Ku Khandziya Ntshava Yo Leha Ku Tlula Tintshava Ta Himalaya

TINTSHAVA ta Himalaya! Xana marito lawa ma ku tsundzuxa yini? Xana ma ku tsundzuxa tinhlohlorhi leti chavisaka leti nga ni ayisi, ni swidzedze? Xana ma ku tsundzuxa nyanyuko wa ku titwa u ri muhluri hi ku yima enhlohlorhini ya ntshava yo leha emisaveni? Eka vo tala va hina, ku khandziya Ntshava ya Everest, eTintshaveni ta Himalaya eNepal, a swi nge koteki. Kambe, namuntlha vanhu vo tala eNepal va khandziya ntshava leyi leheke ku tlula Tintshava ta Himalaya! Hi nga si kumisisa hi riendzo leri ro ya entshaveni leyi yo hlamarisa, a hi languteni Mfumo lowutsongo wo xonga wa Nepal.

Nepal—Mfumo Wa Le Tintshaveni

Mfumo wa Nepal a wu tolovelekanga hikuva i wun’wana wa matiko ma nga ri mangani emisaveni lama ha fumiwaka hi hosi yin’we, naswona a hi vulawuri bya tiko, kambe i mfumo wa vukhongeri. Nepal hi rona tiko ra Mahindu ntsena emisaveni. Eka vaaki va rona va 20 wa timiliyoni vo tala i Mahindu. Hambi swi ri tano, ku ni ku hambana lokukulu ka mindhavuko ya vanhu va kona. Lava tshamaka en’walungwini wa xitsunga lexi, lexi nga ni tintshava ngopfu-ngopfu i Matibeto-Burman, kasi etimbala-ntshaveni ta le dzongeni wa kona, ku ni vanhu lava hi ntolovelo va nga va rixaka ra Maindiya ya Maaryan. Xinepali hi rona ririmi ra ximfumo ra tiko rero, naswona i ririmi leri vanhu va kwalomu ka 60 wa tiphesente va tswariweke va vulavula rona. Lavan’wana va vulavula tindzimi ta tinxaka to tlula 18.

Nepal i tiko leri nga ni xivumbeko lexi siyanaka hi mpimo, lowu nga ni 880 wa tikhilomitara ku suka evuxeni ku ya evupela-dyambu na 200 wa tikhilomitara ku suka en’walungwini ku ya edzongeni. Tintshava leti chavisaka ta Himalaya, leti endlaka ndzilakana wa le n’walungwini, ti katsa ni Ntshava ya Everest, i nhlohlorhi yo leha swinene emisaveni ya 8 848 wa timitara, naswona ti ni tinhlohlorhi tin’wana ta nhungu to tlula 8 000 wa timitara. Exikarhi ka Nepal ku ni tintshava letitsongo ni mativa ni minkova. Ku ya edzongeni ekusuhi na India ku ni tiko ra Tarai leri noneke, ku nga xifundzha-nkulu xa vurimi.

Kathmandu, ku nga ntsindza wa kona, lowu kumekaka eka xifundzha xa le xikarhi, i ndhawu yo tsakisa ya vavalangi. Ku ni swihaha-mpfhuka leswi hahaka ehenhla ka tintshava leto xonga, maendzo yo ya emintangeni ya swiharhi, ni swo tala leswi nga voniwaka endhawini yoleyo. Nepal minkarhi yin’wana yi vitaniwa nkova wa swikwembu hikuva vukhongeri byi ni xiphemu lexikulu evuton’wini bya vanhu va kona. Vukhongeri i mhaka yin’wana leyi endlaka timiliyoni emisaveni hinkwayo ti tlhandlukela “entshaveni” leyi leheke ku tlula Tintshava ta Himalaya.

