Timbhoni Ku Ya Fikela eSwiphen’wini Swa Le Kule Swa Misava

ETAH

THULE

GODHAVN

GODTHÅB

JULIANEHÅB

ANGMAGSSALIK

THULE i vito leri ku sukela eminkarhini ya khale ri tirhisiweke ku hlamusela pakani, hi tlhelo ra mbango kumbe swin’wana. Namuntlha Thule i vito ra ximutana lexi kumekaka en’walungwini swinene wa Greenland, ku nga xihlala lexikulu swinene emisaveni. Ximutana xexo xi thyiwe vito rero hi 1910, loko muvalangi wa le Denmark la vuriwaka Knud Rasmussen a ta va a xi tirhise tanihi govela loko a ri karhi a endzela swiphemu swa le makun’wini ya misava. Hambi ku ri sweswi, ku ya le Thule i pfhumba ra vukambisisi ku tlula ku va ntsena riendzo leri tsakisaka.

Hambiswiritano, ka ha ri ni xilavelo xa xihatla xa mapfhumba ya vukambisisi yo ya le Thule. Loko ti angula eka xileriso xa Yesu lexi nge: “Mi . . . va timbhoni ta mina . . . ku ya fika emakun’wini ya misava,” Timbhoni ta Yehovha ti hisekela ku yisa mahungu lamanene ya Mfumo wa Xikwembu endhawini leyi, ndhawu leyi kumekaka en’walungu swinene wa misava laha ku tshamaka vanhu.—Mintirho 1:8; Matewu 24:14.

‘Xana Hi Ta Ya Rini eThule?’

Hi 1955 Timbhoni timbirhi ta le Denmark leti a ti lava ku hlanganyela eku chumayeleni “ku ya fika emakun’wini ya misava” ti fike le Greenland. Tin’wana ti te endzhakunyana, naswona ntirho wa tona wo chumayela wu fikelele eribuweni ra le n’walungwini ni ra le vupela-dyambu ku ya fika ni le Nsongeni wa Melville ni ku tshinelanyana eribuweni ra le riweni. Kambe swiphemu swa le kule swinene swo kota Thule hakanyingi a swi fikeleriwa hi papila kumbe hi riqingo.

Siku rin’wana hi 1991, Bo ni nghamu yakwe Helen, vatirheli vambirhi va nkarhi hinkwawo, a va yime ehenhla ka ribye lerikulu va langute ehansi eka Nsonga wa Melville. Loko va langute en’walungwini, va tivutisile, ‘Xana hi ta ya rini eThule leswaku hi ya twarisa mahungu lamanene ya Mfumo eka vanhu lava tshamaka kona?’

Hi 1993 Werner, mutirheli un’wana wa nkarhi hinkwawo, u kanye mbilu a tsemakanya Nsonga wa Melville hi xikepe xa yena xa rivilo xo leha 5,5 wa timitara lexi vuriwaka Qaamaneq (Rivoni). Ana se a a tshame a tluta mpfhuka wa 1 200 wa tikhilomitara, ku suka eGodthåb ku ya fika le Upernavik. Hambiswiritano, ku tsemakanya Nsonga wa Melville—ku nga mpfhuka wa 400 wa tikhilomitara eka mati lama andlalekeke ya Arctic—i mhaka yin’wana. Minkarhi yo tala elembeni, nsonga wu va wu tele hi ayisi. Werner u swi kotile ku tsemakanya nsonga, hambileswi njhini leyin’wana ya xikepe yi onhiweke hi ayisi. Nakambe u swi kotile ku chumayela a nga si tlhelela ekaya.

