala swinene, kambe ndzi dyondze ntiyiso leswaku ndzi ta hanyela wona.” Kutani u rhurhele etindlwini leti nga nyawuriki laha rhente a yi ri ehansi swinene. Ina, muendli wa tiwachi u dyondze ku hlayisa tihlo rakwe ri ri rinene hi xihatla swinene.

Hambi swi ri tano, van’wana va hlwerile ku vona khombo leri. Nkulu un’wana wa Mukreste hi ku vona onge fambiselo leri ra ha ku nghenisiwaka leri pfumelelaka mani na mani ku nghenela bindzu, ri vonaka ri tshembisa, u nghenele ta mabindzu. Mulanguteri la famba-fambaka u n’wi khongotele leswaku a nga pfumeleli swiboho swa bindzu swi kavanyeta vumoya byakwe. Kambe, lexi khomisaka gome vumoya bya yena byi kavanyetekile. Endzhaku ka tin’hweti ti nga ri tingani makwerhu u tshike ku va nkulu. Endzhaku u tsarile: “Hikwalaho ka ntokoto wa mina, ndzi navela ku tsundzuxa makwerhu wihi na wihi la navelaka ku va ni malunghelo ya ntirho leswaku a nga tshuki a tisungulela bindzu a ri yexe.” Leswi a swi vuli swona leswaku ku titirha swi hoxile eka Mukreste. Kambe hambi hi na mabindzu ya hina kumbe e-e, ku hisekela ngopfu swivilelo swa ikhonomi swi nga hi endla hi va mahlonga ya rifuwo, hi nga swi voni. Yesu u kombise vuyelo bya kona loko a ku: “A ku na munhu l’a nga ŝi kotaka ku tirela tihosi timbiri; hikuv̌a u ta v̌enga yiṅwana, a ranḍa yiṅwanyana, kumbe u ta namarela yiṅwana, a sanḍa yiṅwanyana.” (Matewu 6:24, BX) Goethe, muphati wa Mujarimani u te: “Lava va vonaka onge va ntshunxekile hi vona va nga mahlonga yo pfumala ntshembo.”

Loko hi hlangana na xihuhuri swi nga ha lava leswaku hi pfala mahlo switsongo kumbe hi tipfala hi swandla leswaku hi ta tshama hi ri karhi hi vona ndlela. Loko hi rhendzeriwe hi xiyimo xo tika hi tlhelo ra tipolitiki, ikhonomi kumbe ra ntshamisano, hi fanele hi xalamuka leswaku hi hlayisa pakani ya moya yi ri ya xiviri. Xana Vakreste van’wana va endla yini leswaku va hlayisa tihlo ra vona ri ri rinene entirhweni wa Mfumo?

Ntirho Wa Mfumo Lowu Ndlandlamuxiweke

Le khale ka G.D.R. hinkwako, Timbhoni ti nyikela nkarhi wo tala eku chumayeleni ku tlula rini na rini. Emalembeni mambirhi lama hundzeke, avhareji ya nkarhi lowu hetiweke entirhweni wa le nsin’wini yi tlakuke hi 21 wa tiphesente. Vuyelo bya sweswinyana lebyi hlamarisaka i ku andza ka tidyondzo ta le kaya ta Bibele hi 34 wa tiphesente. Tlhandla-kambirhi, nhlayo ya maphayona ya nkarhi hinkwawo yi tlakuke ka mune eka malembe mambirhi lama hundzeke! Loko van’wana va ri karhi va vilela ni ku karhateka, Vakreste vo tlula 23 000 va le ndhawini leyi ku fikela sweswi ya ha vitaniwaka G.D.R., va langutana ni xiyimo hi ku hlayisa tihlo ra vona ri ri rinene. Leswi swi pfunetile eku andzeni loku hlamarisaka ka ntirho wa Mfumo.—Ringanisa Yoxuwa 6:15.

