Ntsombano Wa Le Etiyopiya Wa “Dyondzo Ya Xikwembu”—Nkarhi Wa Ntsako Lowukulu

AKU nga ri ntsombano wo sungula wa muganga le Etiyopiya ku sukela loko ku yirisiwa ku herisiwile, kambe lowu a wu hlawulekile swinene. Ku sukela loko ti amukeriwile ximfumo hi November 11, 1991, Timbhoni ta Yehovha a ti hlangana ra vunharhu exitediyamu lexikulu xa tiko leri, Xitediyamu xa Doroba-nkulu, exikarhi ka Addis Ababa. Tanihi leswi eku sunguleni a swi nga koteki ku tirhisa xitediyamu lexi hi Sonto, naswona a ku nga ri na laha ku nga kumiwaka ndhawu yin’wana leyikulu ku ringana, nongonoko wu hlanganisiwe hi masiku manharhu, wu sungula hi Ravumune wu ya hela hi Mugqivela, hi January 13-15, 1994.

Masiku lawa manharhu a ma tsakisa, ku nga ri hikwalaho ka leswi a ri xe kahle, kambe ni hi ku voningeriwa hi tlhelo ra moya loku a ku tisiwa hi xitalo hi “Dyondzo Ya Xikwembu.” Nhloko-mhaka yoleyo ya ntsombano a yi vonaka kahle hi ririmi ra Xiamhari, yi tsariwe hi ku tirhisa swiluva leswi rhendzeleke platifomo.

Kambe i yini lexi endleke leswaku ntsombano lowu wu va wo hlawuleka? Ku engetela eka nongonoko lowu fuweke, miehleketo ni mintlhaveko ya un’wana ni un’wana a yi tsakela vumakwerhu bya hina lebyi rhandzekaka bya matiko hinkwawo, ni swikombiso swa nkateko wa Xikwembu ehenhla ka vanhu va xona leswi a swi kombisiwa hi ku andza ka Mfumo. A ku ri na vapfhumba va kwalomu ka 270 vo huma ematikweni mambe ya 16, ku katsa na Djibouti na Yemen. Ku tlula hafu ya vona a va huma etindhawini leti titimelaka swinene eYuropa na Amerika N’walungu. Vaendzi lava a va katsa ni swirho swimbirhi swa Huvo leyi Fumaka ya Timbhoni ta Yehovha, ku nga Lloyd Barry na Daniel Sydlik.

Malwandla ya Vaetiyopiya ya ndhavuko lawa a ma fambisana ni rirhandzu leri humaka embilwini hi vamakwerhu lava a va va endzerile, swi tise ntsako lowu hluleke swihinga swa ririmi. Maxewetelo ya kona a ku nga ri ku qhavulana ntsena, kambe a va vukarhana ni ku tswontswana, ku ringana ka tsevu. Vapfhumba vo tala a va hlayile mayelana ni ntirho wa Mfumo eEtiyopiya, a va swi tiva leswaku vamakwavo va vona va le Etiyopiya a va ri vahlayisi va vutshembeki lava ringiweke, va tiyisele ku khotsiwa ni tindlela tin’wana to xanisiwa.a Kambe vapfhumba va hlamarile ku vona vantshwa vo tala va ri ni swikandza leswi tsakeke ni xichavo, ku nga nchumu lowu kalaka ematikweni yo tala namuntlha. Vamakwerhu vo tala va le Etiyopiya va xisati a va ambale tirhoko ta vona to basa ta ndhavuko, leti khavisiweke hi vutshila, leswi swi engetele moya wa ntsako wa ntiyiso.

Nkhuvulo hi Ravuntlhanu wu ve xiendlakalo lexi nyanyulaka. Nxaxamelo wo leha lowu a wu ri na vanhu vo ringana 530 lava va ha ku tinyiketelaka, va malembe ya 10 ku ya ka 80 hi vukhale, wu ololokile wu tsemakanya hafu ya ndhawu yo tlangela eka yona exitediyamu. Leswi a swi tlula leswi un’wana ni un’wana a swi languterile—ku tlula un’we eka Timbhoni tin’wana ni tin’wana ta nkombo etikweni rolero. Vona vumbhoni bya mikateko ya Yehovha evanhwini va yena endhawini leyi! A ku ri ni mihloti yo tala ya ntsako exiendlakalweni lexi, leyi a yi fambisana ni vuyimbeleri byo nandziha bya vapfhumba vo tlula 40 va le Italy. Vanhu vo tala va ehlekete hi marito ya vuprofeta bya Esaya 60:5 lama nge: “U ta ŝi v̌ona, kutani u ta ṭaka, mbilu ya wena yi ta tlula-tlula, yi v̌a yi ahlama hi ku ṭaka, hikuv̌a rifuwo ra lwandle ri ta kongoma wena, v̌ukosi bya matiko byi ta ta ka wena.”

