Madyelo Ya Vanhu Lava Fanaka Ni Tinyimpfu Le Tikweni Ra Navajo

HÓZHÓNÍ, hi ririmi ra Maindiya ya le Navajo, swi vula “ku saseka,” naswona leyi i ndlela leyi vanhu va le Navajo va hlamuselaka tiko ra vona ha yona. Ku sukela hi 1868 hulumendhe ya le United States yi avele Manavajo ndhawu yo ringana 62 000 wa swikwere khilomitara le n’walungu-vuxa wa Arizona, ekusuhi ni laha ku vuriwaka tinhla ta mune, laha matiko lawa ya mune ku nga Arizona, Colorado, New Mexico na Utah ma hlanganaka kona. Ndhawu ya Xitsundzuxo, leyi endliweke yi va ni ndhuma hi tibayisikopo ta le Vupela-dyambu, sweswi yi hlayisiwe tanihi Navajo Tribal Park naswona yi koka vavalangi vo tala lava humaka emisaveni hinkwayo. Ndhawu leyi yi ni maribye yo hlamarisa ya sava lamakulu yo tshwuka lama leheke timitara ta 300, ma lo tlangandla ehenhla ka timbala ta maganga lama tlakukeke. Hilaha ku faneleke, rito ra Xinavajo ra xitsundzuxo ri vula “mukhandlu exikarhi ka maribye.”

Vanhu hinkwavo va le Navajo va tiviwa hi mukhuva wa vona wa ku titsongahata, malwandla ni vun’we bya mindyangu leyikulu. Vaaki va 170 000 va le ndhawini leyi va tshama eswimitanini leswi nga kule na kule, va landzelela tindlela ta ndhavuko. Van’wana va ha fuwa tinyimpfu naswona va tshama etindlwini leti akiweke hi timhandzi leti nga ni misava elwangwini leti vitaniwaka ti-hogan. Miluko ya Manavajo ni mintirho ya mavoko swi tiveka ngopfu. Leswi tekiwaka swi ri swa nkoka swinene i timete ni minkumba ya vona leyi nga ni mivala leyi fanaka kumbe maendlelo ya ndhavuko, leyi lukiweke hi voya bya nyimpfu. Leswi tiviwaka swinene nakambe i swin’wetsin’wetsi swa Manavajo leswi nga ni muvala wa wasi ni swilo swin’wana swa ntumbuluko.

Ku Tisa Mahungu Lamanene eTikweni Ra Navajo

Emalembeni lama tlulaka 30, Timbhoni ta Yehovha ti yile etikweni ra Manavajo, ku nga ri ku ta vona swilo leswi tsakisaka ntsena kambe ni ku yisa mahungu lamanene ya Mfumo wa Xikwembu eka vanhu lava nga endhawini leyi ya le kule. (Matewu 24:14) Vatirheli lava nga maphayona ya nkarhi hinkwawo ni yo hlawuleka ya Timbhoni ta Yehovha va rhangerile entirhweni wo chumayela. Vo tala va vona va ye kona hi ku angula swirhambo swa valanguteri lava famba-fambaka ni Timbhoni ta kwalaho swo pfuna laha xilaveko xi nga xikulu kona. Van’wana a va huma emavandlheni ya le kusuhi, kasi van’wana ku katsa ni swirho swa tinxaka to hambana-hambana ta Vaaki vo Sungula va Amerika, va tile va huma eka swiphemu swo hambana-hambana swa United States.

Vavanuna ni vavasati lava lava tinyiketeleke va fanise vutirheli bya vona endhawini leyi ni xiavelo xa vurhumiwa. Ha yini? Xo sungula, tindzimi ta vaaki lava vo sungula ti nonon’hwa ngopfu ku ti dyondza hikwalaho ka ku rharhangana ka mpfumawulo wa tona, xivumbeko ni marito ya kona. Kutani, vanhu lava va vaaki vo sungula, hi ntolovelo, va namarhele eka tindlela ta vona ta ndhavuko wa vukhongeri, xiyimo xa ndyangu ni ku rhandza ku rima. Ku engetela kwalaho, tiyindlu ni ntirho swa kala eka lava nga riki wona Maindiya, leswi tikiselaka lava rhurheleke ku ya tshama kona vutomi. Xo hetelela, matimu ya vanhu lava ya nkarhi wo leha ya ku khomiwa hi ndlela yo biha hi valungu ma nghenise mboyamelo wa ku nga tshembi vanhu vambe.a

Ro sungula, loko Timbhoni ti va endzela hi yindlu na yindlu ti ambale tisudu ti bohe ni thayi, a ti tekiwa tanihi Mamormon, naswona vo tala a va nga ti amukeli. Loko va cincile va ambale hi ndlela leyi tolovelekeke, a va amukeriwa, hakanyingi ku ringana awara kumbe ku tlula. Sweswi vanhu va ti tiva Timbhoni ta Yehovha, hambileswi tisudu ti ambariwaka nakambe evutirhelini.

