Ku Susa Ximphume eMaaveni Yo Hetelela Ya Alaska

HI VUMUNE bya hina a hi hlengeletane ekamareni leritsongo masiku mambirhi edorobeni ra Nome ra mugodi lowu a wa ha ku sunguriwa le Alaska. Hi 1898 ku tlula 40 000 wa vakamberi a va hlengeletane kwala ku lava nchumu wun’we—nsuku! Hina hi tlhelo rin’wana hi lava rifuwo leri hambaneke.

Ku navela ka hina sweswi ku le ka “le’ŝi ranḍekaka” leswi kumbexana swi tshamaka emitini leyi nga yoxe ya le Gambell na Savoonga le Xihlaleni xa St. Lawrence, 300 wa tikhilomitara ku ya evupela-dyambu bya Bering Strait. (Hagayi 2:7) Vainuit va kanya mbilu va nghena ematini yo titimela ya Arctic kutani va hlotana na tinkavangaheti tikhilomitara ti nga ri tingani ku sukela laha a ku ri Soviet Union ku sungula. Kambe ku wa ka gamboko ni hunguva leyi bohaneke swa hi kavanyeta. Xihaha-mpfhuka xa hina xi tshame ehansi.

Loko ha ha yimile ndzi anakanyisise hi swiendlakalo swa le malembeninyana lama hundzeke kutani ndzi nkhensa Yehovha Xikwembu hi mikateko leyi a hi nyikeke yona eku chumayeleni ka hina etindhawini ta le makaya lama tsalanganeke. Le Alaska—laha van’wana va ri vulaka maava yo hetelela emisaveni—ku na vaaka-tiko vo tlula 60 000, lava tshamaka ematikweni yo tlula 150 lama nga woxe endhawini ya mananga leyi hlanganisaka 1 600 000 wa swikwere-khilomitara laha ku nga riki na mapato lama hlanganisaka tindhawu. Hi ku tirhisa xihaha-mpfhuka xa Sosayiti ya Watch Tower hi swi kotile ku fikelela n’we-xa-nharhu xa miti leyi yi nga yoxe, hi yisa mahungu lamanene ya Mfumo wa Xikwembu eka yona.—Matewu 24:14.

Leswaku hi fikelela miti leyi ya le kule, xihaha-mpfhuka hakanyingi xi boheka ku phatsama hi le mapapeni ni le hunguveni leyi nga phumelaka ndhawu masiku yo tala. Loko se xi tshamile ku na yin’wana hunguva leyi hi faneleke ku nghena eka yona. Ku fana ni ximphume, yi funengeta mianakanyo ni timbilu ta vanhu lava va nga ni musa ni ku rhula.—Ringanisa 2 Vakorinto 3:15, 16.

Ku Cinca Loku Vavaka

Tiko ra Alaska ri akiwe hi Vainuit, Vaaleut ni Maindiya. Rixaka rin’wana ni rin’wana ri na ndhavuko ni mikhuva ya rona. Leswaku va hanya eka xixika xa Arctic, va dyondze ku hanya hi ku hlayisa ntumbuluko ni hi ku hlota, ku phasa tinhlampfi ni ku khoma tinkavangaheti.

Nkucetelo lowu humaka hi le matikweni ya le handle wu fikile eka vona exikarhi ka va-1700. Vaxavisi va madzovo va le Russia va kume vanhu va ambala swikhumba swa swiharhi naswona va ri ni risema ra mafurha ya xihadyana xa voya lexi tshamaka ematini, lava a va nga tshami emixaxeni ya ayisi, kambe etindhawini ta mabaku leti fuleriweke hi byanyi, minyangwa ya kona yi ri ya le hansi. Vaxavisi lava va tisele vanhu lava vo titsongahata, vo rhula, kambe lava tiyeke, swiphiqo leswikulu ku katsa ni ndhavuko lowuntshwa ni mavabyi lamantshwa lawa ma hunguteke nhlayo ya vaaki va tinyimba tin’wana hi hafu. Hi xihatla xihoko xi sungule ku va ndzhukano evanhwini. Xiyimo lexintshwa xa ikhonomi xi susumetele ku tinyiketela ku kuma mali yo tala ematshan’wini ya ku wundla ndyangu. Ku fikela namuntlha van’wana va vona onge ku ve ku hundzuka loku vavaka ka swiyimo.