Kwalomu ka malembe ya 2 700 lama hundzeke, muprofeta wa Muheveru Esaya u huhuteriwe ku vhumbha leswaku “e mikarini ya makumo . . . nṭhav̌a ya yindlu ya Israel yi ta v̌ekiwa enhlohlorini ya tinṭhav̌a . . . Matiko la’yo tala ma ta ta kona, ma ku: Tanani hi ta tlhandlukela nṭhav̌eni ya Yehova . . . [u] ta hi dyonḍisa tindlela ta [yena], kutani hi ta famba emitileni ya [yena].” (Esaya 2:2, 3) Laha vugandzeri lebyi tlakukeke, lebyi tengeke bya Yehovha, Muvumbi ni Hosi leyi Fumaka ya hinkwako-nkwako byi fanisiwa ni ntshava, leyi tlakuseriweke ehenhla ka vugandzeri hinkwabyo lebyi fanaka ni ntshava. Mhaka ya ntirho wo dyondzisa wa misava hinkwayo hi yona leyi pfunaka vanhu lava nga ni ndlala yo tiva ntiyiso leswaku va dyondza tindlela ta Yehovha. Xana ntirho lowu wu sungurise ku yini eNepal?

Masungulo Lamatsongo

Socha ra Vuthu ra le Britain hi nkarhi wa Nyimpi ya Vumbirhi ya Misava a a ri ri eku lavisiseni ka vukhongeri bya ntiyiso. Vatswari va rona va rixaka ra Manepali ya Mahindu va cincele eka Vukhatoliki. Loko ri ri karhi ri kula ri vone ku gandzeriwa loko biha ka swikwembu swa hava, ri tshike tidyondzo to fana ni dyondzo ya ndzilo wa tihele, kutani ri sungula ku kambisisa tidyondzo ta kereke ya Protestente. Kambe a ri enerisekanga.

Hikwalaho ka leswi ri khotsiweke hi Majapani, endhawini leyi hi nkarhi wolowo a yi vitaniwa Rangoon, Burma, socha leri ri khongelele leswaku ri kota ku pona tihanyi ta le kampeni ya ntirho ni ku hambeta ri lavisisa vukhongeri bya ntiyiso. Endzhakunyana, ri swi kotile ku baleka vabohi va rona naswona ri pfuniwe hi mudyondzisi wa xikolo laha ri kumeke xibukwana lexi nge Where Are the Dead? ekaya ra yena, lexi tsariweke hi J. F. Rutherford. Hi ku twa ntiyiso, hi ku hatlisa ri pfumele ku dyondza loko Timbhoni ta Yehovha ti ri endzela eRangoon hi 1947. Ku nga si hela tin’hweti ti nga ri tingani, ri khuvuriwile, endzhakunyana ri landzeriwe hi nsati wa rona loyi a ha ri lontshwa. Va kunguhate ku tlhelela eIndia etikweni ra rikwavo ra Kalimpong, en’walungu-vuxa bya tintshava. Vana va vona vambirhi va tswaleriwe kona va tlhela va dyondza kona. Hi March 1970, va rhurhele eKathmandu.

Milawu ya tiko ra Nepal a yi yirisa ku hundzulela vanhu eka vukhongeri byin’wana. Un’wana ni un’wana la kumekaka a huwelela hi vukhongeri byimbe a fanele hi ku khotsiwa malembe ya nkombo, naswona loyi a joyinaka vukhongeri byo tano a fanele ku nyikiwa xigwevo xa malembe manharhu ekhotsweni ni ku riha ndzilo lowu tlakukeke. Xisweswo vumbhoni a byi fanele ku endliwa hi vuxiyaxiya. Vutirheli bya yindlu na yindlu a byi vula ku nghena emutini, kutani ku hundzeriwa endhawini yin’wana ku ya chumayeriwa kona. Hakunene, vumbhoni bya xitshuketa byi ve ni xiphemu lexikulu eku hangalaseni ka mahungu lamanene.