Swivangelo Swo Hlawuleka Swa Ntsako

Nkateko wa Yehovha nakambe wu kandziyisiwile hi Ravuntlhanu, loko masungulo lama nga nyawuriki ya ntirho wa Mfumo eEtiyopiya ma runguriwile hi mbulavurisano. Mbulavurisano lowu wu endliwe ni ntlawa wa varhumiwa vo sungula, lava tirheke kwalaho hi va-1950 na va-1970. Vanhu vo tlula 8 000 va swi kotile ku twa Ray Casson, John Kamphuis na Haywood Ward loko va hlamusela ntirho wa vona wo dyondzisa Bibele, ku sukela hi September 14, 1950, loko va fika eAddis Ababa. Mufumi wa kwalaho u lave leswaku va dyondzisa dyondzo leyi tolovelekeke ntsena. Kutani va sungule xikolo xo dyondzisa vanhu lavakulu, exikarhi ka doroba, lexi dyondzisaka tidyondzo to hambana-hambana. Kambe hi nkarhi wa vona vini, varhumiwa lava va ye emahlweni ni dyondzo leyi sekeriweke eka dyondzo ya Xikwembu. A va fanele va endla matshalatshala ya ku dyondza Xiamhari, ririmi ro tika swinene leri nga ni maletere ya 250. Hafu ya lembe yi herile va nga si kota hambi ku ri ku fambisa dyondzo ya vona yo sungula ya le kaya ya Bibele. Malembe ya 43 endzhakunyana, va hlangane ni vanhu exitarateni, lava a va ha tsundzuka vadyondzisi lava vo sungula va xikolo. Entsombanweni, va tsakele ku tlhela va hlangana ni khale ka swichudeni swa vona swo tala swa Bibele, leswi a swi tiyile swinene eripfumelweni, leswi swi nga va tivisa eka vana ni vatukulu va swona va moya.—1 Vatesalonika 2:19, 20.

Vayingiseri lava a va tsakile, va tlhela va rhiya ndleve kahle, va phokotele mavoko nkarhi wo leha, ku nga ri ku khensa mbulavurisano wa varhumiwa vo sungula ntsena, kambe ni swiviko ni marungula yo huma eBritain, Canada, Jarimani, Israyele, Italy, Kenya, Netherlands na United States—lama teke ni vayimeri va matiko mambe. Leswi nakambe swi kandziyise vumakwerhu bya misava hinkwayo bya rirhandzu bya vanhu va Xikwembu. Tinkulumo-nkulu leti vekiweke hi vamakwerhu lava totiweke va Huvo leyi Fumaka, xikan’we ni swikhongelo swa vona swo huma etimbilwini, swi khumbe vayingiseri swinene. Vantshwa exitediyamu va titeke va ri vatlangi edrameni leyi a yi vulavula hi vantshwa lava tsundzukaka Muvumbi wa vona, leyi nyikeriweke hi ndlela leyi tolovelekeke ni leyi hanyaka. Ku engetela eka tibuku leti humesiweke hi Xinghezi, tibuku tinharhu leti humesiweke hi Xiamhari ti endle leswaku va hiseka ngopfu.b

Hi nkarhi wo wisa ni minkarhi yin’wana, a ku ri ni minkarhi leyinene yo tolovelana ni vanhu vo tala vo hlawuleka. Hi xikombiso, enxaxamelweni wa le mahlweni a ku tshamile Tulu Mekuria, muhuweleri la dyuhaleke swinene wa le Etiyopiya, a khomile xongotelo. U khuvuriwe tanihi un’wana wa Timbhoni ta Yehovha lembe leri nga hundza, loko a ri ni malembe ya 113 hi vukhale. Entsombanweni lowu u vile ni ntsako lowukulu swinene hi ku vona nsati wa yena wa malembe ya 80 hi vukhale a landzela xikombiso xa yena, a hundzuka makwavo wa yena wa moya wa xisati. Ku va kona eka nongonoko hinkwawo ku khumbe swinene vana lavantshwa. Un’wana wa vona a ri Yohanes Gorems, loyi loko a ri ni malembe ya 16 hi vukhale, naswona a a ri xichudeni xa xikolo, a tirheke malembe ya mune tanihi muhuweleri la nga phayona ra nkarhi hinkwawo. Yena ni tintangha ta yena ta maphayona, lava na vona a va ri vatsongo, va dyondze ku londzovota nkarhi, tanihi ku veka vumbhoni ni mixo loko va ya exikolweni, kumbe va tirhisa nkarhi wa vona wo wisa ni nkarhi wa loko xikolo xi humile.