Loko varhumiwa va Vujagana va fikile, ku hundzuka ka muxaka wun’wana ku sindzisiwile ehenhla ka vaaki va Alaska. Hambi loko van’wana va tshike vukhongeri bya vona bya ndhavuko—ku gandzela mimoya ya mheho, ayisi, bere, gama ni swin’wana—van’wana va sungule ku pfanganisa tidyondzo leswi vangeke ku pfanganisiwa ka vukhongeri kumbe mpfilumpfilu exikarhi ka byona. Hakanyingi leswi hinkwaswo swi endle leswaku vanhu lava taka hi ku famba va ehleketeriwa swo biha kumbe va nga tshembiwi. Emigangeni yin’wana muendzi a hi minkarhi hinkwayo a nga amukeriwaka.

Hikwalaho ntlhontlho lowu nga emahlweni ka hina hi leswaku, Xana hi ta va fikelela njhani vaaki hinkwavo lava va hangalakeke ni tiko leri lerikulu? Xana hi ta va kombisa njhani leswaku a ku na xivangelo xo hi ehleketelela swo biha? Xana hi nga endla yini ku susa ximphume lexi?

Matshalatshala Yo Sungula Yo Veka Vumbhoni

Eku sunguleni ka va-1960, Timbhoni to hlayanyana leti tiyeke ta le Alaska ti tiyisele maxelo yo biha—timheho to titimela, xirhami lexikulu ni ku phumela loku vangiwaka hi xirhami—naswona a ti famba hi swihaha-mpfhuka leswi nga ni njhini yin’we eka maendzo yo chumayela emitini leyi hangalakeke ku ya en’walungwini. Loko hi languta endzhaku, vamakwerhu lava va nga ni xivindzi a va tihoxa ekhombyeni lerikulu hakunene. Ku onheka ka njhini a swi ta vula khombo lerikulu. Hambi loko a swi koteka leswaku va jitama hi ku hlayiseka, vanhu lava a va ta va pfuna a va ta kumeka ekule swinene na vona, tanihi leswi a ku titimela swinene ni leswi a ku nga ta va ni ndlela yo va fikelela. A va ta pona ntsena hi ku kuma swakudya ni vutumbelo, leswi a va nga ta swi kuma hi ku olova. Nkateko wa kona makhombo lamakulu a ma humelelanga, kambe makhombo yo tano a ma fanelanga ku tekeriwa ehansi. Hikwalaho rhavi ra Sosayiti ya Watch Tower ra le Alaska a ri swi khutazanga sweswo.

Leswaku va ya emahlweni ni ntirho vamakwerhu lava tshembekaka le Mavandlheni ya Fairbanks na North Pole va langutane ngopfu ni miti leyikulu, ku fana na Nome, Barrow na Kotzebue leyi yi tirhiwaka hi vamakwerhu lava fambaka hi swihaha-mpfhuka swa tiko. A va tirhisa mali ya vona ku ya eka tindhawu leti tlulaka 720 wa tikhilomitara hi vukule ku ya en’walungwini ni le vupela-dyambu. Van’wana va sale eNome tin’hweti to hlayanyana, va fambisa tidyondzo ta Bibele ni vanhu lava va tsakelaka. Le Barrow ku qachiwe fulati leswaku vamakwerhu va ta kuma vutumbelo, tanihi leswi ku titimelaka ku fikela eka -45 wa tidigri hi ku ya hi pimelo ra Celsius. Hi malembe yo hlayanyana, mali leyi tlulaka R50 000 yi tirhisiwile hi vanhu lava hlayisaka xileriso xa Yesu xo chumayela mahungu lamanene ku fika emakun’wini ya misava.—Marka 13:10.

Mpfuno Lowu Nga Rindzeriwangiki Wu Fika

Ku lavisisa ndlela yo fikelela miti leyi hangalakeke swinene ku ye emahlweni, naswona Yehovha u pfule ndlela. Xihaha-mpfhuka xa tinjhini timbirhi xi kumekile—leswi a hi lava swona ku tsemakanya Tintshava leti Siyanaka ta Alaska hi hlayisekile. Ku na tintshava to tala leti tlakukeke ku tlula 4 200 wa timitara le Alaska naswona nhlohlorhi ya Ntshava ya McKinley (Denali) yi lehe 6 193 wa timitara ku suka evuandlalweni bya lwandle.

Emakumu xihaha-mpfhuka xi fikile. Ehleketa hi ku karhateka ka hina hi ku vona xihaha-mpfhuka lexi hlakaleke, lexi nga riki na matimba, xa mivalavala xi tshama ehansi erivaleni ra swihaha-mpfhuka. Xana swi fanerile leswaku xi haha empfhukeni? Xana vutomi bya vamakwerhu byi ta va byi hlayisekile eka xona? Nakambe, voko ra Yehovha a ri nga komanga. Hi ku kongomisiwa hi valunghisi lava nga enawini, vamakwerhu vo tlula 200 va pfunetile, va heta tiawara ta magidi yo hlayanyana va pfuxeta xihaha-mpfhuka hinkwaxo.