Ku andza ka ntirho ku kombisa leswaku nsimu yi tirhiwa kahle edzongeni, laha vunyingi bya Timbhoni byi tshamaka kona. Mavito ya tindhawu to tala ma kumeka ematin’wini. Loko u rhandza swibya leswi fayekaka swa le tafuleni, u ta teka muti wa Meissen kusuhi na le Dresden, tanihi xin’wana xa swihlovo swa swibya leswi fayekaka, swo hlawuleka ngopfu emisaveni. Sweswi, Meissen i kaya ra vahuweleri van’wana va Mfumo va kwalomu ka 130. Kumbe tsundzuka Weimar, “ntsindza-nkulu wa Jarimani.” Xifaniso xa Goethe na Schiller exikarhi ka doroba xi nyikela vumbhoni bya leswaku vatsari lava vambirhi lava xiximekaka a va tshama laha Weimer, naswona vanhu vo tala va kwalaho va tinyingubyisa ha xona. Namuntlha Weimer ri nga tinyungubyisa hi vahuweleri va rona va mahungu lamanene vo tlula 150.

Hambi swi ri tano, en’walungwini swilo swi hambanile, ku na vahuweleri va nga ri vangani naswona ku ni mimpfhuka yo leha exikarhi ka mavandlha. Ngopfu-ngopfu mintirho ya kala. Vo tala lava tirhaka va boheka ku tirha nkarhi lowu engetelekeke leswaku va nga lahlekeriwi hi mintirho ya vona. Makwerhu un’wana la nga muchumayeri wa nkarhi hinkwawo en’walungwini, wa hlamusela: “Loko hi yirisiwile, makwerhu un’wana ni un’wana a a lava nsirhelelo wa Yehovha entirhweni wa nsimu, kambe ku kuma ntirho a swi nga nonon’hwi. Sweswi xiyimo xi cincile. Hi na ntshunxeko wo chumayela, kambe hi lava nkongomiso wa yena malunghana ni ku kuma ntirho. Ku cinca koloko ku lava leswaku u tolovelana ni swiyimo sweswo.”

Xana vahuweleri va swi tsakela leswi se va kotaka ku chumayela nkarhi hinkwawo? Langutelo ra Wolfgang hi leri nge: “Swa antswa leswaku muhuweleri un’we a tirha nsimu yin’we hi ku phindha-phindha. Vanhu va sungula ku n’wi tshemba naswona va vulavula va ntshunxekile.” Ku engetela kwalaho, vini va miti “a va ha ri na tingana ku vulavula hi vukhongeri emakaya ya vona, hambi loko vahundzi va ndlela va swi twa. Vukhongeri a ka ha ri nchumu wo yila nikatsongo.” Ralf na Martina va pfumela: “Ha tiphina hi ku tirha nsimu ya hina hi ku phindha-phindha. Hi kota ku tolovelana na vanhu naswona va nyanyuriwa hi tibuku to hambana-hambana leti ti kumekaka.”

Ku Tsakela Tibuku Ta Hina

Ralf na Martina va tsakela ngopfu buku leyi nge Life—How Did It Get Here? By Evolution or by Creation? Eka vo tala lava amukeleke dyondzo ya leswaku Xikwembu a xi kona, le khale ka le G.D.R., buku leyi yi tikombe yi ri mpfuno wo dyondza Bibele lowo hlamarisa. Nakambe a va navela leswaku va nga kuma nkandziyiso lowutsongo lowu nga na rungula leri fanaka. “A hi nyanyukile swinene loko ku humesiwa broxara leyi nge Xana Xikwembu Xa Hi Khathalela Hakunene? eNtsombanweni wa Muganga wa ‘Vabyarhi Va Ku Vonakala’ hi 1992 le Dresden. A ku ri nhlamulo ya swikhongelo swa hina.”

Vunyingi bya vanhu lava nga riki Timbhoni va hlamarisiwe hi minkandziyiso ya Watch Tower. Hi July 1992, mudyondzisi-nkulu wa ta ntshamisano, u tsarile a phofula ku “nkhensa ni ku xixima kakwe” minkandziyiso leyi, leyi a yi tirhisaka loko a lunghiselela tidyondzo. Hi January 1992 wansati wa le Rostock u amukele buku leyi nge U Nga Hanya Hi Masiku aParadeyisini eMisaveni eka Timbhoni timbirhi leti teke ekaya rakwe. U tsalele hofisi ya rhavi ra le Jarimani a ku: “Ndzi wa Kereke ya Lutere. Ndzi yi xixima swinene mintirho ya nhlengeletano ya Timbhoni ta Yehovha. Va swi veka erivaleni leswaku munhu a nge he swi koti ku hambeta a hanya, handle ka ku kongomisiwa hi Xikwembu.”