Ku fikelela vanhu lava tshamaka endhawini ya Manavajo i xiphiqo lexikulu. Ku chayela tikhilomitara to tala emapatwini lama nga riki na mimfungho lama nga ha vaka ma ri ni maribye, sava ni ndzhope i mukhuva lowu tolovelekeke. Hi ntolovelo, leswi swi hlakata ni ku karharisa timovha ni vakhandziyi. Timovha ti nga ha baja, kambe vahundzi va ndlela hi ntolovelo va pfuneta eku humeseni ka movha leyi bajeke. Ku tlhelela eka lava tsakelaka, ku ya edyondzweni ya le kaya ya Bibele kumbe ku landza un’wana leswaku a ta enhlanganweni wa Vukreste hakanyingi i riendzo ra tiawara to hlayanyana. Kambe Timbhoni hi ku tirhandzela ta tikarhata, xisweswo ti kombisa rirhandzu ra tona eka vanhu lava va nga vaaki vo sungula.—Ringanisa 1 Vatesalonika 2:8.

Manavajo ma swi tsakela ku burisana hi Bibele. Hi ntolovelo va hlengeleta ndyangu hinkwawo—vana, vatswari na vakokwana—leswaku va ta twa hi ntshembo wa kaya ra vanhu ra paradeyisi ya nkarhi lowu taka. Loko a vutisiwile leswaku u ehleketa leswaku Paradeyisi yi ta va yi ri njhani, wanuna un’wana wa Munavajo u hlamurile, “Yi ta va ya rihlaza, yi ta va yi ri ni tinyimpfu to tala,” a kombisa ku rhandza ka vona masimu ni mintlhambi ya vona. Nakambe va ti tlangela swinene tibuku ta Bibele, va kombisa leswi minkarhi yin’wana hi ku nyikela hi vuhlalu, xisibi, ntswamba lowu nga ethinini ni swin’wana swo fana na sweswo leswaku va seketela vutirheli bya Mfumo. Phayona rin’wana ro hlawuleka ri kume swikhokhelo swa 200 swa timagazini ta Xihondzo xo Rindza na Xalamuka! hi lembe, ku katsa na swimbirhi eka wanuna la nga famba hi hanci.

Ku Aka “Tshanga Ra Tinyimpfu”

Loko ximumu xi fika, i nkarhi wa leswaku murisi wa Munavajo a yisa ntlhambi wa yena etshangeni ra tinyimpfu. Kaya leri ra ximumu ra tinyimpfu, leri hlawuriweke hikwalaho ka madyelo ya rihlaza ni swihlovo leswinene swa mati, ri pfuna ntlhambi leswaku wu kula. Hi ndlela yo fanekisela, Holo ya Mfumo yi nga ha fanisiwa ni tshanga ro tano—madyelo ya moya ni xihlovo xa mati ya ntiyiso. Vanhu lava taka va nga kuma swakudya swa moya leswi va endlaka va tshama va hanyile hi tlhelo ra moya naswona va tiyile.

Ku ringana nkarhi wo karhi, minhlangano a yi khomeriwa etlilasini ya xikolo le Kayenta, eArizona. Kutani hi August 1992, hi ku pfuniwa hi madzana ya Timbhoni to tirha hi ku tirhandzela leti humaka ematikweni yo hlayanyana, ku akiwe Holo ya Mfumo le Kayenta. Holo leyi ya Mfumo ni tin’wana to hlayanyana leti nga kona exifundzheni lexi, ti kombisa vanhu va ndhawu leyi leswaku ntirho wo chumayela wu tama wu ri kona endhawini leyi. Tiholo tin’wana ta Mfumo leti tirhisiwaka ensin’wini leyi leyikulu ti katsa leti nga eDoroba-nkulu ra Tuba na Chinle, leti hatimbirhi ti nga endhawini yoleyo, yin’wana yi le Nkoveni wa Keams etikweni ra nyimba ya Mahopi exikarhi ka ndhawu ya Manavajo, naswona tin’wana to hlayanyana ti le madorobeni lama nga ematlhelo ka ndhawu leyi. Xana vuyelo byi ve byihi?