Ku Ya eThule

Endzhaku ka riendzo rero, Werner u sungule ku endla makungu man’wana. U vulavule na Arne na Karin—lava na vona a va ri na xikepe xo leha nkombo wa timitara lexi nga ni mune wa tindhawu to etlela eka tona, naswona nchumu wa nkoka ngopfu, hileswaku xi na switirho swo tluta swa ximanguva-lawa—a va rhamba leswaku va teka riendzo swin’we va ya eThule. A a va ta tshama eswikepeni, naswona loko swikepe swimbirhi swi famba swin’we, ku tsemakanya Nsonga wa Melville a swi nga ta va ni khombo ngopfu. Leswaku va tirha doroba-nkulu hinkwaro leri nga ni vaaki va 600 ni swimitana swa tsevu, a ku laveka mpfuno lowu engetelekeke. Kutani va rhambe Bo na Helen na Jørgen na Inge—lava hinkwavo va nga vatirheli va nkarhi hinkwawo lava nga ni ntokoto naswona va toloveleke mafambelo ya le tikweni leri—leswaku va famba na vona. Ntlhanu wa vona eka ntlawa lowu a va tiva ni ku vulavula Xigreenland.

A va rhange va rhumela tibuku ta Bibele ka ha ri emahlweni. Swikepe na swona a swi lo ntlwii, hi nhundzu ya kona yo tanihi hi tibuku, njhini ya xirindzela-mhangu, ni xikepe xa rhaba. Kutani, hi August 5, 1994, endzhaku ko lunghiselela tin’hweti ti nga ri tingani, ntlawa wu hlanganile, naswona swikepe haswimbirhi a swi lulamele ndlela naswona a swi yime ehlalukweni ra Ilulissat. Riendzo ro ya etlhelweni ra n’walungu ri sungurile. Werner, Bo na Helen va tlute hi xikepe lexitsongo xa kona. Bo wa tsala: “Leswi a wu ta swi endla a ku ri ku tshama kumbe u etlela ebyetlelweni bya wena kutani u khomelela.” A hi voneni mafambelo ya xikepe eriendzweni.

“A ku ri ni vuandlalo byo leha bya lwandle leri holeke. A hi vona swilo swo tsakisa—ku vangama ka lwandle, hunguva, dyambu leri tlhaveke kahle ni xibakabaka xa wasi, tintshava ta ayisi ta swivumbeko leswi nyanyulaka ni mindzhuti leyi nga ni mivalavala, nyimpfu ya le matini ya ribungu yi ri karhi yi orhela masana yi ri ehenhla ka ayisi leyi a yi ri karhi yi papamala, rigiyagiya ra lwandle leri nga ni swintshabyana, timbala to saseka—leswi a hi swi vona a swi nga heli.

“Kavula, lexi tsakisaka swinene a ku ri ku endzela tindhawu leti ku tshamaka vanhu eka tona loko ha ha ri endleleni. Nkarhi na nkarhi a hi kuma vanhu, hakanyingi vana, va ri ehlalukweni leswaku va ta vona vaendzi lava fikaka ni ku va amukela. Hi hangalase tibuku ta Bibele hi tlhela hi lomba vanhu vhidiyo leyi nga mayelana ni nhlengeletano ya hina. Vo tala va kote ku yi vona hi nga si suka. Le Upernavik Dzonga, vanhu va nga ri vangani va tlute va ta laha swikepe swa hina a swi ri kona hi nga si fika ehlalukweni. Kutani vusiku hinkwabyo, a hi endzeriwa exikepeni naswona hi hlamula swivutiso swo tala swa Bibele.”

Sweswi, endzhaku ka 700 wa tikhilomitara leto sungula ta riendzo ra kona, swikepe leswimbirhi a swi lulamele ku sungula ku tsemakanya Nsonga wa Melville.

Ntlhontlho Lowukulu

“Lexi hi xi teke xi ri xiphemu lexi tlhontlhaka xa riendzo. Naswona a hi boheka ku tsemakanya handle ko yima hikuva ndhawu yo tshama vanhu ya Savissivik (laha nsimu yi sungulaka kona, naswona ku nga kona laha a hi ta kuma ndhawu yo tshama) a yi ri ni ayisi.