Vona xihlamariso lexi tsakisaka swonghasi! A ku vonaka xihaha-mpfhuka lexi vangamaka, lexi langutekaka xi ri xintshwa xi haha exibakabakeni xa Alaska xi ri ni nomboro ya xona ya mfungho ya 710WT leyi sasekisaka ncila wa xona! Tanihi leswi eBibeleni nkombo na khume ti tirhisiwaka ku yimela ku hetiseka, 710 yi nga tekiwa yi kandziyisa nseketelo lowu nhlengeletano ya Yehovha yi wu nyikeleke ku susa ximphume lexi funengeteke timbilu ta vanhu hi munyama.

Ku Rhelela Ni Swihlala Swa Aleutia

Ku sukela loko hi kume xihaha-mpfhuka hi hlanganise 80 000 wa tikhilomitara ta le ndhawini ya le mananga, hi yisa mahungu lamanene ya Mfumo ni tibuku ta Bibele emitini leyi tlulaka 54. Leswi swi ringana ni ku tsemakanya tiko ra United States minkarhi ya 19!

Hi makhamba manharhu hi teke riendzo ra tikhilomitara ta gidi-madzana-tsevu hi ya eSwihlaleni swa Aleutia leswi hambanisaka Lwandle-nkulu ra Pacific na Lwandle ra Bering. Swihlala swo tlula 200 leswi kalaka mirhi leswi landzelelanaka a hi kaya ra vaaki va Aleut ntsena, kambe ni ra magidi ya swinyenyana swa lwandle, magama ni masekwa lama nga ni tinhloko to basa ni tinsiva ta ntima ni to basa.

Hambi swi ri tano, vuxongi lebyikulu bya ndhawu leyi byi ni makhombo ya kona. Loko hi haha ehenhla ka lwandle a hi vona magandlati ya ayisi lama tlakukeke timitara tinharhu ku fika eka ntlhanu wa tona, lama titimelaka swinene lerova hambi ku ri hi ximumu munhu a ngo hanya 10 ku ya ka 15 wa timinete ntsena loko a ri endzeni ka wona. Loko muchayeri wa xihaha-mpfhuka a boheke ku xi jitamisa, swa boha leswaku a jitamela exihlaleni xa maribye kumbe lwandle leri nga ni mati lama gwitsileke. Hi va tlangela swinene vamakwerhu va hina lava nga ni vuswikoti, valunghisi lava thwaseke va A & E (Aircraft and Engines), lava tinyiketeleke ku hlayisa xihaha-mpfhuka xi ri eka xiyimo lexinene!

Eka riendzo rin’wana, hi kongome eHlalukweni ra Dutch ni le mutini wo phasela tinhlampfi wa Unalaska. Xifundzha lexi xi tiviwa hi ku hunga ka xona ka moya hi rivilo ra 130-190 wa tikhilomitara hi awara. Nkateko wa kona siku rero moya a wu antswa, kambe a wa ha hunga hi matimbanyana lerova wu hi phewisa minkarhi yo tala. Hi hlamarile loko hi vona rivalanyana ra swihaha-mpfhuka—a ku nga ri rivala ro andlaleka hikuva a ri ri etlhelo ka ntshava ya maribye! Eka tlhelo lerin’wana ra rivalanyana ra swihaha-mpfhuka a ku ri ni riwa ro enta ra maribye, eka lerin’wana tlhelo a ku ri ni mati yo tiya ya Lwandle ra Bering! Loko hi jitama hi kume rivala ri tsakama. Yi na ku tlula masiku ya 200 hi lembe kwalaho.

A ku ri ntsako lowukulu swonghasi ku bula hi Rito ra Xikwembu ni xikongomelo xa xona ni vaaki va ndhawu yoleyo! Vanhu vo tala va khale va kombise ku tlangela ntshembo wa misava yo pfumala nyimpi. Va ha swi tsundzuka kahle ku hlaseriwa ka Hlaluko ra Dutch hi tibomo hi Majapana hi nkarhi wa Nyimpi ya Vumbirhi ya Misava. A hi ma rivali maendzo wolawo yo ya nyikela vumbhoni.

Maxelo Ma Kufumela Hakatsongo-tsongo

Loko hi languta eka maxelo nakambe hi vona ku tlakuka ka mahiselo hakatsongo-tsongo. Leswi swi ndzi endla ndzi ehleketa hi ntirho wa hina wa le mitini leyi nga yoxe. Hakatsongo-tsongo hi vone timbilu ta vanhu ti sungula ku kufumela.