Mawaku Swikombiso Leswinene Swonghasi Swa Vutshembeki!

Vayingiseri va madzana-dzana va tshame va khotsiwa ni ku xanisiwa ehansi ka tihulumendhe leti a ti fuma nkarhi wolowo. Mandefro Yifru u languta endzhaku eka malembe wolawo ya ntlhanu a ri ekhotsweni, kambe sweswi u tsakela ku tirha ehofisini leyi ya ha ku akiwaka eAddis Ababa, leyi khathalelaka vuhundzuluxeri, vugandliselo ni vurhumeri bya nhundzu. Zecarias Eshetu, loyi a tirhaka na yena, a nga byi landzulanga vutshembeki bya yena malembe ya nhungu lama hundzeke, loko tata wa yena a dlayeriwa ku hlayisa vukala-tlhelo bya Vukreste hi nkarhi lowu a khomiwile malembe manharhu. Zecarias, un’wana eka vana va ntlhanu, a a ri ni malembe ya khume loko tata wa yena a khomiwa. Meswat Girma ni makwavo wa yena wa xisati, Yoalan, lava va nga vantshwa lava vupfeke, naswona va ha riki exikolweni, va tsundzuka tata wa vona ntsena hi ku n’wi vona eswifanisweni, tanihi leswi a va ha ri vatsongo loko tata wa vona a dlayeriwa vukala-tlhelo. Vutshembeki bya yena byi va tiyisile, kutani havambirhi va tirha tanihi maphayona ya nkarhi lowu teleke, ku nga leswi tata wa vona a endla swona loko a ta dlawa.

Muhlayisi un’wana wa vutshembeki a ku ri Tamirat Yadette loyi sweswi a tirhaka tanihi hi phayona ro hlawuleka endhawini yo saseka ya Rift Valley. Hikwalaho ka vukala tlhelo bya yena bya Vukreste, u hete malembe manharhu a ri emakhotsweni ya nkombo yo hambana-hambana, minkarhi yin’wana a a biwa hi ndlela yo vava swinene a bohiwile. Kambe, ekhotsweni u pfune vanhu vo tala swinene leswaku va va vayimeri va Mfumo wa Xikwembu.

Tesfu Temelso, loyi sweswi a tirhaka tanihi mulanguteri wa xifundzha, u khotsiwile ka 17, loko a ha ri phayona ro hlawuleka. U ni swivati swo biwa, kambe wa tsaka ku vona leswaku ku ni mavandlha eswiavelweni leswi a tirheke eka swona. Vamakwerhu vo tala va xinuna ni va xisati va le Vandlheni ra Akaki va xanisiwile hi ku khomiwa hi tihanyi va yisiwa ekhotsweni, kambe sweswi, vandlha leri ri na vahuweleri vo tlula dzana. Va ake Holo ya Mfumo yo sungula ya Timbhoni ta Yehovha eEtiyopiya. Le dorobeni ro saseka ra Dese, leri nga tikhilomitara ta 300 en’walungwini wa le ntsindza, ku fike ntlhanu wa vanhu lava a va langutane ni rifu, naswona a va vone makwerhu wa kwalaho a fa hikwalaho ko xanisiwa. Nkulu un’wana exikarhi ka vona, Maseresha Kasa, u hlamusele leswaku u tiyiserile malembe ya tsevu a ri ekhotsweni, ku nga ri hi ku va a hlawulekile hi ndlela yo karhi, kambe hikwalaho ka leswi a a dyondze ku titshega hi Yehovha.—Varhoma 8:35-39; ringanisa na Mintirho 8:1.