“Kutani hi sungule ku tsemakanya. Tanihi leswi a ku ri ni ayisi yo tala, hi tlute le ndzeni-ndzeni ka lwandle leri ahlameke. Nkateko wa kona, mati a ma rhurile. Tiawara ti nga ri tingani leto sungula a ku nga ri na lexi a xi endleka—hi fambe tikhilomitara to hlaya elwandle. Nimadyambu hi vone Cape York kutani hi kongome en’walungwini switsongo ekusuhi ni ndhawu leyi omeke. Sweswi a ku ri ni ayisi nakambe—ayisi leyi papamaleke, leyi ku nga khale yi ri kona, leyi tsindziyeleke, yi ri hinkwako-nkwako laha mahlo ma kotaka ku vona ku fika kona. Hi fambe hi le matlhelo ka ayisi nkarhi wo leha, minkarhi yin’wana hi manyukuta eswindledyanini swo lala exikarhi ka yona. Kutani ku va ni hunguva yo dzika, ya muvala wo kwalala, a yi saseke ku tlurisa hikwalaho ka miseve ya dyambu leri pelaka. Kutani ku ku magandlati! Hunguva, magandlati ni ayisi hi nkarhi wun’we—hambi xo va xin’we xa leswi xi ku vekela ntlhontlho lowukulu.”

Hi Amukeriwa

“Hi nghene ematini lama rhuleke swinene loko hi ri karhi hi tshinelela Pituffik. Ntumbuluko wu hi amukele hi malwandla: dyambu ri ri le henhla etilweni lera wasi lowo dzika; emahlweni ka hina, nsoko-lwangu wo anama lowu vangamaka lowu nga ni tintshava ta ayisi leti papamaleke, le kulenyana a ku vonaka xivumbeko xa ribye ro saseka ra Dundas—ku nga Thule ya khale!” Kwalomu ka 100 wa tikhilomitara ku ya en’walungwini, vapfhumba va fikile laha a va ya kona.

Se a va swi langutele hi mahlo yo tshwuka ku sungula ku chumayela mahungu lamanene hi yindlu na yindlu. Vambirhi va vona va kume n’wangulo wo koma ni lowu tlhavaka emutini wo sungula. Va te: “Hi hlongoriwe kukota loko hi ri eDenmark. Kambe vunyingi byi hi amukele hi timbilu to basa. Vanhu va kona a va anakanyisisa naswona a va tiva timhaka to tala. Naswona van’wana va vule leswaku a va tshame va twa hi ta hina kutani a va tsakile leswi hi kaleke hi fika eku heteleleni. Hi hlangane ni vanhu lavanene ngopfu, vo tanihi vaphasi va tintini lava a va ye le Xiphen’wini xa N’walungu xa misava, ni vanhu va ndhawu yoleyo, lava a va enerisekile va tsetsa naswona a va nga wu amukeli hi ku helela nhluvuko wa manguva lawa.”

Masiku ma nga ri mangani lama landzelaka ma va tisele mintokoto leyinene hinkwavo ka vona. Tibuku ta Bibele ti amukeriwe hi malwandla kun’wana ni kun’wana. Emakaya man’wana yo hlayanyana Timbhoni ti sungule tidyondzo ta Bibele xikan’we-kan’we. Inge u hlamusela hi ta yindlu leyi a kumeke munhu loyi a a tsakela: “A ku ri yindlu leyi baseke, leyi kufumelaka leyi nga ni kamara rin’we ntsena. Masiku manharhu hi ku landzelelana, hi endzele wanuna loyi wo rhula loyi a tshamaka kwalaho, naswona hi sungule ku n’wi rhandza. A a ri muphasi wa xiviri wa tintini, xikepe xa yena a xi ri ehandle ka yindlu yakwe. A a duvule tiberhe letikulu, tinyimpfu ta le lwandle, kavula ni tintini to tala. Eka riendzo ra hina ro hetelela, hi khongele na yena, kutani a khapakhapisa mihloti. Sweswi hi ta tshika hinkwaswo emavokweni ya Yehovha, naswona hi tshemba leswaku hi ta kuma nkarhi wo tlhelela.”