Swi teke nkarhi ku susa xiphiqo xa vanhu va kwalaho xa ku ehleketelela swo biha ni ku nga tshembi vanhu lava humaka kun’wana. Eku sunguleni ka riendzo ra hina a swi tolovelekile ku hlanganisiwa hi varhangeri va tikereke va miti yoleyo loko xihaha-mpfhuka xi fika, va vutisa hi ta xikongomelo xo endza ka hina ivi hi xihatla va hi kombela ku famba. Hakunene maamukelelo yo tano a ma heta matimba. Kambe a hi tsundzuka xitsundzuxo xa Yesu lexi kumekaka eka Matewu 10:16 lexi nge: “Vonani, ndzi mi rhuma mi fana ni tinyimpfu exikarhi ka timhisi; hikwalaho ke tlharihani kukota tinyoka, mi va lavo rhula kukota matuva.” Kutani hi tlhelele kwalaho hi xihaha-mpfhuka lexi rhwaleke tisaladi, matamatisi, makhalavatla ni swilo swin’wana leswi nga kumekiki hi xitalo kwalaho. Vaaki lava khale a va ri ni rivengo sweswi a va tsakisiwile hi ku vona nhundzu ya hina.

Loko makwerhu un’wana a tirha “exitolo” a ri karhi a amukela minyikelo ya nhundzu, vamakwerhu van’wana vo hlayanyana a va nghena hi yindlu na yindlu va tivisa vini va miti hi nhundzu leya ha ku fikaka. Emakaya a va hlamula va tlhela va vutisa va ku: “Hi nga si rivala, xana wa yi hlaya Bibele? Ndza swi tiva leswaku u ta xi tsakela xipfuneto lexi xo dyondza Bibele lexi kombisaka leswaku Xikwembu xi hi tshembise paradeyisi.” Xana i mani loyi a a ta ala nyiko yo fana ni leyi, leyi kokaka mahlo? Un’wana ni un’wana a a tlangela swakudya swa nyama ni swa moya. Ku amukeriwa a ku tsakisa, tibuku to tala ti fambisiwile naswona timbilu ta vanhu va nga ri vangani ti sungule ku kufumela.

Ku Tlula Ndzelekano

Le Mugangeni wa Yukon, Vandlha ra Whitehorse ri hi nyike xirhambo xa le “Makedoniya” xo “pelela” eCanada ku endzela tindhawu ta le Migangeni leyi nga yoxe le N’walungu-vupela-dyambu. (Mintirho 16:9) A hi ri ntlhanu loko hi kongoma le Tuktoyaktuk, muti lowu nga ekusuhi ni Nsonga wa Mackenzie le Lwandle ra Beaufort en’walungwini wa Arctic Circle.

‘Xana mi ri vitanisa ku yini vito leri?’ a ku vutisa hina loko ha ha ku fika.

“Tuk,” ku hlamula jaha rin’wana hi ku n’wayitela lokukulu.

“Xana ha yini hi nga ehleketanga hi ndlela leyi?” hi tivutisa.

Hi hlamarisiwe hi ku kuma leswaku vanhu va le Tuktoyaktuk a va ma tiva swinene Matsalwa. Hikwalaho, hi ve ni mabulo yo tala lamanene ya xinghana, naswona tibuku to tala ti fambisiwile. Un’wana wa maphayona ya hina lamatsongo u ve ni mbulavurisano lowu tsakisaka ni n’wini wa muti.

N’wini wa muti u te: “Mina ndzi Muanglican!”

Phayona ra hina ri vutisa: “Xana wa swi tiva leswaku Kereke ya Anglican yi pfumelela vusodoma?”

“Xana swi tano?” wanuna a kanakana. “Kutani loko swi ri tano a ndza ha ri Muanglican.” Swi vonaka onge munhu un’wana a a amukela mahungu lamanene ya Bibele hi mbilu ya yena hinkwayo.—Vaefesa 1:18.

Mukhalabye un’wana u tsakisiwe swinene hi ku tiyimisela ka hina ku fikelela muti wun’wana ni wun’wana wa ndhawu leyi. Hi ntolovelo a hi boheka ku tirha ntirho wa hina hinkwawo hi ri karhi hi famba hi milenge. Hi xitalo a hi famba khilomitara yin’we kumbe ku tlula ku suka endhawini ya swihaha-mpfhuka ku ya emutini. Kutani, leswaku hi fikelela kaya rin’wana ni rin’wana hi fanele ku famba hi milenge emagondzweni ya ritshuri kumbe ndzhope. Wanuna loyi u hi lombe lori yakwe leyi nga ni tende, naswona lowu a ku ri nkateko lowukulu swonghasi! Ku tlula ndzelekana hi ya pfuna ensin’wini ya le Canada a ku ri lunghelo lerinene.