Xana tikereke ta Vujagana ti wu nyikele ku fikela kwihi nkongomiso wa moya eka swirho swa tona? Phepha-hungu leri xiximiwaka swinene leri nge Die Zeit, hi December 1991 ri hlamusele leswaku hambi leswi Kereke ya Lutere yi “dzunisiweke swa xinkarhana tanihi mana wa ndzhundzuluko wa ku rhula, nhlayo ya swirho swa yona yi tikomba yi hunguteka swinene.” Ina muyimeri wa Kereke ya Lutere u kolorile: “Vanhu va pfilunganya vutomi bya vanhu etimakete hi ku vulavula hi paradeyisi.” Xirho xa kereke le Magdeburg xi tsarile xi kombela marungula. Ha yini? Wanuna loyi u tsarile: “Endzhaku ka malembe yo pfumala ripfumelo, sweswi ndzi khorwile swinene leswaku misava leyi yi le masikwini ya makumu ni leswaku hi ta hlangana ni maxangu lamakulu nkarhi lowu taka.”—2 Timotiya 3:1-5.

Ku Engetela Miako

Emahlweni ka Wende, Tiholo ta Mfumo a ti nga pfumeleriwi le G.D.R. Sweswi ti laveka hi xihatla; ku akiwa ka tona ku rhanga emahlweni. Lexi i xivumbeko xin’wana xa vugandzeri bya ntiyiso lexi endleke nhluvuko lowukulu. Ntokoto wa makwerhu un’wana wu kombisa ndlela leyi ku hundzuka koloko ku hatliseke ha yona.

Hi March 1990, endzhakunyana ka loko Timbhoni ta Yehovha ti amukeriwe ximfumo le G.D.R., makwerhu un’wana u komberiwe ku ya vulavula ni ntlawa wa Timbhoni, a tirhisa xikurisa marito ro sungula evuton’wini bya yena. Endzhaku ka malembe mambirhi na hafu, vandlha leri a hlanganyela na rona ri nyiketele Holo ya Mfumo leyintshwa-ntshwa. Eku heleni ka 1992, Tiholo ta Mfumo ta nkombo ti akiwile, ti akeriwa mavandlha ya 16. Tin’wana to tlula 30, ku katsa ni Holo ya Nhlengeletano yo xonga, ta ha kunguhatiwa.

Tihlo Leri Vekiweke eMfun’weni Wa Xikwembu

Nkulu wa Mukreste u ri: “Endzhakunyana ka Wende, vanhu vo tala va ale Bibele. Va veke ntshembo wa vona eka hulumendhe leyintshwa, leyi tshembiseke swiyimo swo antswa.” Xana ntshembo wa vona wu hetisekile? “Hi malembe mambirhi ntsena va cince mianakanyo ya vona. Sweswi vanhu va pfumelelana na hina leswaku tihulumendhe ta vanhu ti nga ka ti nga swi koti ku tisa ku rhula ni vululami.”

Vunyingi byi tsakele ku wa ka vusoxalisi bya matimba bya le G.D.R. lebyi nga seketela leswi va swi vulaka ku hlula ka vutlharhi bya le Vupela-dyambu. Kambe va khomisiwe tingana. Ku nga khathariseki leswaku hi yihi hulumendhe leyi fumaka, Timbhoni ta Yehovha ti hlayisa tihlo ra tona ri ri rinene naswona ri vekiwe eMfun’weni wa Xikwembu, lowu vangamaka kukotisa nyeleti empfhukeni. Ntshembo wo tano a wu nge pfuki wu ti khomise tingana.—Varhoma 5:5.

[Nhlamuselo ya le hansi]

[Swifaniso leswi nga eka tluka 26]

Le Jarimani, Timbhoni ti tirhisa ntshunxeko wa tona leswaku ti ya ti katseka swinene entirhweni wa Mfumo