Thule ri endzeriwa nkarhi na nkarhi hi vanhu lava vuriwaka Maeskimo lava tshamaka le Canada. Inge wa vika: “Mina na Helen hi hlangane ni Maeskimo yo hlayanyana lama humaka le Canada. Swa tsakisa hikuva va swi kota ku vulavurisana ni vaaki va le Greenland; swi vonaka onge vanhu va le ndhawini ya le Arctic va vulavula tindzimi leti yelanaka ni le ta laha. Hambileswi Maeskimo ya le Canada ma vulavulaka ririmi ra wona leri tsariwaka, a ma swi kota ku hlaya tibuku ta hina ta ririmi ra Xigreenland. Leswi nga ta ma tisela minkarhi ya ntsako.”

Va endzele ndhawu yin’wana leyi na yona ku tshamaka vanhu leyi nga eka mpfhuka wa 50 ku ya eka 60 wa tikhilomitara ku suka kwalaho, loko u famba hi xikepe. “Loko hi ri endleleni yo ya le Qeqertat, a hi lulama ni ribuwa ra lwandle, hi ku kholwa leswaku hi ta kuma vanhu lava khomaka tinka-va-nga-heti. Hilaha a hi anakanya tano hakona, hi kume kampa evuhirini bya ribye, leyi nga ni mindyangu minharhu kumbe mune, ya vanhu lava tshamaka kwalaho lava ambalaka madzovo lama nga ni voya, va ri ni matende ya vona ni swikepe swa vona. Vavanuna lava a va khome matlhari layo tontswa, a va cinca-cincana hi ku tshama eribyeni va rindza tinka-va-nga-heti leti va ti rhandzaka swinene. Tanihi leswi ana se a va tshame masiku ma nga ri mangani kambe ku ri hava nhlanga leyi balekaka ngati, a swi va tsakisanga loko va hi vona hikuva a hi ta va chavisela tinka-va-nga-heti! A va vonaka va nghene hi nhloko emintirhweni ya vona. Vavasati va amukele tibuku ti nga ri tingani, kambe a wu nga ri wona nkarhi lowunene wo hambeta ni mabulo yo leha. Eku heteleleni hi fike le Qeqertat hi 11:00 ni vusiku naswona hi hete riendzo ra hina ra le ximutanini lexiya nimixo hi awara ya mbirhi!”

“Eku heteleleni, hi fike eSiorapaluk, ku nga ndhawu leyi nga le n’walungu-lungu wa Greenland. Yi tianeke eribuweni leri nga ni sava endhawini leyi nga ni byanyi bya rihlaza, byanyi lebyi funengeteke maribye endhawini leyi nga vekiki mihandzu.” Entiyisweni Timbhoni ti fike emakun’wini ya misava, le tlhelweni ra le n’walungwini, hi ntirho wa tona wo chumayela.

Riendzo Ri Hela

Timbhoni ti hete ntirho wa tona. Ti chumayerile hi yindlu na yindlu na hi tende na tende, ti fambise tibuku, ti endle swikhokhelo, ti kombise tivhidiyo, ti burisane ni vanhu vo tala va le Greenland, ti tlhele ti fambisa tidyondzo ta Bibele. Sweswi i nkarhi wo tlhelela ekaya. “Loko hi nghene ebyatsweni bya hina vusiku byebyo leswaku hi ta hatla hi suka le ndhawini ya le Moriusaq, vanhu vo talanyana lava a va yime eribuweni ra lwandle leswaku hi lelana na vona, a va ri karhi va tlakusela tibuku ni tibroxara leti va ti kumeke ehenhla.”

Endzhakunyana, etlhelonyana ka lwandle laha ku nga riki na munhu, Timbhoni ti hlamarisiwe ngopfu hi ku vona wanuna loyi a ri karhi a ti pfuxela hi voko—a ri emaningi-ningini ya ribye! “Kavula, a hi navela ku xewetana na yena. A a ri ri jaha leri humaka le Berlin, eJarimani, leri a ri ri ni n’hweti ri ri karhi ri famba hi xikepe xa rona elwandle. Loko ra ha ri le Jarimani, a ri hamba ri endzeriwa hi Timbhoni ta Yehovha naswona ri kume tibuku to hlayanyana ta vona. Hi hete tiawara to hlayanyana hi ri na rona naswona a ri tsake ngopfu ku hlangana ni Timboni endhawini yoleyo.”