Xana Matshalatshala Ya Hina A Ma Fanela?

Loko maxelo ma bihile kutani hi nga xi tivi lexi hi nga xi endlaka, kumbe hi hlwerisiwa nkarhi wo leha, tanihi sweswi, kumbe loko ku nyikela vumbhoni siku hinkwaro swi tikombe swi tise ku nga tsakeli kumbe rivengo, kutani hi sungula ku tivutisa loko nkarhi, matimba ni mali ya hina swi wu fanerile ntirho lowu. Nkarhi wun’wana hi ehleketa hi vanhu lava vonakaka va kombisa ku tsakela ni ku tshembisa ku dyondza ntiyiso hi ku tsalelana na hina mapapila, kambe va nga swi endli. Kutani hi tlhela hi tsundzuka leswaku vanhu vo tala va kwalaho a va swi tolovelanga ku tsala mapapila, naswona u nga vona onge munhu u tsakela rungula ra Bibele, kasi o va ni xinghana ntsena. Minkarhi yin’wana swi vonaka swi tika swinene ku kuma ndlela leyi u nga humelelaka ha yona evutirhelini.

Miehleketo leyi leyi hetaka matimba yi nyamalala hi xihatla loko hi tsundzuka mintokoto leyinene ya vahuweleri lavan’wana va Mfumo. Hi xikombiso, Mbhoni leyi humaka le Fairbanks a yi chumayela le mutini wa Barrow le n’walungu-mpfungwe. Kwalaho u hlangane ni nhwana wa kondlo-a-ndzi-dyi loyi a a ri le kaya eku wiseni hi tiholideyi, loyi a a dyondza ekholichini ya le California. Makwerhu wa xisati u hlakulele ku tsakela ka nhwana loyi hi ku tsalelana na yena, a ya emahlweni a khutaza nhwana loyi ni loko a tlhelele ekholichi. Nhwana loyi namuntlha i nandza wa Yehovha la tsakeke ni la khuvuriweke.

Ku gongondza enyangweni ku kavanyeta ku ehleketa ka mina hi mintokoto leyi naswona swi nyika vumbhoni byin’wana bya leswaku hakunene matshalatshala ya hina ma fanerile. Enyangweni ku yime Elmer Mbhoni yi ri yoxe leyi tinyiketeleke ni leyi khuvuriweke ya Muinuit le Nome.

U vutisile: “Loko u ya ensin’wini, xana ndzi nga famba na wena?” Tanihi leswi a a tshama a ri swakwe naswona a ri kule ni vandlha ra le kusuhi hi tikhilomitara ta 800, u lava ku hlanganyela ni vamakwavo entirhweni wa nsimu loko a ri ni nkarhi.

Miseve ya dyambu yi sungula ku huma emapapeni, naswona ha swi vona leswaku ku nga ri khale hi ta kota ku vona loko hi famba. Loko Elmer a ri eku khandziyeni ka xihaha-mpfhuka hi khutaziwa hi nghohe yakwe leyi tsakeke ni leyi hatimaka. Leri i siku ro hlawuleka eka Elmer. U famba na hina emitini leyi hi yaka eka yona ku ya chumayela Mainuit ya ka vona, a hlanganyela na hina eku ringeteni ka hina ku susa papa leri nga etimbilwini ta lava hanyaka emaaveni yo hetelela emisaveni.—Xi nyikeriwile.

[Mepe lowu nga eka tluka 23]

(Leswaku u vona rungula leri hleriweke hi ku helela, vona nkandziyiso wa kona)

1. Gambell

2. Savoonga

3. Nome

4. Kotzebue

5. Barrow

6. Tuktoyaktuk

7. Fairbanks

8. Anchorage

9. Unalaska

10. Hlaluko ra Dutch

[Xifaniso lexi nga eka tluka 24]

Leswaku u fikelela matiko lama nga woxe, hakanyingi u boheka ku tsemakanya yin’wana ya minongonoko yo tala ya tintshava ta Alaska

[Xifaniso lexi nga eka tluka 25]

Betty Haws, Sophie Mezak, na Carrie Teeples va ni malembe yo tlula 30 loko ma hlanganile va ri evutirhelini bya nkarhi hinkwawo