Vuyelo bya kona a byi tanga hi ku hatlisa. Leswi a ku ri ni vaaki va kwalomu ka khume ra timiliyoni, nsimu leyi a yi tikomba yi heta matimba. Timbewu ta ntiyiso ti byariwile tanihi leswi ndyangu lowu nga woxe wu chumayeleke eka vanghana, maxaka, vathori ni vatirhi-kulobye. Minhlangano a va yi khoma nkarhi na nkarhi ekaya ra vona, naswona va rhambe lava tsakelaka leswaku va hlanganyela na vona. Eku heteleleni, hi March 1974, endzhaku ka malembe ya mune yo phikelela eku byaleni ni le ku cheleteni, mihandzu yo sungula eNepal yi humelerile—naswona yi hume laha a ku nga languteriwanga!

Loko a ri ekaya rin’wana, muhuweleri un’wana u vulavule ni wanuna wa xifumi loyi a ri matsalana wa xirho xa ndyangu wa vuhosi. Wanuna loyi u te: “Vulavula ni n’wana wa mina wa jaha.” Jaha ri amukele dyondzo ya Bibele. Endzhakunyana ri cince ntirho wa rona, tanihi leswi a ri tirha endlwini ya mintlango yo gembula. Tata wa rona, la nga Muhindu la tinyiketeleke, u ri kanetile. Ku nga khathariseki sweswo, jaha leri ri yime ri tiyile eka Yehovha. Vuyelo byi ve byihi? Endzhakunyana tata wa rona u tshike ku ri kaneta, naswona ntlawanyana wa maxaka ya rona ya le kusuhi wu amukele ntiyiso wa Bibele. Sweswi u tirha tanihi nkulu evandlheni ra Vukreste.

Leswaku wu tshama wu tiyile emoyeni ni ku landzelela xileriso xa Matsalwa, xa ku ka wu nga tshiki ku hlangana ka wona swin’we, ntlawa lowu lowutsongo wa le Kathmandu a wu khoma minhlangano nkarhi na nkarhi ekaya ra munhu. Kambe hakanyingi, vamakwerhu a va nga koti ku va ni minhlangano leyikulu. Lava a va swi kota a va ya etinhlengeletanweni eIndia—riendzo lero leha ni leri durhaka swinene ehenhla ka switsunga swa tintshava.

Mawaku nkarhi wo tsakisa lowu a wu ri kona loko nongonoko hinkwawo wa ntsombano wa muganga wu khomeriwe ekaya leri a va khomela minhlangano eka rona! Anakanya hi vamakwerhu va xinuna va mune, ku katsa ni xirho xa rhavi ra le India lava a va khome nongonoko hinkwawo! Hambi ku ri nkombiso wa drama ya Bibele wu endliwile. Njhani? Ku tekiwe tislaydi hi nkarhi wa ku titoloveta eIndia. Le Nepal, tislaydi leti ti kombisiwe ekhumbini, ti fambisana ni marito ya khasete. Vayingiseri va ti tsakerile. Xana vayingiseri a va tale ku fikela kwihi? Khume-nhungu wa vanhu!

Mpfuno wa ntirho wo chumayela lowu humaka ematikweni man’wana a wu nga nyawuli. Ntirho wa vurhumiwa a wu nga koteki, naswona a swi nonon’hwa eka vanhu vambe ku kuma ntirho wo tihanyisa. Hambi swi ri tano, Timbhoni timbirhi ta Maindiya ti wu kumile ntirho eNepal hi minkarhi yo hambana, ti hete malembe yo hlayanyana le Kathmandu ti ri karhi ti pfuna ku tiyisa vandlha lerintshwa. Hi 1976 le Kathmandu a ku ri ni vahuweleri va Mfumo vo ringana 17. Hi 1985 vamakwerhu va tiakele Holo ya vona ya Mfumo. Loko yi herile, mintsombano ya muganga ya lembe na lembe, ni tinhlengeletano tin’wana, yi sungule ku khomeriwa kona nkarhi na nkarhi. Holo leyi hakunene a yi ri xivandla xa vugandzeri lebyi tengeke ensin’wini yoleyo ya le kule ya tintshava.