Le ximutanini xa Savissivik, lexi va nga xi endzelangiki loko se va tlhela, vatirheli lava famba-fambaka va amukeriwe hi malwandla swinene. Vanhu van’wana va ndhawu yoleyo a va kume tibuku va tlhela va ti hlaya eka lembe leri hundzeke, naswona a va khomiwe hi ndlala leyikulu ya swakudya swa moya.

Ku tlhelela ekaya hi tsemakanya Nsonga wa Melville swi hi teke 14 wa tiawara. “Dyambu ri pele hi lo ri nhwii, hi mahlo, laha endhawini leyi swi tekaka tiawara to tala, ku ri ni mivala leyi ku tekelaka dzanu yi ri karhi yi hambeta yi hundzuka-hundzuka. Ku tlhava ka dyambu, loku landzeleke hi ku hatlisa na kona ku teke nkarhi wo leha. Miseve ya ku pela ka dyambu ya muvala wo tshwuka ni wa xivunguvungu ya ha funengete xibakabaka hi tlhelo ra n’walungu-vuxa, loko dyambu ri tlhava edzongeninyana. I xivono lexi nga hlamuselekiki—naswona u nge wu teki xifaniso—hi mpimo lowu heleleke.” Ntlawa wa vatluti a wu tshame wu hanyanyile vusiku hinkwabyo.

“Loko hi fika le Kullorsuaq, a hi karhele swinene. Kambe a hi tsakile no eneriseka. Hi hete riendzo hi ndlela leyi humelelaka! Eka mpfhuka hinkwawo lowu saleke wa riendzo, hi kume vanhu lava tsakelaka ni ntsako lowukulu emadorobeni ni le swimitanini leswi lulameke ni ribuwa ra lwandle. Hi vutisiwe xivutiso lexi ko tala, ‘Hikwalaho ka yini van’wana va n’wina va nga sali? Timbilu ta hina ta vava loko hi mi vona mi famba hi xihatla!’”

Le Qaarsut ndyangu lowu nga ni xinghana wu rhambe vaendzi leswaku va dya na wona swakudya. “Ndyangu lowu a wu lava leswaku hi etlela. Kambe tanihi leswi a ku ri ni tindhawu ta kahle to kuleka swikepe a yi ri eka 40 wa tikhilomitara ku suka kwalaho, hi arile kutani hi hambeta hi tluta. Endzhakunyana hi twe leswaku ntshava leyikulu ya ayisi yi wile hi mahlamba-ndlopfu, naswona gandlati ri wise 14 wa swikepe leswitsongo kwale a hi ri kona!”

Eku heteleleni, ntlawa lowu wu fike Ilulissat, a wu hete riendzo ra wona ra le Thule. Hi hala tlhelo, vahuweleri van’wana vambirhi va fambe va kongoma eswiphen’wini leswi nga swoxe swa le vuxeni bya lwandle ra le Greenland. Emaendzweni lawa lamambirhi, vahuweleri va hangalase 1 200 wa tibuku, 2199 wa tibroxara na 4 224 wa timagazini, naswona va kume 152 wa swikhokhelo. Sweswi va tshama va ri karhi va vulavurisana ni lava tsakelaka, hi riqingho ni ku tsalelana na vona.

Ku nga khathariseki nkarhi, ntamu ni timali leti tirhisiwaka, Timbhoni ta Yehovha ti kuma tsako lowukulu eku byarheni ka xileriso xa N’wini wa tona xa leswaku ‘ti va timbhoni ta yena . . . ku ya fika eswiphen’wini swa le kule swa misava.’—Mintirho 1:8.