N’wangulo Lowu Hlamarisaka Eka Rungula Ra Mfumo

Le Kayenta vanhu vo tlula 12 va kwalaho va khuvuriwile ku sukela loko ku akiwe Holo ya Mfumo, leswi kombisaka ku katekisa ka Yehovha xivandla lexi xa vugandzeri bya ntiyiso. Tiholo ti nyikela vumbhoni bya leswaku Timbhoni ta Yehovha ti tele ku ta tshama naswona ti endla vanhu va tshemba mahungu lamanene ya Mfumo lawa ti ma chumayelaka. Ku nga ri khale nkulumo yo sungula ya le rivaleni ya Bibele yi nyikeriwile kwalaho hi ririmi ra Xinavajo. Swirho swa 40 swa vandlha rolero a swi tsakile ku amukela vanhu va 245 lava veke kona enkulumeni leyi a yi vulavula hi vutihlamuleri bya vatswari. Hi timbilu leti tlangelaka, ndyangu wun’wana lowu nga ni swirho swa nhungu wu fambe tiawara tinharhu loko wu ya eku yingiseleni ka nkulumo leyi—a ku ri ro sungula wu ya eHolweni ya Mfumo.

Xitirho xin’wana lexi tirhaka swinene lexi Yehovha a xi nyikeleke i broxara leyi nge Tsakela Vutomi eMisaveni Hi Masiku! hi ririmi ra Xinavajo. Ku hundzuluxela broxara leyi yi ya eka Xinavajo, ku nga ririmi leri rharhanganeke swinene, a ku ri ntlhontlho lowukulu. Vahundzuluxeri hinkwavo va hete tiawara to tlula 1000 ku tiyisekisa leswaku broxara yi hundzisa rungula ra Mfumo hi ndlela leyi faneleke. Ku sukela loko yi humesiwile eku heleni ka 1995, Timbhoni ta kwalaho ti fambise magidi yo hlayanyana ya tikopi ta yona, leswi swi vange leswaku ku khomiwa tidyondzo to hlayanyana ta Bibele ni vanhu lava lavaka ntiyiso.

Ririmi ra Xinavajo ri ya ri tirhisiwa evutirhelini bya nsimu tanihi leswi vahuweleri va Mfumo va ri dyondzaka. Mavandlha endhawini yoleyo ma sungule ku tirhisa Xinavajo eXikolweni xa Vutirheli bya le Tilweni, naswona ku vumbiwe mintlawa yo dyondzisa vahuweleri ririmi ra Xinavajo. Ku engetela kwalaho, nongonoko eminhlanganweni ya kwalaho wu tlhela wu hundzuluxeriwa wu ya eka Xinavajo. Hakunene matshalatshala lawa hinkwawo ma ta tisa n’wangulo lowunene ngopfu endhawini leyi.

Lexi nga fanelangiki xi honisiwa exikarhi ka mihandzu ya Mfumo endhawini leyi ya Maindiya i timfanelo letinene ta moya leti kombisiwaka hi vamakwerhu va Manavajo. Ku ringana malembe ya nkombo, Jimmy na Sandra a va famba ni vana va vona va ntlhanu mpfhuka wa tikhilomitara ta 120, leswaku va ta va kona eminhlanganweni ya vhiki na vhiki. Ndyangu lowu wu tsundzuka nkarhi lowu wu veke na wona wo yimbelela tinsimu ta Mfumo ni ku dyondza Bibele swin’we eka riendzo ra wona ro leha. Rirhandzu ni ku hisekela ntiyiso ka vatswari lava ku susumetele vana ku landzela xikombiso xa vona xo va vadzunisi lava tinyiketeleke va Yehovha. Mune wa vona va tirha tanihi maphayona ya nkarhi hinkwawo, naswona Jimmy i nkulu. Ku engetela eka ntsako wa ndyangu lowu, sesi wa Jimmy, ku nga Elsie, i munhu wo sungula eka lava khuvuriweke sweswinyana, la vulavulaka Xinavajo ntsena.

Varisi va kwalaho ni mintlhambi ya vona va engetela ku rhula ka madyelo eka maribye ya xitsundzuxo lama sasekisaka ndhawu ya Manavajo. Muprofeta Esaya u vhumbhe leswi khale hi Yehovha a ku: “Tani hi murisi, o ta risa ntlhambi wa yena; o ta rola ŝinyimpfana hi mav̌oko, o ta ŝi v̌ukara e rumbini ra yena, o ta fambisa khwaṭi le’ti aṅwisaka.” (Esaya 40:11) Hi ku tirhisa Murisi wa yena Lonene, ku nga Yesu Kreste, Yehovha u hlengeleta hinkwavo lava nga endhawini ya Manavajo emadyelweni ya yena ya moya lava navelaka ku twa mahungu lamanene ya Mfumo ni ku va ni nkarhi wo kuma nkateko wa yena lowu nga heriki.

[Nhlamuselo ya le hansi]

[Xifaniso lexi nga eka tluka 24]

Varisi va xisati va Manavajo va twa mahungu lamanene