Ku Andza Ku Nga Khathariseki Ku Nonon’hweriwa

Emalembeni wolawo yo sungula, ntirho wo chumayela lowu a wu endliwa hi vukheta lebyikulu, a wu xiyiwanga hi vafumi. Hambi swi ri tano, ku ya eku heleni ka 1984, ku sungule ku va ni swipimelo. Makwerhu wa xinuna ni vamakwerhu vanharhu va xisati va khomiwile va hoxiwa ekhotsweini ku ringana masiku ya mune va nga si ntshunxiwa, va byeriwe leswaku va nga yi emahlweni ni ntirho wa vona. Eximutanini xin’wana, vanhu va kaye va khomiwile loko va ri karhi va endla dyondzo ya Bibele emakaya ya vona. Tsevu wa vona va khotsiwile ku ringana 43 wa masiku. Ku khomiwa kun’wana ko hlayanyana ku humelerile, kambe a ku tekiwanga magoza ya le nawini.

Sweswinyana hi 1989, vamakwerhu hinkwavo va xinuna ni va xisati va khomiwile loko va ri eDyondzweni ya Buku ya Vandlha, va pfaleriwe masiku manharhu, kutani va tshunxiwa. Minkarhi yin’wana va byeriwe ku sayina phepha leri a ri vula leswaku a va nge he chumayeli. Va arile. Van’wana va ntshunxiwile ntsena endzhaku ka loko va sayine phepha leri a ri vula leswaku va nga tsakela ku langutana ni vuyelo bya kona loko vo kumeka va ri eku chumayeleni nakambe.

Ku nga khathariseki ku nonon’hweriwa ko tano, vamakwerhu va hambete va chumayela mahungu lamanene ya Mfumo hi ku gingiriteka. Hi xikombiso, hi 1985, endzhaku ka lembe loko hulumendhe yi sungule ku nghenelela, ku ve ni ku engeteleka ka 21 wa tiphesente eka nhlayo ya vachumayeri. Vahuweleri va 35 va hete ntsengo wa tiawara ta 20 hi n’hweti va ri karhi va vulavurisana ni van’wana hi vugandzeri lebyi tengeke.

Hi ku famba ka nkarhi, moya wa ku cinca ka tipolitiki wu sungule ku hunga eNepal. Valawuri va hulumendhe va sungule ku xiya leswaku Timbhoni ta Yehovha a ti nga hlohloteri vubihi. Kahle-kahle ntirho wa tona wo dyondzisa hi Bibele a wu ri ni vuyelo lebyinene, lebyi akaka evanhwini, wu va endla vaaki lava antswaka. Valawuri va vone leswaku ku tshembeka koloko, ku tirha hi matimba, ni mimpimanyeto leyinene ya mahanyelo a swi kandziyisiwa tanihi swilaveko swa xisekelo swa vagandzeri va Yehovha.

Vumbhoni lebyinene byi nyikeriwile, loko khale ka wansati wa Muhindu la tinyiketeleke a va Mbhoni, kutani a ala mpompelo wa ngati. Madokodela ma hlamarisiwe hi xiyimo xakwe lexi tiyeke, lexi a a xi tiva kahle. Wansati loyi u kote ku dyondza ntiyiso hi mpfuno wa broxara leyi nge Tsakela Vutomi eMisaveni Hi Masiku! Ku nga khathariseki nkaneto ni ku hlekuriwa hi vandyangu, u khuvuriwile hi 1990 tanihi leswi a tshinelela malembe ya 70 hi vukhale. Endzhakunyana u tshoveke nenge, a tlhela a karhatiwa hi switlhavi swin’wana, kutani a a fanele ku endliwa vuhandzuri lebyikulu. Mavhiki mambirhi u lwisane ni ntshikilelo wo amukela mpompelo wa ngati lowu taka hi le ka madokodela ni maxaka. Eku heteleleni, ntlawa wa vahandzuri wu endle vuhandzuri lebyi humelelaka handle ka ngati. Hambi leswi a byeriwe leswaku a nga ha famba-fambi ngopfu, makwerhu loyi wo tshembeka wa xisati a tshama egedeni yakwe mixo wun’wana ni wun’wana ivi a rhamba vahundzi va ndlela leswaku va tshama na yena va yingisa mahungu lamanene yo tsakisa.