[Bokisi leri nga eka tluka 28]

eRibuweni Ra Le Vuxeni Ra Greenland

HI NKARHI lowu fanaka lowu ntlawa wa vahuweleri wu fikeke le Thule ha wona, mpatswa wun’wana wa Timbhoni, ku nga Viggo na Sonja, wu kongome ensin’wini leyi nga tirhiwiki—le Ittoqqortoormiit (Scoresbysund) le vuxeni bya lwandle ra Greenland. Leswaku va fika kwalaho, a va boheka ku kongoma le Iceland, leswaku va ya khandziya xihaha-mpfhuka va tlhelela le Constable Point eribuweni ra lwandle ra Greenland, kutani va khandziya xihaha-mpfhuka-phatsa.

“A ku ri ro sungula ku va Timbhoni ta Yehovha ti fika endhawini leyi,” ku hlamusela maphayona mambirhi, lama mameke Xigreenland. “Ku nga khathariseki leswi a va ri voxe, vanhu va kona a va tiva swilo swo tala. Nakambe a va tsakela ku dyondza swilo leswintshwa. Tanihi leswi va nga vahlamuseri va switori lava nga ni vuswikoti, hi ku hiseka va hi hlamusele tindlela leti va khomisaka swona tintini ni mintokoto yin’wana ya ntumbuluko.” Xana va angurise ku yini loko va chumayeriwa mahungu lamanene?

“Loko hi ri eku chumayeleni hi yindlu na yindlu hi hlangane na J——, loyi a nga mufundhisi. U te, ‘ndza nkhensa loko mi ndzi katsile eka maendzo ya n’wina.’ Hi n’wi kombe buku ni ndlela leyi yi tirhisiwaka ha yona. Hi siku leri tlhandlamaka u te eka hina a lava ku tiva nhlamuselo ya vito ra Yehovha. Hi n’wi kombe nhlamuselo ya le hansi eBibeleni ya yena ya Xigreenland. Loko hi fambile, u bele vanghana va hina riqingho le Nuuk a phofula ku tlangela ka yena riendzo ra hina. Hi fanele ku hambeta hi pfuna wanuna loyi.

“Hi tlhele hi hlangana na O——, mudyondzisi loyi a tivaka Timbhoni ta Yehovha. U hi nyike tiawara timbirhi leswaku hi burisana ni tlilasi yakwe ya vana va malembe ya 14 ku ya eka 16 hi vukhale. Kutani hi va kombe vhidiyo ya hina hi tlhela hi hlamula swivutiso swa vona. Buku leyi nge Swivutiso Leswi Vantshwa Va Swi Vutisaka—Tinhlamulo Leti Tirhakaa ni tibuku tin’wana, a ti amukeriwa kukotisa switshongo. Endzhakunyana hi hlangane ni vanhwanyana van’wana vanharhu. A va ri ni swivutiso swa ntsandza-vahlayi, kasi un’wana wa vona a a tsakela swinene. U vutisile, ‘Xana leswaku munhu a va Mbhoni swi endlisiwa ku yini? Ndza tshemba leswaku swa tsakisa ku fana na n’wina. Tata wa mina na yena wa mi tsakela.’ Hi n’wi tshembise leswaku hi ta n’wi tsalela.’

“Eka wun’wana wa swimitana leswi hi tlhele hi hlangana ni mudyondzisi un’wana wa khatekizimu ku nga M——, naswona hi ve ni bulo leri tsakisaka. U tiyisekise leswaku vavanuna lava a va ri eku hloteni va ta kuma tibuku ta hina xikan’we-kan’we loko va vuya. Kutani sweswi i ‘muhuweleri’ wa hina endhawini yoleyo ya le kule.”

Hambileswi a ri ri riendzo ro rhendzeleka-rhendzelaka naswona ro tika, maphayona lawa mambirhi ma swi vonile leswaku matshalatshala ya wona ma hakeriwe hi ndlela leyi fuweke.

[Nhlamuselo ya le hansi]