Hambi ku ri sweswi, van’wana va kombise vutshembeki bya vona ehansi ka ndzingo. Ntlawa lowukulu wu te entsombanweni wu suka edorobeni ra le kusuhi, laha hikwalaho ka vukala-tlhelo bya vona, va tsoniweke lunghelo ro sirheleriwa hi maphorisa, matsalwa yo famba ha wona, switifiketi swa vukati, vutshunguri ni mintirho. Loko nyimpi yi hisa ekusuhi na Mesewa, hlaluko ra Eritrea eLwandle ro Tshwuka, vandlha leri leri nga ni vanhu va 39 ku katsa ni vana, ri hanye ehansi ka buloho leri nga le hansi emananga ku ringana tin’hweti ta mune, va balekela ku hindzimuxiwa ka tiyindlu ta vona hi hulumendhe leyi a yi fuma. Eka matshamelo lawa yo hisa ni ku pfumala, ku kanela ka vona tsalwa ra siku ni minhlangano yin’wana swi va nyike matimba lamakulu ni vuxaka bya le kusuhi na Yehovha ni le ka vona vini. Vamakwerhu vambirhi vaxisati va maphayona yo hlawuleka lava a va tirha ekusuhi ni nambu wa Blue Nile va tiyisele minxungeto ya vapfukeri ni ku xanisiwa leswi a swi vangiwa hi Kereke ya Orthodox, kambe lava vambirhi va tiyiserile naswona va vone swichudeni swa Bibele swo hlayanyana swi kombisa ku tinyiketela ka swona hi nkhuvulo entsombanweni lowu.

Makwerhu un’wana u hlamusele hi ta ku ringiwa ka yena ka ku tshamisiwa yexe entirhweni, exifundzheni lexi nga kwandzasi xa Ogaden, ekusuhi na Somalia. U tshame a hanyile emoyeni hi ku chumayela ni ku khoma minhlangano ni lava va swi tsakelaka, ku katsa ni madokodela ya swa vutshunguri, lava va pfunekeke eka dyondzo ya Xikwembu, naswona sweswi va dyondzisaka van’wana. Xikombiso xin’wana lexinene xa ku hlayisa vutshembeki a ku ri xa phayona ro hlawuleka ra le Addis Ababa, leri hi 1992 ri biweke hi tihanyi letikulu, hi vapfukeri lava hlohloteriweke hi vaprista va Orthodox, va ri sukela va ehleketa leswaku ri ta fa. Lexi tsakisaka ri horile ni ku tlhela ri ya emahlweni ri tirha ensin’wini yoleyo. Ku n’wayitela ka xikandza xa rona a ku kombisi mfungho wa ku kariha. Ntsombano lowu wa “Dyondzo Ya Xikwembu” a wu ri nkhuvo wa ntsako eka yena ni lavan’wana va ringiweke ni lavantshwa.

Malunghiselelo ya ntsombano ma fambe kahle, swi endla vaendzi va ehleketa leswaku vatirhi va ku tirhandzela lava katsekeke va ve ni malembe yo tala va endla ntirho lowu. Kahle-kahle va endle nhluvuko hi ku hatlisa eka malembe mambirhi lama hundzeke. Ntsombano lowu wa masiku manharhu wu hatle wu hela va ha wu navela. Nhlayo ya lava a a va ri kona hi Mugqivela a yi ri 9 556. Thelevhixini ya tiko, xiya-ni-moya ni maphepha-hungu swi nyikele xiviko lexinene. Hinkwavo va swi vonile leswaku Yehovha a endla vanhu va yena va fuwa hi tlhelo ra moya. Vayingiseri lava a va katsa magidi-gidi ya lava va tsakelaka, lava va sunguleke ku pfuneka eka “Dyondzo Ya Xikwembu.” Nsimu leyikulu yi pfulekele Timbhoni ta Yehovha endhawini leyi, leyi nga ni vanhu va kwalomu ka 50 wa timiliyoni, naswona ntsombano lowu wu tiyise hinkwavo eka ku tiboha ka vona ku tirhisa nkarhi lowu seleke efambiselweni leri ra swilo, ku pfuna vanhu lava tshembekaka leswaku va vuyeriwa eka dyondzo ya Xikwembu.

[Tinhlamuselo ta le hansi]

[Swifaniso leswi nga eka tluka 23]

Addis Ababa, January 13-15, 1994

[Swifaniso leswi nga eka tluka 24]

Ntlawa wa maphayona eAddis Ababa (exineneni); vahlayisi va vutshembeki lava a va khomiwile (ehansi); mbhoni ya malembe ya 113 hi vukhale ni nsati wa yona