ENepal Namuntlha

Xana Nepal ri njhani namuntlha? Timbhoni ta Yehovha ti tsakela ntshunxeko wa vugandzeri tanihi vamakwavo emisaveni hinkwayo. Ku sukela hi nkarhi lowu un’we kumbe vambirhi va vakhandziyisi va sungule ku joyina lava khandziyaka ntshava ya vugandzeri bya ntiyiso, nhlayo leyi engetelekaka ya vanhu yi te, ‘Tanani, a hi tlhandlukeleni entshaveni ya Yehovha.’ Hi 1989 a ku ri ni xiringaniso xa 43 wa vanhu lava hlanganyeleke entirhweni wo chumayela n’hweti na n’hweti, naswona 204 va hlanganyerile eka Xitsundzuxo xa rifu ra Kreste hi lembe rero.

Kutani, hi laha a tshembiseke ha kona, Yehovha u sungule ku hatlisisa ku hlengeletiwa ka valavi va ntiyiso endlwini yakwe. (Esaya 60:22) Ku nga ri khale vandlha ra vumbirhi ri vumbiwile eKathmandu, naswona sweswi ku ni mintlawa mimbirhi leyi nga yoxe ehandlenyana ka ntsindza. Hi April 1994, a ku ri ni Vakreste va 153 lava vikeke ntirho wa vona wo chumayela—ku engeteleka ka 350 wa tiphesente ehansinyana ka malembe ya ntlhanu! Va fambise tidyondzo ta Bibele to ringana 386 ta le kaya ni vanhu lava tsakelaka. Hi nkarhi wa Xitsundzuxo hi 1994, a ku ri ni nhlayo leyi hlamarisaka ya 580. Eka nhlengeletano yo hlawuleka ya siku rin’we vanhu va 635 a va tate holo, naswona 20 wa vona va khuvuriwile. Xisweswo ku engeteleka lokukulu loku tsakeriwaka hi Timbhoni ta Yehovha emisaveni hinkwayo, ka humelela ni le tikweni leritsongo ra Nepal.

Emalembeni ya sweswinyana ntsengo wa tibuku leti humesiwaka hi ririmi ra Xinepali wu engeteleke ngopfu, wu pfuna lava titsongahataka leswaku va khomelela va tiyile entiyisweni. Vahundzuluxeri lava leteriweke ehofisini ya rhavi ra le India hi vutshila bya vuhundzuluxeri ni matirhiselo ya tikhompyuta sweswi va tirha nkarhi hinkwawo eKathmandu. Leswi va hlomeleke ku andza, vakhandziyi va tintshava ta swa le tilweni va le Nepal va ya emahlweni!

Khandziya U Fikelela eManinginingini Yo Tlula Tintshava Ta Himalaya

Na wena u nga ha tsakela ku khandziya ntshava yo leha, ku tlula Tintshava ta Himalaya. Hi ku endla tano, u ta va u nga joyini lava nga eNepal ntsena, kambe u ta va u joyina ni timiliyoni ta “[lava humaka] ematikweni hinkwawo, ni tinxaka hinkwato, va ri va swivongo hinkwaswo ni va tindzimi hinkwato.” (Nhlavutelo 7:9) Swin’we na vona, u ta tsakela ku leteriwa hi Muvumbi wa tintshava leto hlamarisaka leti fanaka ni ta le Nepal. U ta vona Muvumbi ‘a lulamisa swilo,’ naswona u ta langutela ku hanya hi laha ku nga heriki emisaveni leyi basisiweke ni leyi sasekisiweke.—Esaya 2:4.

[Mimepe leyi nga eka tluka 24]

(Leswaku u vona rungula leri hleriweke hi ku helela, vona nkandziyiso wa kona)

Kathmandu

Ntshava ya Everest

[Xifaniso lexi nga eka tluka 25]

Ehandle ka Holo ya Mfumo eKathmandu

[Xifaniso lexi nga eka tluka 26]

Vanhu vo tala va le Nepal va pfuneka hi tidyondzo ta Bibele